Źródła solanek z Tyrawy Solnej w płaszczowinie skolskiej Karpat zewnętrznych

• Autorzy: Rajchel L.

Warianty tytułu

EN

Brine springs of Tyrawa Solna within the Skole Unit of the Outer Carpathians

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Solanki, czyli wody chlorkowe o mineralizacji od 35 g/dm3, w Karpatach zewnętrznych udokumentowano bardzo licznymi odwiertami poszukiwawczymi, głównie za ropą naftową i gazem ziemnym. Występowanie wód chlorkowych (solanek) jest związane ze wszystkimi jednostkami tektonicznymi Karpat zewnętrznych i z ich podłożem. Na obszarze Karpat solanki wyprowadzają tylko cztery źródła, dwa znajdują się na obszarze płaszczowiny magurskiej w Soli k. Żywca i dwa w Tyrawie Solnej k. Sanoka na obszarze płaszczowiny skolskiej. Geneza karpackich solanek jest bardzo skomplikowana. Są to wody diagenetyczne (synsedymentacyjne, paleoinfiltracyjne, dehydratacyjne), czyli wody pierwotne, przeobrażone procesami diagenezy, zmieszane w różnych proporcjach z wodami infiltracyjnymi. Źródła solanek udokumentowane w miejscowościach Tyrawa Solna i Sól posiadają aspekt historyczny związany z warzelnictwem soli, o czym świadczą również nazwy miejscowości, w których występują.

EN

Brines, or in other words chloride waters with the TDS content exceeding 35 g/dm3, have been found and documented in the Outer Carpathians in many wells drilled during prospecting for oil and gas. Such waters are associated with all the tectonic units of the Outer Carpathians and their basement. In the Carpathians the brines occur only in four springs: two of them are located within the Magura Unit in Sól near Żywiec, and two others in Tyrawa Solna near Sanok within the Skole Unit. The genesis of the Carpathian brines is much complicated. They represent diagenetic waters (synsedimentary, paleoinfiltrational, dehydrative ones), i.e., primary waters altered by diagenetic processes and mixed in various proportions with infiltration waters. The brine springs in Tyrawa Solna and Sól are of important historic aspect as they were used for salt making. This fact is also proved by the names of the localities in which they occur.

Słowa kluczowe

PL

źródła solankowe; chemizm wód; warzelnictwo; Tyrawa Solna; Karpaty zewnętrzne

EN

brine springs; chemistry of brines; salt making; Tyrawa Solna; Outer Carpathians

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2016
• Tom: nr 466
• Strony: 253--259
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 poz., rys., tab., zdj.

Twórcy

autor

Rajchel L.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• 1. BORYSŁAWSKI A., GUCIK S., PAUL Z., ŚLĄCZKA A., WÓJCIK A., ŻYTKO K., 1980 — Mapa Geologiczna Polski w skali 1:200 000, ark. Przemyśl, Kalników. Wydaw. Geol., Warszawa.
• 2. DOWGIAŁŁO J. (red), 2002 — Słownik hydrogeologiczny. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 3. GUCIK S., WÓJCIK A., 1982 — Objaśnienia do Mapy Geologicznej Polski w skali 1:200 000, ark. Przemyśl, Kalników. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 4. JANUSZCZAK R., 2000 — Tyrawa Wołoska. Gmina w cieniu Gór Słonnych: 1-111. Przeds. Usł.-Wyd. "Roksana", Krosno.
• 5. KARNKOWSKI P., 1993 — Złoża gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce. Karpaty i zapadlisko przedkarpackie, 2: 1-256.
• 6. KONDRACKI J., 2009 — Geografia regionalna Polski. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa.
• 7. KOSZARSKI L., SZYMAKOWSKA F., 1961 — Wewnętrzna strefa jednostki skolskiej w przekroju Sanu od Międzybrodzia po Mrzygłód. W: Przewodnik 34 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego (red. S. Wdowiarz). Sanok, 25-28.06.1961: 29-36.
• 8. KOSZARSKI L., 1961 — Brzeżne spiętrzenie jednostki śląskiej i jednostka podśląska w przekroju Sanu na odcinku Sanok - Międzybrodzie. W: Przewodnik 34 Zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego (red. S. Wdowiarz). Sanok, 25- 28.06.1961: 18-29.
• 9. MALATA T., RĄCZKOWSKI W., 1996 — Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Tyrawa Wołoska (1042). Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 10. OSZCZYPKO N., ZUBER A., 2002 — Geological and isotopic evidence of diagenetic waters in the Polish Flysch Carpathians. Geol. Carpath., 53, 4: 257-268.
• 11. RAJCHEL J., 2004 — Valuable sites of the inanimate nature in the Góry Słonne Landscape Park. Pol. Geol. Inst. Sp. Papers, 13: 109-117.
• 12. RAJCHEL L., RAJCHEL J., 2013 — Opinia dotycząca możliwości ustanowienia pomników przyrody nieożywionej źródła solankowego „Tyrawa" i źródła solankowego „Warzelnia" w Tyrawie Solnej. AGH, Kraków.
• 13. RAJCHEL L. & RAJCHEL J., 2015 — Solanki ze źródeł w Karpatach Polskich. W: III Polski Kongres Górniczy 2015 (konf. pt. „Wody mineralne, lecznicze i termalne") (red. nauk. T. A. Przylibski). Wrocław, 14-16.09.2015: 271-274. Proc., Wrocław.
• 14. RAJCHEL L., ZUBER A., DULIŃSKI M., RAJCHEL J., 2004 — Występowanie i geneza wód chlorkowych Soli. Prz. Geol., 52, 12:1179-1186.
• 15. SIEMIRADZKI J., 1923 — Płody kopalne Polski. H. Altenberg Księgarnia Wydawnicza, Lwów.
• 16. SZYMAKOWSKA F., 1960 — Stratygrafia i tektonika obszaru Tyrawy Solnej-Witryłowa w Karpatach Sanockich. Biul. Państw. Inst. Geol., 141: 237-292.
• 17. SZYMAKOWSKA F., 1961 — O możliwości występowania ropy naftowej w siodle Tyrawy Solnej-Mrzygłodu i Wańkowej Wsi-Łodyny w okolicy Tyrawy Solnej-Hołuczkowa-Tyrawy Wołoskiej - Rakowej. Biul. Inst. Geol., 154: 79-89.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę (zadania 2017).