Ił z Borkowic (rejon opoczyński) jako wartościowy surowiec wielu dziedzin przemysłu ceramicznego

• Autorzy: Wyszomirski P.

Warianty tytułu

EN

The Borkowice clay (Opoczno region) as a valuable mineral raw material for various branches of ceramic industry

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Kopalina ilasta z Borkowic zalega w jednym z licznych złóż rejonu opoczyńskiego udokumentowanych już w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku dla potrzeb przemysłu szamotowych materiałów ogniotrwałych. Eksploatacja tego złoża nie została jednak podjęta ze względu na zmniejszające się wówczas zainteresowanie wyrobami szamotowymi oraz likwidację w roku 1991 Opoczyńskich Zakładów Materiałów Ogniotrwałych. Jej początek nastąpił dopiero w roku 2013 w wyniku uruchomienia wydobycia przez firmę WIS-Group sp. z o.o. z Opoczna. W złożu Borkowice występuje głównie jasna i szara odmiana kopaliny ilastej, a także piaskowiec, który stanowi w nich przerosty. W jasnej odmianie iłu dominuje kaolinit, zaś podrzędnymi składnikami są illit i kwarc. Odmiana ta wyróżnia się małą zawartością tlenków barwiących (Fe2O3 = 0,87% mas., TiO2 = 1,15% mas.). Powoduje to, że jest też ona jasna po wypaleniu, stanowiąc pełnowartościowy substytut surowców ilastych importowanych w dużej ilości z Ukrainy. W szarej odmianie iłu kaolinitowi towarzyszy większa ilość kwarcu, co znajduje odzwierciedlenie w składzie chemicznym i podwyższonej zawartości SiO2. Korzystny skład mineralny i chemiczny, zwłaszcza jasnej odmiany iłu z Borkowic, rzutuje na jego przydatność do produkcji ptytek ceramicznych stanowiąc cenne uzupełnienie szczupłej krajowej bazy iłów biało- i jasnowypalających się. Istnieją też przesłanki do wykorzystania tego surowca do produkcji metakaolinu, który jest coraz częściej wykorzystywany w wielu technologiach, m.in. do wytwarzania specjalnych gatunków cementu portlandzkiego oraz geopolimerów.

EN

The clay raw material occurring in Borkowice belongs to clay resources of the Opoczno region and has got its deposit report prepared already in 1960s and 1970s for the industry of the chamotte refractories. However, exploitation of the deposit was not initiated then because of a falling interest in the chamotte materials and this trend resulted even in the closure of the Opoczno Refractories Plants in 1991. The manufacturing of ceramic ware began only in 2013 due to an activity of the WIS-Group Ltd. in Opoczno, which opened the clay mining in Borkowice. There are two clay varieties in the Borkowice deposit, whitish and grey, both containing sandstone intergrowths. In the whitish variety kaolinite is the prevalent mineral, with illite and quartz being minor components. The content of colouring oxides is markedly low (Fe2O3 = 0.87 mass%, TiO2 = 1.15 mass%) and fired products are light-coloured. This variety is thus a fully valuable substitute for the clay materials imported in considerable volumes from Ukraine. In the grey variety kaolinite is accompanied by higher amounts of quartz, which is reflected in elevated contents of SiO2 in chemical assays. The favourable mineral and chemical composition indicates, particularly in case of the whitish variety, its applicablity to manufacture ceramic tiles. Due to it, the clay material from Borkowice is an important addition to the meager domestic basis of the clays that have white- and light- colour firing properties. Some of the features of the Borkowice clay indicate also that it may be a raw material to manufacture metakaolin, which is more and more often applicable to many technologies, for instance to produce special types of the Portland cement or geopolymers.

Słowa kluczowe

PL

ił kaolinitowy; glinki opoczyńskie; Borkowice; płytki ceramiczne

EN

kaolinitic clays; Opoczno clays; Borkowice; ceramic tiles

• Wydawca: Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN
• Rocznik: 2015
• Tom: nr 91
• Strony: 245--260
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 poz., rys., tab., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Wyszomirski P.

• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Tarnów
• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków

Bibliografia

• 1. Brindley, G.W. i Brown, G. 1980. Crystal structures of clay minerals and their X-ray identification. Miner. Soc. London.
• 2. Cieśla i in. 1999 - Cieśla, E., Linder, L. i Semil, J. 1999. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000. Ark. Niekłań. PIG, Warszawa.
• 3. Galos, K. i Wyszomirski, P. 2006. Surowce ilaste krajowego przemysłu ceramiki szlachetnej i technicznej. Cz. II. Importowane surowce ilaste biało wypalające się. Materiały Ceramiczne 58, Nr 3, s. 87-95.
• 4. Krajci i in. 2007 - Krajci, L., Janotka, I., Kraus, I. i Jamnicky, P. 2007. Burnt kaolin sand as pozzolanic material for cement hydration. Ceramics-Silikaty 51 (4), s. 217-224.
• 5. Mielicki, J. 1997. Zarys wiadomości o barwie. Fundacja Rozwoju Polskiej Kolorystyki. Łódź.
• 6. Wyszomirski, P. (red.), 2014. Badanie surowcowe kopaliny ilastej z Borkowic k. Przysuchy. Stowarzyszenie Naukowe im. Stanisława Staszica. Kraków, s. 34 (materiały niepublikowane).
• 7. Wyszomirski, P. 2015. Opinia pt. „Kopalina ilasta z Borkowic k. Przysuchy jako surowiec ceramiczny". Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki AGH. Kraków, s. 18 (materiały niepublikowane).
• 8. Wyszomirski, P. i Poręba, E. 2000. Surowce ilaste rejonu opoczyńskiego - stan dzisiejszy i perspektywy. Ceramika/ Ceramics 60, s. 111-117.
• 9. Wyszomirski i in. 1996 - Wyszomirski, P., Muszyński, M. i Szydłak, T. 1996. Mineralogical and geochemical characteristics of clayey-aleuritic Liassic rocks from the N border of the Holy Cross Mts., Poland. Mineralogia Polonica 27, No 2, 57-66.
• 10. Ziomek, J. 1995. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50000. Ark. Przysucha. PIG, Warszawa. Normy i strony internetowe:
• 11. BN-82/7001-08 - Oznaczanie nasiąkliwości i porowatości.
• 12. BN-83/7011-22 - Pomiar wytrzymałości na zginanie.
• 13. BN-83/7011-31 - Oznaczanie wody zarobowej.
• 14. BN-85/7011-11 - Oznaczanie skurczliwości wypalania i skurczliwości całkowitej.
• 15. BN-83/6761/05 - Materiały ogniotrwałe - Gliny ogniotrwałe.
• 16. PN-EN 993-12:2000 - Metody badań zwartych formowanych i nieformowanych wyrobów ogniotrwałych. Cz. 12: Oznaczanie równoważnego stożka pirometrycznego (ogniotrwałość zwykła).
• 17. www.umitaly.com/eng/vesco-granitic.aspx [Dostęp: 12.01.2015].