Kamień w architekturze Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach – próba identyfikacji

• Autorzy: Król Paweł , Fijałkowska-Mader Anna

Warianty tytułu

EN

Stone in the architecture of the Palace of the Kraków Bishops in Kielce – an attempt of rock type identification

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

The authors were the first to attempt to identify the stones used in the architectural elements of the baroque Palace of the Kraków Bishops (built in 1637–1641) in Kielce. The founder of the residence was Bishop Jakub Zadzik of the Korab coat of arms. Despite the vicissitudes of fate, the residence defended itself against major transformations, retaining the original shape and as the decoration of the loggia, and is one of the most beautiful monuments from the Vasa era in Poland. However, the turbulent history of the palace, and especially numerous reconstructions, renovations, transfers of architectural elements as well as modifications and functional changes, caused difficulties in reconstructing the original interior design of the rooms, and especially in determining the periods from which the individual stone elements come. The stone decoration of the original palace was limited to the facade with loggias and figures of Swedish and Moscow envoys, a two-flight staircase and single portals inside the building, as well as the floor and fireplaces in the bishop’s rooms. The floor in the lower hallway and the lower diner room on the ground floor were probably also made of stone. Almost exclusively local stone was used: the so-called Kielce marbles (mainly Bolechowice limestone, “Zygmuntówka” conglomerate and Zelejowa rosa-like calcite) and various types of Lower Triassic sandstones from the Świętokrzyskie deposits. Few elements were made of black Dębnik limestone. Noteworthy is the Sanctuary of Marshal Józef Piłsudski, who was stationed in the palace, together with the legionary staff, in 1914. The interior of the main hall of the sanctuary is made of various types of Kielce marbles, mainly Bolechowice limestone, with elements of white Carrara marble. While the identification of carbonate rocks did not pose any major difficulties, assigning sandstone elements to a specific deposit turned out to be impossible in many cases, e.g. due to lack of comparative material.

Słowa kluczowe

PL

Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach; marmurki kieleckie; piaskowce dolnego triasu

EN

Palace of the Kraków Bishops in Kielce; Kielce marbles; Lower Triassic sandstones

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2023
• Tom: Vol. 71, nr 1
• Strony: 19--35
• Opis fizyczny: Bibliogr. 49 poz., fot., rys. tab.

Twórcy

autor

Król Paweł

• Dział Historii Naturalnej, Muzeum Narodowe w Kielcach, Plac Zamkowy 1, 25-010 Kielce

autor

Fijałkowska-Mader Anna

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Oddział Świętokrzyski, ul. Zgoda 21, 25-953 Kielce

Bibliografia

• 1. ADAMCZYK J.L. 1991 - Wzgórze Zamkowe w Kielcach. Woj. Ośr. Archeol.-Konserw., Wydz. Kultury i Sztuki UM, Kielce.
• 2. BAJOREK J. 1977 - Projekt badań geologicznych w celu wyjaśnienia możliwości udokumentowania nowych złóż iłów dla przemysłu ceramicznego na terenie niecki majkowskiej. Kombinat Geologiczny „Południe” w Katowicach, Zakład Badań Geologicznych w Krakowie. Arch. UW, Kielce.
• 3. BAJOREK J. 1980 - Dokumentacja geologiczna w kat. B + C2 złoża surowców ilastych kamionkowych „Parszów-Szkleniec”. Kombinat Geologiczny „Południe” w Katowicach, Zakład Badań Geologicznych w Krakowie. Arch. UW, Kielce.
• 4. CELICHOWSKA A. 1998 - Restauracja elewacji ogrodowej pałacu w Kielcach. RMNKi, 19: 275-283.
• 5. DOROBISZ J. 2000 - Jakub Zadzik(1982-1642). UO, Opole.
• 6. FIJAŁKOWSKA E. 1995 - Charakterystyka marmurów użytych do elementów architektonicznych pałacu biskupiego w Kielcach. Muzeum Narodowe w Kielcach (MNKi) (mat. niepubl.).
• 7. FIJAŁKOWSCY E. i J. 1973 - Historia eksploatacji marmurów w Górach Świętokrzyskich. Zesz. Przyr. Muz. Święt., 1: 1-78.
• 8. FILONOWICZ P. 1979 - Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1 : 50 000, ark. Skarżysko-Kamienna (779). Wyd. Geol., Warszawa.
• 9. GĄGOL J., KRÓL P. URBAN J. 2020 - Złoża i kopalnie eksploatowane przez „Marmury Kieleckie” [W:] Główka J., Szczepański J. (red.), Z dziejów Marmurów Kieleckich (1876-2016), Kiel. Tow. Nauk., Kielce: 137-237.
• 10. GĄGOL J., KULETA M., ZBROJA S. 2005 - Odmiany litologiczno-surowcowe dekoracyjnych piaskowców budowlanych dolnego triasu w Górach Świętokrzyskich. Nar. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Kielce, nr inw. 1851/2006.
• 11. GŁOWACKI R. 2017 - Echa dawnej Warszawy. Zamki i pałace. Wyd. Skarpa Warszawska, Warszawa.
• 12. HOLCEROWA T., KLESZCZYŃSKA B. 1970 - Historia i przemiany stylowe wnętrz b. pałacu biskupiego w Kielcach, Kraków, cz. 1 i 2. Arch. WUOZ, Kielce, nr 193.
• 13. HOLCEROWA T., KLESZCZYŃSKA B. 1975 - Kielce, dany pałac biskupów krakowskich. Dokumentacja historyczna. Prac. Konserwacji Zabytków Oddz. w Krakowie, cz. II, t. A (dokumentacja ikonograficzna). Arch. WUOZ, Kielce, nr 102.
• 14. KARPOWICZ M. 2002 - Tomasz Poncino, architekt pałacu kieleckiego, MNKi.
• 15. KLESZCZYŃSKA B. 1975 - Kielce, dany pałac biskupów krakowskich. Dokumentacja historyczna. Prac. Konserwacji Zabytków Oddz. w Krakowie, cz. I, II, t. A i B, Arch. WUOZ, Kielce, nr 102.
• 16. KRUPIŃSKI A.B. 1972 - Pałac w Kielcach - Skrzydło „A“ i „B“, wyniki badań architektonicznych. PKZ o. Kraków. [W:] Kuczyński J., Rezydencja. MNKi (mat. niepubl.).
• 17. KUCZYŃSKI J. 1981 - Wnętrzności pałacowe zabytkowe XVII i XVIII w., Kielce. MNKi (mat. niepubl.).
• 18. KUCZYŃSKI J. 1983? - Rezydencja. Wyimki z dziejów pałacowych. MNKi (mat. niepubl.).
• 19. KUCZYŃSKI J. 1984 - Muzeum zabytkowych wnętrz z XVII i XVIII w. W kieleckim pałacu. RMNKi, 13: 11-58.
• 20. KUCZYŃSKI J. 1985 - XVIII-wieczne skrzydła pałacu kieleckiego. RMNKi, 14: 75-100.
• 21. KUCZYŃSKI J. 1988 - Pałac pobiskupi w Kielcach, układ i wystrój wnętrz w świetle źródeł historycznych. MNKi (mat. niepubl.).
• 22. KUCZYŃSKI J. 1989 - Kielecka rezydencja biskupów krakowskich, RMNKi 15: 5-56.
• 23. KUCZYŃSKI J. 1995 - Dokumentacja wstępna portali. MNKi (mat. niepubl.).
• 24. KUCZYŃSKIJ. 1996 - Wstępne ustalenia dotyczące pochodzenia obecnie istniejących kominków na piętrze pałacu kieleckiego. Teczka „Piece II (bis)”. MNKi (mat. niepubl.).
• 25. KUCZYŃSKI J. 2003 - Projekt rekonstrukcji pieca ze schyłku 1. połowy XVII wieku w drugim pokoju biskupim kieleckiego pałacu. RMNKi, 21: 57-72.
• 26. KUCZYŃSKI J. 2006 - Kaplica w pałacu kieleckim w latach 1644-1746. RMNKi, 22: 127-141.
• 27. LEWICKI J. 2000 - Pałac w Podzamczu Piekoszowskim. Próba odtworzenia i analizy XVII-wiecznej architektury budowli. [W:] Adamczyk J.L. (red.), Przemiany architektury rezydencjonalnej na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Reg. Ośr. Stud. i Ochr. Środ. Kultur. w Kielcach, Kielce: 117-143.
• 28. LEWICKI J. 2011 - Pałac biskupów krakowskich w Kielcach. Przemiany zespołu w latach 1795-1864. RMNKi, 26: 17-101.
• 29. MAZUREK M., SZELEJEWSKI A. 2003 - Restauracja apartamentu biskupiego w pałacu biskupów krakowskich w Kielcach: założenia i realizacja. RMNKi, 21: 47-54.
• 30. MICHALSKA-BRACHA L. 1995 - Rekonstrukcja Sanktuarium Józefa Piłsudskiego w pałacu kieleckim. RMNKi, 18: 215-221.
• 31. MIKS N. 1952 - Architektura pałacu biskupiego w Kielcach. Biul. Hist. Sztuki, 14 (4): 152-174.
• 32. OBREMSKI K. 2018 - Przemowa na bankiecie z okazji wprowadzenia orderu „Virtuti Militari”. Interpretacja retoryki mowy Józefa Piłsudskiego. Śl. Studia Polonist., 1 (11): 263-279.
• 33. PABIAN G., FIJAŁKOWSKA-MADER A., URBAN J. 2017 -Rewitalizacja terenu pogórniczego na przykładzie kamieniołomu Szewce w Górach Świętokrzyskich. [W:] Jawecki B., Tarka R. (red.), Geo-produkt, od geoedukacji do innowacji. Materiały 3. Forum Geo-produkt, Wojsławice 22-24.09.2017. Wyd. Ocean, Wrocław: 65-74.
• 34. PAPROCKI B. 2004 - Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach. MNKi, 13.
• 35. PIENIĄŻEK-SAMEK M. 2003 - Apartament biskupi w pałacu biskupów krakowskich w Kielcach - inwentarze. RMNKi, 21: 21-30.
• 36. PROJEKT 2006 - Rekonstrukcja schodów ogrodowych przy loggii zachodniej Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach. Dział Konserwatorsko-Budowlany MNKi.
• 37. PROJEKT 2011 - Odtworzenie wystroju wnętrz na parterze pałacu w zakresie objętym projektem pn. „Dawny pałac biskupów krakowskich w Kielcach najcenniejszym obiektem promocyjnym turystyki kulturowej Ziemi Świętokrzyskiej”. Dział Konserwatorsko-Budowlany MNKi.
• 38. PROJEKT 2013 - Przebudowa dziedzińca północnego Pałacu Biskupów Krakowskich wraz z wraz z modernizacją infrastruktury w ramach projektu „Rewitalizacja zabytkowego śródmieścia Kielc - etap II”; Dokumentacja powykonawcza „Przebudowa dziedzińca Pałacu Biskupów Krakowskich wraz z wraz z modernizacją infrastruktury”. Dział Konserwatorsko-Budowlany MNKi.
• 39. PROJEKT 2014 - Renowacja tarasu głównego Pałacu Biskupów Krakowskich od strony wewnętrznego dziedzińca południowego w ramach realizacji zadania „Przebudowa dziedzińca Pałacu Biskupów Krakowskich wraz z modernizacją infrastruktury” w ramach projektu „Rewitalizacja zabytkowego śródmieścia Kielc - etap II”. Dział Konserwatorsko-Budowlany MNKi.
• 40. PROJEKT 2015 - Przebudowa dziedzińca północnego Pałacu Biskupów Krakowskich wraz z renowacją tarasu w ramach realizowanego zadania „Przebudowa dziedzińca Pałacu Biskupów Krakowskich wraz z modernizacją infrastruktury” w ramach projektu „Rewitalizacja zabytkowego śródmieścia Kielc - etap II”. Dział Konserwatorsko-Budowlany MNKi.
• 41. PROJEKT2021 - „Remontbudowlano-konserwatorski elewacji budynków dawnego Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach, pl. Zamkowy 1” (dokumentacja odbiorowa i powykonawcza). Dział Konserwatorsko-Budowlany MNKi.
• 42. RADOMSKA H. 2002 - Dokumentacja geologiczna złoża piaskowców triasowych „Parszów” w kat. C1 w miejscowości Parszów. Nar. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 43. RUPNIEWSKA M., DĄBROWSKA U., MAZUREK M. 2010 - Program konserwatorski. Odtworzenie wystroju wnętrz na parterze pałacu w zakresie objętym projektem „Dawny Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach najcenniejszym obiektem promocyjnym turystyki kulturowej ziemi świętokrzyskiej” z dostosowaniem do potrzeb Muzeum Narodowego w Kielcach. Dokumentacja Działu Konserwatorsko-Budowlanego MNKi, Kielce: 1-27.
• 44. STANKIEWICZ A. 2016 - Architektura Pałacu Biskupów Krakowskich w Kielcach. Rocz. Muz. Nar., 31: 65-98.
• 45. TOMKIEWICZ W. 1951 - Aktualizm i aktualizacja w malarstwie polskim XVII wieku. Biul. Hist. Sztuki, 13 (1): 74-88.
• 46. URBAN J., GĄGOL J. 1994 - Kamieniołomy piaskowców w dawnych ośrodkach górnictwa kamiennego północnej części regionu świętokrzyskiego jako zabytki przyrody i techniki. Prz. Geol., 42 (3): 193-200.
• 47. WARDZYŃSKI M. 2014 - Marmury świętokrzyskie i ośrodek kamieniarsko-rzeźbiarski w Chęcinach w XVI-XIX wieku. Spotkania z Zabytkami, 7-8/2014. Dodatek specjalny ,,Aedifico et Conservo. Eskalacja jakości kształcenia zawodowego w Polsce”, 2014, t. III.
• 48. Ż. E. (znane są tylko inicjały autora) 1938 - Sanktuarium Wielkiego Marszałka w Kielcach, Naród i Wojsko, 11: 5.
• 49. ŻUKOWSKI J. 2018 - Sąd na arianami w kieleckim Pałacu Biskupów Krakowskich. MNKi.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).