Historical and contemporary transformations of the hydrographic confluence at Sielpia

• Autorzy: Fularczyk Karolina , Kalicki Tomasz , Kusztal Piotr

Identyfikatory

DOI

10.4467/21995923FQ.20.003.13192

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Making use of the cartographic-geomorphological method, a case study of the hydrographic confluence at Sielpia made it possible to identify changes in the river and hydrographic networks connected with the development and decline of the Old Polish Industrial District, whose functioning relied on the use of hydropower in iron metallurgy. The formation and disappearance of artificial industrial reservoirs and canals, the drainage networks, and the appearance of catastrophic flash floods as a result of failures of hydrotechnical structures have been reflected in cartographic materials, land relief, and sediments.

Słowa kluczowe

EN

river network changes; Czarna Taraska River; Czarna Konecka river; Sielpia; Old Polish Industrial District

PL

sieć rzeczna; zmiany; Czarna Taraska; Czarna Konecka; Sieplia

• Wydawca: Polska Akademia Umiejętności
• Czasopismo: Folia Quaternaria
• Rocznik: 2020
• Tom: nr 88
• Strony: 41--62
• Opis fizyczny: Bibliogr. 77 poz., rys., tab., zdj.

Twórcy

autor

Fularczyk Karolina

• Jan Kochanowski University in Kielce, Institute of Geography and Environmental Sciences, Department of Geomorphology and Geoarchaeology, Uniwersytecka 7, 25-406 Kielce, Poland

autor

Kalicki Tomasz

• Jan Kochanowski University in Kielce, Institute of Geography and Environmental Sciences, Department of Geomorphology and Geoarchaeology, Uniwersytecka 7, 25-406 Kielce, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-8421-5660

autor

Kusztal Piotr

• Jan Kochanowski University in Kielce, Institute of Geography and Environmental Sciences, Department of Geomorphology and Geoarchaeology, Uniwersytecka 7, 25-406 Kielce, Poland

• https://orcid.org/0000-0003-1876-0596

Bibliografia

• [1] Aksamit M., Kusztal P., Kalicki T., Grzeszczyk P., Przepióra P. 2019: Silting of the Sielpia water reservoir in the 20th and 21st c. (central Poland). Geobalcanica Proceedings 2019: 101-105.
• [2] Bąkowski K. 1902: Dawne kierunki rzek pod Krakowem. Rocznik Krakowski 5: 138–172.
• [3] Bogucka-Szymalska M. 2006: Zmiany koryta Wisły pomiędzy Warszawą a Modlinem na przestrzeni ostatnich 150 lat. Dokumentacja geograficzna 32: 20–24.
• [4] Chłopek M. 2017: Dolina Czarnej: Zapomniane Dziedzictwo. Stowarzyszenie ,,W Dolinie Czarnej”. Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu, Maleniec.
• [5] Chłopek M. 2019: Maleniec – Staropolska Fabryka Żelaza. Stowarzyszenie „W Dolinie Czarnej”, Maleniec.
• [6] Chłopek M., Sim J. 2020: Atlas staropolskiej architektury przemysłowej. Stowarzyszenie „W Dolinie Czarnej” i Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu, Ruda Maleniecka.
• [7] Chrabąszcz M., Kalicki T., Przepióra P., Frączek M. 2017: Zmiany koryta dolnej i środkowej Wiernej Rzeki od XVIII wieku. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica Physica 16: 5–13.
• [8] Ciszewski D., Kramarz P., Malik I., Owczarek P., Zygmunt E. 2005: Geomorfologiczne skutki funkcjonowania i degradacji sztucznych progów wodnych. Czasopismo Geograficzne, 76/4: 329-343.
• [9] Dixon S. J., Sambrook Smith G.H., Best J.L., Nicholas A.P., Bull J.M., Vardy M.H., Sarker M.H., Goodbred S. 2018: The planform of river channel confuences: Insights from analysis of remotely sensem imagery. Earth-Science Reviews 176: 1-18.
• [10] Downs P.W., Piégay H. 2019: Catchment-scale cumulative impact of human activities on river channel in the late Anthropocene: implications, limitations, prospekt. Geomorphology 338: 88-104.
• [11] Fajkosz A. 2010: Kartki z historii Ziemi Koneckiej. Muzeum Regionalne PTTK w Końskich, Kielce-Końskie.
• [12] Falkowski E. 1971: Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski. Biuletyn Geologiczny 12: 5–121.
• [13] Folk R.L., Ward W.C. 1957: Brazos River bar: A study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Research, 27/1: 3-26.
• [14] Fularczyk K. 2017: Zmiany biegu ujściowego odcinka Krasnej w oparciu o dane kartograficzne. Zeszyty Studenckiego Ruchu Naukowego Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, 26/2: 23-29.
• [15] Fularczyk K., Kusztal P., Kalicki T. 2020a: Changes of the former pond at Furmanów (Old Polish Industrial District, Central Poland) – cartographic and sedimentological data. Acta Geobalcanica 6-4: 203-210.
• [16] Fularczyk K., Kusztal P., Kalicki T., Żurek K. 2020b: Historyczne i współczesne zmiany koryta Czarnej Taraski (Wyżyna Małopolska, Staropolski Okręg Przemysłowy), [w:] Wrzesiński D., Graf R., Perz A., Plewa K. (red.), Naturalne i antropogeniczne zmiany obiegu wody. Współczesne problemy i kierunki badań, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 9-23.
• [17] Goraj M. 2015: Ewolucja doliny dolnej Warty od XVII do XX wieku na podstawie analiz kartograficznych. Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 28: 99–120.
• [18] Goska M. 2018: Zmiany użytkowania ziemi w zlewni Czarnej Koneckiej (od źródła do zbiornika Sielpia) w XIX i XX wieku w obrazie kartograficznym. Maszynopis pracy magisterskiej, Archiwum UJK, Kielce.
• [19] Graf R., Kaniecki A., Medyńska-Gulij B. 2008: Dawne mapy jako źródło informacji o wodach śródlądowych i stopniu ich antropogenicznych przeobrażeń. Badania Fizjograficzne Nad Polską Zachodnią 59: 11–27.
• [20] Gregory K.J. 2006: The human role in changing river channels. Geomorphology 79: 172–191.
• [21] Grzyb H., Zięba B., Piotrowicz A., Pachołowiecka-Grzyb H. 1995: Ekspertyza wraz z koncepcją zabezpieczenia dna rzeki Czarnej Malenieckiej przed erozją i zamulaniem zbiornika w Sielpi (część opisowo-zestawieniowa), Na zlec. WZMiUW w Kielcach, Kielce.
• [22] Herbst S. 1951: Walcownia w Maleńcu. Ochrona Zabytków 4/3-4: 119-126.
• [23] James L.A., Singer M.B., Ghoshal S., Megison M. 2009: Historical channel changes in the lower Yuba and Feather Rivers, California: Long-term effects of contrasting river-management strategies. Geological Society of America Special Paper 451: 57–81.
• [24] Jedynak S. 1993. Przewodnik Konecki 1993. Społeczna Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• [25] Kalicki T., Plit J. 2003: Historical changes of the Vistula channel and its reflection in the flood plain beetven Józefów and Kaziemierz Dolny, [w:] Kotarba A. (red.), Holocene and late Vistulian paleogeography and paleohydrology. Prace Geograficzne 189: 159–179.
• [26] Kalicki T., Fularczyk K. 2018: Zmiany biegu koryta Krasnej (Świętokrzyskie) w oparciu o dane kartograficzne i geologiczne. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 17: 15-33.
• [27] Kalicki T, Fularczyk K. 2019: Changes in the course of the Krasna River in the estuary section (Polish Uplands). Proceedings of 5th International Scientific Conference GEOBALCANICA, Republic of North Macedonia: 75-82.
• [28] Kalicki T., Zaborska D. 2020: Channel and sedimentation type changes in Czarna Konecka River valley – new data (Polish Uplands) [w:] Problemy regionalnoj geologii zapada wostoczno-ewropejskoj platform I smezhnych territorij, Materiały I mezhdunarodnoj naucznoj konferencji 10-12.04.2019 Minsk, BGU Minsk, 125-129.
• [29] Kalicki T., Chrabąszcz M., Frączek M., Fularczyk K., Kłusakiewicz E., Kusztal P., Malęga E., Przepióra P. 2019a: Zapis zmian antropogenicznych w formach i osadach dolin świętokrzyskich [w:] Żeber- Dzikowska I., Chmielewski J. (red.), Człowiek a środowisko – wzajemne oddziaływanie, Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa: 247-280.
• [30] Kalicki T., Frączek M., Przepióra P., Kusztal P., Kłusakiewicz E., Malęga E. 2019b: Late Quaternary geomorphology and geoarchaeology in the rivers of the Holy Cross Mountains region, central Europe, Quaternary Research, United Kingdom-United States, 91/2: 584-599.
• [31] Kalicki T., Przepióra P., Kusztal P. 2019c: Antropogeniczne powodzie błyskawiczne na dwóch wybranych rzekach świętokrzyskich w XX w. – przyczyny i skutki. Prace i Studia Geograficzne, 64/1: 21-36.
• [32] Kalicki T., Przepióra P., Kusztal P., Chrabąszcz M., Fularczyk K., Kłusakiewicz E., Frączek M. 2020: Historical and present-day human impact on fluvial systems in Old-Polish Industrial District (Poland). Geomorphology 357: 107062.
• [33]Kalicki T., Przepióra P., Kusztal P., Aksamit M., Grzeszczyk P., Frączek M., Jabłoński M., Wrochna M. 2021. Diferentation of delta sediments of Sielpia water reservoir (Świętokrzyskie voivodeship, Poland) preliminary results. Acta Geobalcanica 7-1: 07-12.
• [34] Kałmykow-Piwińska A., Falkowski T. 2012: Ocena stabilności morfologii koryta na podstawie analizy archiwalnych materiałów kartograficznych i fotogrametrycznych wykonywanej w środowisku GIS. Przegląd Naukowy Inżynieria i Kształtowanie Środowiska 4/21: 251–262.
• [35] Kłusakiewicz E., Kalicki T., Frączek M., Przepióra P. 2016: Zapis klimatu i działalności człowieka w aluwiach rzeki Kamiennej [w:] Chmielewski J., Żeber-Dzikowska, I., Gworek B., człowiek a środowisko – wzajemne oddziaływanie, Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa: 143-152.
• [36] Krupa J. 2013: Zmiany układu koryta Czarnej Nidy i rozmieszczenie młynów, [w:] Naturalne i antropogeniczne procesy kształtujące dno doliny Czarnej Nidy w późnym vistulianie i holocenie. Folia Quatenaria 81: 5–174.
• [37] Krygier E., Ruszczyńska T. 1958: Katalog zabytków budownictwa przemysłowego w Polsce. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej (zeszyt dodatkowy), 2/1: 50-65.
• [38] Kubicki R., Saletra W. 2013: Hutnictwo i górnictwo w regionie świętokrzyskim – do Księstwa Warszawskiego, Studia i Materiały Miscellanea Oeconomicae, 17/2: 29–40.
• [39] Lenar-Matyas A., Witkowska H., Żak A. 2006: Rzeka Kamienna – zmiany na przestrzeni wieków i propozycja jej renaturyzacji. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich 4/2: 79–88.
• [40] Lestel L., Eschbach D., Meybeck M., Gob F. 2019: The Evolution of the Seine Basin Water Bodies Through Historical Maps. [w:] The Handbook of Environmental Chemistry: 1-29.
• [41] Łądkiewicz K., Wszędyrówny-Nast M., Jaśkiewicz K. 2017: Porównanie różnych metod oznaczania zawartości substancji organicznej. Przegląd Naukowy – Inżynieria i Kształto-wanie Środowiska, 26/1: 99-107.
• [42] Majewski W. 2013: General characteristics of the Vistula and its basin. Acta Energetica, 2/15: 6-15.
• [42] Martinson J. 2010: Change in the course of the river Komadugu Yobe during the 20th century at the Border between Niger and Nigeria. Master Thesis, Lund University, United Kingdom.
• [43] Nawieśniak M., Strutyński M., Hernik J. 2014: Charakterystyka zmian przebiegu koryta Krzyworzeki oraz potoku Niedźwiadek na terenie gminy Wiśniowa w ujęciu historycznym. Czasopismo naukowokulturalne EPISTEME 2/22: 321–327.
• [44] Noszczyk T., Nawieśniak M., Hernik J., Strutyński M., Taszakowski J. 2015: Wykorzystanie map topograficznych do analizy zmian przebiegu koryta rzeki Krzyworzeka. Czasopismo naukowo-kulturalne EPISTEME 2/26: 109–116.
• [45] Nowak E., Czaja K., Kalicki T. 2021: Influence of development and collapse of the Old Polish District on environment al changes and land use Turing the last 200 years: case study from Czarna Konecka river basin (Holy Cross Mts. Region, Poland). Acta Geobalcanica, 7-1: 19-25.
• [46] Nowak M. 2017: Budowa geologiczna i rzeźba doliny Czarnej Koneckiej w rejonie Wąsosza Starej Wsi. Maszynopis pracy magisterskiej, Archiwum UJK, Kielce.
• [47] Ostrowski P., Kaszyński K. 2014: Ocena tendencji współczesnej ewolucji wybranego fragmentu koryta dolnego Bugu na podstawie materiałów kartograficznych i teledetekcyjnych. Landform Analysis 26: 11–20.
• [48] Petts G.E., Möller H., Roux A.L. 1989: Historical change of large alluvial rivers: Western Europe. Wiley, Chichester.
• [49] Plit J. 2002: Zmiany biegu Wisły na odcinku od Stężycy do Magnuszewa oraz ich skutki, [w:] Jankowski A.T., Myga-Piątek U., Jankowski G. (red.), Problemy ochrony i kształtowania krajobrazu Górnego Śląska na tle doświadczeń z innych regionów Polski. Sosnowiec: 143–150.
• [50] Plit J. 2004: Changes of settlement system and land use in the Vistu¬la River Valley between Wargocin and Magnuszew Turing historical Times, [w:] Dobrzańska H., Jerem E., Kalicki T. (red.), The geoar¬chaeology of river valleys. Archaeolinqua, Series Minor, Budapest: 105–141.
• [51] Plit J. 2006: Analiza historyczna jako źródło informacji o środowisku przyrodniczym, [w:] Richling, A., Stojek, B., Strzyż, M., Szumacher, I. (red.), Regionalne Studia Ekologiczno-Krajobrazowe, Problemy Ekolo¬gii Krajobrazu 16 (1): 217–227.
• [52] Plit J. 2007: Analiza starych map jako źródło informacji o przemianach środowiska geograficznego, [w:] Sołtysik, R., Suligowski, R. (red.), Na¬uki Geograficzne w Badaniach Regionalnych, Tom I: Rola geografii fizycznej w badaniach regionalnych. Kielce: 197–203.
• [53] Plit J. 2010: Zmiany koryta Niemna w ciągu 200 lat (na odcinku od Hożej do Mielnika). Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego 13: 78–87.
• [54] Podobnikar T., Lamovec P. 2015: Analysing of river courses and railways changes in Ljubljana using historical maps.
• [55] Popek Z., Wasilewicz M. 2019: Ekspertyza dotycząca hydrologii i rozwiązań hydrotechnicznych przedstawionych w „Koncepcji programowo-przestrzennej odbudowy zbiornika wodnego istniejącego na rzece Czarnej Koneckiej/Malenieckiej w Sielpi, gm. Końskie wraz z turystyczno-rekreacyjnym zagospodarowaniem jego terenu i obszaru funkcjonowania z nim związanego”. Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa.
• [56] Przepióra P., Kalicki T. 2018: Zmiany koryta Kamionki (Płaskowyż Suchedniowski) na odcinku Ostojów – Rejów od XVIII wieku w oparciu o archiwalne materiały kartograficzne. Acta Universitatis Lodziensis, Folia Geographica Physica 17: 25-32.
• [57] Przepióra P., Kalicki T., Aksamit M., Biesaga P., Frączek M., Grzeszczyk P., Malęga E., Chrabąszcz M., Kłusakiewicz E., Kusztal P. 2019: Secular and catastrophic processes reflected in sediments of the Suchedniów water reservoir, Holy Cross Mountains (Po¬land), Geologos, 25/2: 139–152.
• [58] Racinowski R., Szczypek T. Wach J. 2001: Prezentacja i interpretacja wyników badań uziarnienia osadów czwartorzędowych. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• [59] Radoane M., Persoiu I., Cristea I., Chirioloaei F. 2013: River channel planform Changes based on successive cartographic data. A methodological approach. Asociaţia Geomorfologilor din România, Revista de Geomorfologie 15: 69-88.
• [60] Radwan M. 1954: Wielkopiecownictwo w Zagłębiu Staropolskim w połowie XIX wieku. Karta z dziejów polskiej techniki hutniczej. Państwowe Wydawnictwa Techniczne, Stalinogród.
• [61] Radwan M. 1963: Rudy, kuźnice i huty żelaza w Polsce. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa.
• [62] Rutkiewicz P., Malik I. 2019: Historical Reconstruction of the Scarcely Recognize Metallurgical Activity in Poland. IOP Conference Series Earth and Environmental Science, 221/1: 012113
• [63] Salit F., Arnaud-Fassetta G., Zaharia L, Madelin M., Beltrando G. 2015: The influence of river training on channel changes during the 20th century in the Lower Siret River (Romania), Géomorphologie : relief, processus, environnement 21/2: 175-188.
• [64] Schirmer W. 1983: Die Talentwicklung an Main und Regnitz seit dem Hochwürm. Geologisches Jahrbuch, Reihe A, 71: 11–43.
• [65] Skrycki R. 2003: Obraz kartograficzny biegu Dolnej Odry do początków XX wieku. Człowiek i środowisko przyrodnicze Pomorza Zachodniego. II Środowisko abiotyczne: 94–100.
• [66] Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W. 2018: Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data. Geographia Polonica, 91/2: 143-170.
• [67] Strasser R. 1990: Die Veränderungen des Rheinlaufs zwischen Grieth und Griethausen vom Spätmittelalter bis zum Beginn des 19. Jahr-hunderts, [w:] Schirmer W. (red.), Rheinlands. Sammelband: 1–18.
• [68] Strasser R. 1992: Die Veränderungen des Rheinstromes in historischer Zeit, Band I. Zwischen der Wupper - und der Düsselmündung. Publi¬kationen der Gesellschaft für Rheinische Geschichtskunde, Düssel¬dorf.
• [69] Suligowski R. 2013: Maksymalny wiarygodny opad na Wyżynie Kieleckiej. Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce.
• [70] Szot-Radziszewska E. 2009: Postindustrialne dziedzictwo Staropolskiego Okręgu Przemysłowego w krajobrazie kulturowym Kielecczyzny: zagrożenia i szanse. Ochrona Zabytków, 62/4: 69-82.
• [71] Śmielak Ł. 2008: Charakterystyka zmian przebiegu koryta rzeki Słupi w granicach miasta Słupsk – ujęcie historyczne przy wykorzystaniu narzędzi GIS. Problemy Ekologii Krajobrazu 22: 279–284.
• [72] Tobiasz M. 2012: Zmienność układu koryt rzecznych w dolinie Narwi na odcinku między Łapami a Żółtkami w II połowie XX w. Teledetekcja Środowiska 47: 15-31.
• [73] Trafas K. 1975: Zmiany biegu koryta Wisły na wschód od Krakowa w świetle map archiwalnych i fotointerpretacji. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 40.
• [74] Trafas K. 1992: Zmiany biegu Wisły pomiędzy ujściem Przemszy a San¬domierzem, [w:] Wisła w dziejach i kulturze Polski. Zmiany biegu górnej Wisły i ich skutki. Wydawnictwo UW: 31–61. [82] Wikiera M. 1996: Kuźnice i huty starostwa Radoszyce w XV-XIX wieku. Zeszyty Historyczne, Radoszyce.
• [75] Zawiejska J., Wyżga B. 2010: Twentieth-century channel change on the Dunajec River, southern Poland: Patterns, causes and controls. Geomorphology 117/3-4: 234-246.
• [76] Zieliński J. 1965: Staropolskie Zagłębie Przemysłowe. Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce. [85] Zieliński T. 2015: Sedymentologia, Osady rzek i jezior, Wydanie I – dodruk, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• [77] Yang X., Damen M. C. J., Zuidam van R. A. 1999: Satellite remote sensing and GIS for the analysis of channel migration changes in the active Yellow River Delta. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation 1: 146-157

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).