Sakralizacja i desakralizacja przestrzeni miejskich na przykładzie Krakowa i Lwowa

• Autorzy: Bylina Leszek , Cherkes Bohdan , Uruszczak Michał

Identyfikatory

DOI

10.4467/25438700SM.22.020.17003

Warianty tytułu

EN

Sacralisation and desacralisation of urban spaces as seen in Kraków and Lviv

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest ukazanie problematyki związanej z sakralizacją i desakralizacją przestrzeni w miastach, na przykładzie Krakowa i Lwowa. Przez setki lat były to miasta położone w obrębie Polski, doświadczone rozbiorami, a rozdzielone – w zakresie przynależności państwowej – po II wojnie światowej. Lwów włączono do ZSRR, zaś Kraków pozostał w Polsce. Po roku 1990 Lwów stał się jednym z ważniejszych miast niepodległego państwa ukraińskiego. Kilkadziesiąt lat socjalizmu w wydaniu radzieckim (Lwów) i w wydaniu PRL (Kraków) wpłynęło mocno na oblicze "uświęconych" przestrzeni, w tym powstawania nowych i dewastacji już istniejących. Analiza historii przestrzeni miejskich Krakowa i Lwowa wykazała, że zachodzi ciągły proces sakralizacji, desakralizacji i resakralizacji niektórych obszarów, w zależności od aktualnie obowiązującej ideologii bądź doktryny społeczno-politycznej czy religijnej. Jednocześnie, na przykład w Krakowie, istnieją na niejako miejsca "święte", których nie naruszyły burzliwe zawieruchy dziejowe. Aby pokazać czym jest sacrum przestrzeni miejskich, autorzy podjęli próbę wypracowania naukowej metodyki wskazywania takich miejsc.

EN

The paper's objective is to shed light on the issue of sacralisation and desacralisation of space in cities with Kraków and Lviv as examples. The cities had been part of Poland for hundreds of years. They jointly suffered from the Partitions of Poland and were separated politically after the Second World War. Lviv joined the USSR and Kraków remained a Polish city. After 1990, Lviv became a major city of independent Ukraine. Several decades of Soviet (Lviv) socialism and Polish communist (Kraków) socialism have left a profound impression on their "sacred" spaces, including the creation of new and the devastation of existing ones. The historical analysis of Kraków's and Lviv's urban spaces exhibited a continuous process of sacralisation, desacralisation, and sacralisation of some areas according to the current prevailing ideology or sociopolitical or religious doctrine. At the same time, a city, Kraków for example, can have certain "holy" places that have remained unaffected by times of turmoil. To demonstrate what an urban sacred space is, the authors attempted to propose a scientific methodology for identifying such places.

Słowa kluczowe

PL

sakralizacja; desakralizacja; krajobraz sakralny; sacrum; profanum; znak; desygnat; rytuał; Kraków; Lwów

EN

sacralization; desacralisation; sacred landscape; sacred; profane; sign; designatum; ritual; Cracow; Lviv

• Wydawca: Katedra Kształtowania Środowiska Mieszkaniowego, Instytut Projektowania Urbanistycznego, Wydział Architektury, Politechniki Krakowskiej
• Czasopismo: Środowisko Mieszkaniowe
• Rocznik: 2022
• Tom: nr 40
• Strony: 29--44
• Opis fizyczny: Bibliogr. 63 poz., il.

Twórcy

autor

Bylina Leszek

• Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie

• https://orcid.org/0000-0001-7931-9812

autor

Cherkes Bohdan

• University of Agriculture in Kraków
• Lviv Polytechnic National University

• https://orcid.org/0000-0001-6809-956X

autor

Uruszczak Michał

• Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie

• https://orcid.org/0000-0003-2832-6208

Bibliografia

• [1] Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, 2014, Poznań: Pallottinum.
• [2] Bieniarzówna J., Małecki J., 1997, Dzieje Krakowa, T.4, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• [3] Bierdiajew N., 1984, Marksizm i religia, Poznań: Wydawnictwo Głosy [II obieg].
• [4] Biryulov Y., Cherkes B., Bevz M., Rudnytskyy A. (Ed.), 2008, Architektura Lvova. Chas i styli XIII - XXI st., Lviv: Vydavnytstvo «Centr Evropy» (w języku ukraińskim).
• [5] Bogdanowski J., 1976, Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Wydawnictwo Ossolineum.
• [6] Bohdanowa J., Linda S., 2016, The sacral Lviv, W: Cherkes B., Szczerski A.(Ed.), Lviv: city, architecture, modernism, Wrocław: Museum of Architecture in Wrocław, 217-249.
• [7] Buczyńska-Garewicz H., 1975, Znak, znaczenie, wartość. Szkice o filozofii amerykańskiej, Warszawa: Książka i Wiedza.
• [8] Cherkes B., Uruszczak M., 2015, Sozialistische Raumstruktur: Denkmaler, Hauser, Straben & Strabennamen, W: Kuhne O., Gawroński K., Hernik J., red., Transformation und Landschaft. Die Folden sozialer Wandlungsprozesse auf Landschaft, Wiesbaden: Springer VS, 231-246.
• [9] Cherkes B., 2016, Metropolitan dreams - the urban development of Lviv in the interwar period, W: Cherkes B., Szczerski A. (Ed.), Lviv: city, architecture, modernism, Wrocław: Museum of Architecture in Wrocław, 22-56.
• [10] Cherkes B., Linda S., 2019, Rebirth of Multicultural Identity in Public Spaces of Lviv, W: WMCAUS 2018, IOP Publishing, IOP Conf. Series: Materials Science and Engineering 471 (2019) 072019, doi:10.1088/1757-899X/471/7/072019, 12Pp.
• [11] Chwalba A., 2002, Dzieje Krakowa, T.5, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• [12] Chwalba A., 2004, Dzieje Krakowa, T.6, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• [13] Czarnecka D., 2015, "Pomniki wdzięczności" Armii Czerwonej w Polsce Ludowej i w III Rzeczypospolitej, Warszawa: IPN.
• [14] Dąbrowska-Budziło K., 1990, Wśród panoram Krakowa. O przemianach widoków i o tym jak je ocalić, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• [15] Dąmbska I., 1973, O konwencjach semiotycznych, Studia Semiotyczne, 4, 35-45.
• [16] Drexler I., 1920, Wielki Lwów. Le Grand Léopol, Lwów: Nakładem gminy miasta Lwowa. Biuro statystyczne król. miasta Lwowa.
• [17] Eliade M., 1997, W poszukiwaniu historii i znaczenia religii, Warszawa: Wydawnictwo KR.
• [18] Eliade M., 2022, Sacrum a profanum. O istocie sfery religijnej, Warszawa: Wydawnictwo ALETHEIA.
• [19] Hentosh L., Tscherkes B., 2009, L'viv in Search of its Identity: Transformations of the City's Public Space, W: Cities after the Fall of Communism. Reshaping Cultural Landscapes and European Identity (Ed. Czaplicka J., Gelazis N., Ruble B.A.), Washington, D.C.: Woodrow Wilson Center Press / Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 255- 279.
• [20] Hodor K., 2012, Założenia cmentarne w krajobrazach Krakowa, Cemetery Complexes in Cracow Landscapes, Czasopismo Techniczne, Architektura, 2-A/2012 Zeszyt 7, Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, 279-286.
• [21] Jakobson R., 1989, Język a inne systemy komunikacji, W: red. Jakobson R., W poszukiwaniu istoty języka, T.1, Warszawa: PIW.
• [22] Kołwzan W., 1986, Symbolizm, morfologie archetypowe i informacja, Studia Semiotyczne, 14, 147-164.
• [23] Kowalski T., 1946, Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży do krajów słowiańskich w przekazie al-Bekriego, Pomniki Dziejowe Polski, seria II, tom I, Kraków: PAU.
• [24] Krasnowolski B., 2018, Krakowskie Planty. Zarys dziejów, Kraków: Wydawnictwo UNIVERSITAS.
• [25] Kraszewski Z., 1975, Logika. Nauka rozumowania, Warszawa: PWN.
• [26] Kryvorutchko Y., 2008, Architektura doby Nezalezhnosti (pislia 1991). Sakralni sporudy. - W: Biryulov Y., Cherkes B., Bevz M., Rudnytskyy A. (Ed.), 2008, Architektura Lvova. Chas i styli XIII - XXI st., Lviv: Vydavnytstvo «Centr Evropy» , 682-693 (w języku ukraińskim).
• [27] Lenartowicz K.J., 1992, O psychologii architektury. Próba inwentaryzacji badań, zakres przedmiotowy i wpływ na architekturę, Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej. U.
• [28] Ludwikowski L., 1991, Kraków i okolice. Przewodnik, Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka.
• [29] Marchewka F.S., 1996, Semiotyka. Zarys teorii i jej rozwoju, Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo Calvarianum.
• [30] Mroczek A., Kucza-Kuczyński K., 1991, Nowe kościoły w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo PAX.
• [31] Mykh R., 2008, Architektura radianskoho periodu (1956 - 1991), W: Biryulov Y., Cherkes B., Bevz M., Rudnytskyy A. (Ed.), 2008, Architektura Lvova. Chas i styli XIII - XXI st., Lviv: Vydavnytstvo «Centr Evropy» , s. 606 - 636 (w języku ukraińskim).
• [32] Niedżwiedź A., Kajder K., 2020, Mapy miasta. Dziedzictwo i sacrum w przestrzeni Krakowa, Kraków: Wydawnictwo Libron.
• [33] Osęka P., 2007, Rytuały stalinizmu. Oficjalne święta i uroczystości rocznicowe w Polsce 1944-1956, Warszawa: Wydawnictwo Trio.
• [34] Ostrowski J.K., 1997, Lwów. Dzieje i sztuka, Kraków: Wydawnictwo UNIVERSITAS.
• [35] Ożóg K., 2014, Rytualizacja w języku władzy komunistycznej PRL, W: Oblicza Komunikacji, 7/2014: Język Polityki - historia i współczesność, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 37-50.
• [36] Patoczka P., 2000, "Ściany" i "bramy" w krajobrazie, Monografia 268, Seria Architektura, Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej.
• [37] Prak N.L., 1968, The Language of Architecture. A Contribution to Architectural Theory, The Hague and Paris: Mouton.
• [38] Pranke P., Relacja Ibrahima ibn Jakuba z podróży - nie tylko "do krajów słowiańskich", https://www.academia.edu/13087894/RELACJA_IBRAHIMA_IBN_JAKUBA [29.05.2022].
• [39] Purchla J., Kos W., Komar Ż., Rydiger M., Schwarz W.M., (red.), 2014, Mit Galicji, Kraków/Wien: Międzynarodowy Centrum Kultury / Wien Museum.
• [40] Purchla J., Chwalba A., Komar Ż., Rydiger M., 2022, Niechciana stołeczność. Architektura i urbanistyka Krakowa w czasie okupacji niemieckiej 1939 - 1945, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
• [41] Radwański K., 1975, Kraków przedkolacyjny, Kraków: Wydawnictwo Prasowe Zakłady Graficzne RSW "Prasa-Książka-Ruch".
• [42] Swaryczewska M., 2008, "Sacrum" i "profanum" w krajobrazie kulturowym. Dziedzictwo przestrzeni sakralnej na Warmii, Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.
• [43] Tscherkes B., 1993, The Preservation of Soldiers‘ Cemeteries in Galicia in the 20th cty, W: «Cemetery Art». Materials of the International Conference ICOMOS, Wrocław: Muzeum Architektury, 175-180.
• [44] Tscherkes B., 2002, Stalinist Visions for the Urban Transformation of Lviv, 1939 - 1955, W: John Czaplicka, red., Lviv: A City in the Crosscurents of Culture, Harvard Ukrainian Studies, 24, Massachusetts: Ukrainian Research Institute Harvard University, Cambridge, 205-222.
• [45] Tscherkes B., 2004, "Everybody wanted to see the symbol of the ideology disappear". Construction and Demolition of Lenin's Statue in Lviv, W: Cor Wagenaar, red.' [43] Happy.Cities and Public Happiness in Post-War Europe, Rotterdam: NAI Publishers, s. 374-382.
• [46] Tuan Yi-Fu, 1987, Przestrzeń i miejsce, Warszawa: PIW.
• [47] Tyszka K., 2009, Religijne oblicze komunizmu, W: Maciejewski M., red., Acta Universitatis Wratislaviensis [No 3154]. Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi, 31, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 327-344.
• [48] Uruszczak M., 2019, Zabytkowe ogrody rezydencjonalne Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Historia, przemiany, ocena stanu, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego.
• [49] Wetesko L., 2013, Piastowie i ich państwo w łacińskiej Europie. Studia z dziejów kultury politycznej X i Xi wieku, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
• [50] Wielka Encyklopedia PWN (WE PWN), 2002, Jan Wojnowski, red., T. 7, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [51] Wielka Encyklopedia PWN (WE PWN), 2004, Andrzej Krupa, red., T. 24, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• [52] Worytkiewicz P., 2000, Krowoderskie krzyże i kapliczki, W: M. Niechaj, red., Z dziejów Krowodrzy, Kraków: Księgarnia Akademicka, 101-112.
• [53] Wrona J., 2011, Desakralizacja przestrzeni publicznej w Polsce w latach 1947-1956, W: Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Folia 91, Studia Politologica VI, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, 43-57.
• Źródła internetowe /Online sources
• [1] https://lviv1256.com/history/yak-30-rokiv-tomu-u-lvovi-demontuvaly-pam-iatnyk-leninu-istoriia-ta-video/ [25.05.2022].
• [2] http://wikimapia.org/4956904/pl/Cerkiew-Narodzenia-Przenaj%C5%9Bwi%C4%99tszej-Bogurodzicy#/photo/6419273 [25.05.2022].
• [3] https://dziennikpolski24.pl/krakowskie-pomniki-ktore-budzily-i-budza-kontrowersje-zdjecia/ar/12884682 [20.05.2022].
• [4] https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,16779403,lenin-koniew-sowieci-z-cokolow-w-krakowie-zdejmowani.html [20.05.2022].
• [5] https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_W%C5%82odzimierza_Lenina_w_Nowej_Hucie [20.05.2022].
• [6] http://www.mankurty.com/melnik1/12.html [28.05.2022].
• [7] https://histmag.org/We-Lwowie-odslonieto-pomnik-pomordowanych-profesorow-5695 [28.06.2022]
• [8] https://pl.wikipedia.org/wiki/Stalag_369 [26.05.2022]
• [9] https://muzeumkrakowa.pl/aktualnosci/historia-kl-plaszow [26.05.2022]
• [10] https://www.academia.edu/13087894/RELACJA_IBRAHIMA_IBN_JAKUBA [29.05.2022]

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2023).