Area in front of the National Museum in Kraków as the result of a competition held in mid-20th century

• Autorzy: Wowczak Jerzy

Identyfikatory

DOI

10.24425/tkuia.2023.148967

Warianty tytułu

PL

Przestrzeń przed Muzeum Narodowym w Krakowie jako wynik konkursu z połowy XX wieku

• Języki publikacji: EN PL

Abstrakty

EN

The start of Wolska Street, overlooking Błonia Park with the Kościuszko Mound towering over it, was an important place in the city’s structure as indicated in the competition plans for Greater Kraków from 1910. This led to the erection of formal buildings along the eastern boundary of Błonia, with the National Museum building at the forefront. In 1950, an urban-planning competition was held in relation to the planned construction of important buildings in this area. This paper presents unpublished works and the effects of decisions taken in this already forgotten competition on today’s development of the area around the square in front of the National Museum. The goal of this paper is to present unknown competition designs dating back to mid-20th century and to indicate their impact on spatial solutions of the area at the end of Piłsudskiego Street, near the National Museum. A comparative analysis of preserved pictorial materials and designs known to the author was used in this study. The analyses concluded that the opportunities to turn the start of Piłsudskiego Street into a nodal point in the urban plan of the city, a spot that would integrate space at both sides of Trzech Wieszczów Avenues, were not fully used. Urban analysis that also covered the area at the eastern side of the Trzech Wieszczów Avenues is a key to producing correct spatial solution for the square in front of the National Museum.

PL

Wylot ulicy Wolskiej, z którego rozpościerał się widok na Błonia z górującym nad nimi kopcem Kościuszki, został w planach konkursowych Wielkiego Krakowa z 1910 roku wskazany jako ważne miejsce w strukturze miasta. Zaważyło to o lokalizacji przy wschodniej krawędzi Błoń reprezentacyjnych budynków, z gmachem Muzeum Narodowego na czele. W 1950 roku zorganizowano konkurs urbanistyczny w związku z planowaną budową kolejnych ważnych obiektów w najbliższej okolicy. Artykuł przedstawia niepublikowane dotąd prace i wpływ rozstrzygnięć tego zapomnianego konkursu na dzisiejsze zagospodarowanie obszaru wokół placu przed Muzeum Narodowym. Celem pracy jest przedstawienie nieznanych prac konkursowych z połowy XX wieku i wykazanie, w jakim stopniu wpływają na rozwiązania przestrzenne terenu na zamknięciu ulicy Piłsudskiego, w okolicy Muzeum Narodowego. W pracy posłużono się analizą porównawczą zachowanych materiałów ikonograficznych i znanych autorowi prac projektowych. Przeprowadzone analizy prowadzą do wniosku, że nie wykorzystano w pełni szans, aby wylot ulicy Piłsudskiego stał się punktem węzłowym w kompozycji urbanistycznej miasta, miejscem integracji przestrzeni po obydwu stronach Alei Trzech Wieszczów. Kluczem dla właściwego rozwiązania przestrzennego placu przed Muzeum Narodowym jest objęcie analizą projektową również terenów po wschodniej stronie Alei Trzech Wieszczów.

Słowa kluczowe

EN

spatial development; Kraków; 20th century; architecture; Socialist Realism; architectural competition

PL

rozwój przestrzenny; Kraków; architektura; wiek XX; socrealizm; konkurs architektoniczny

• Wydawca: Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie ; Politechnika Krakowska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddział PAN w Krakowie
• Rocznik: 2023
• Tom: T. 51
• Strony: 3--22
• Opis fizyczny: Bibliogr. 45 poz., mapy, rys.

Twórcy

autor

Wowczak Jerzy

• Andrzej Frycz Modrzewski Krakow, University Faculty of Architecture and Fine Arts

• https://orcid.org/0000-0001-6337-6943+

Bibliografia

• Beiersdorf, Z. (1999), ‘Błonia - historia układu przestrzennego i wartości kulturowe’ [in:] VIII Międzynarodowe Biennale Architektury Kraków 2000 - Regulamin SARP, Kraków: SARP, pp. 19-37.
• Böhm, A., Pawłowska, K. (1990), ‘Aleje Trzech Wieszczów w Krakowie’, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury Oddziału PAN w Krakowie, XXIII, pp. 39-48.
• Demel, J. (1957), ‘Kraków na przełomie wieku XIX i XX na tle rozrostu i wcielania przedmieść i gmin podmiejskich (1867-1945)’ [in:] Dąbrowski, J. (ed.), Kraków studia nad rozwojem miasta, Kraków: Wydawnictwo Literackie, pp. 287-351.
• Drexler, I. (1911), Konkursowy plan regulacyi Wielkiego Krakowa, Lviv.
• Dyba, O. (2007), Zabytki architektury i budownictwa w Polsce. Kraków, Warszawa: Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków.
• Dziewoński, K. (1939), ‘Kraków jutra’, Ziemia, 29(4), pp. 125-129.
• Firlet, E. (2007), ‘Zmiany przestrzenno-urbanistyczne Krakowa w latach 1939-2006’ [in:] Wyrozumski, J. (ed.), Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta. Biblioteka Krakowska nr 150, Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, pp. 663-714.
• Goliński, S. (1914), ‘Błonia i konkurs na wylot ulicy Wolskiej w Krakowie’, Miesięcznik Artystyczny 4(5), 45-47.
• Howard, E. (1902), Garden Cities of To-Morrow, London: Swan Sonnenschein & Co.
• Jastrzębska, M. (2017), ‘„Szklany dom”. Architektura i znaczenie ideowe II Domu Akademickiego im. Prezydenta Ignacego Mościckiego w Krakowie’, Miejsce. Studia nad sztuką i architekturą polską XX i XXI wieku, 3, pp. 75-100.
• Kiecko, E. (2019), ‘Piękno miasta i przestrzenie reprezentacyjne w projektach konkursowych na Wielki Kraków’ [in:] Łupienko, A., Zabłocka-Kos, A. (ed.) Architektura w mieście, architektura dla miasta, vol. 2: Przestrzeń publiczna w miastach ziem polskich w „długim” dziewiętnastym wieku, Warszawa: IH PAN, pp. 189-218.
• Klimas, M., Lesiak-Przybył, B., Sokół, A. (2010), Wielki Kraków. Rozszerzenie granic miasta w latach 1910-1915. Wybrane materiały zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, Archiwum Państwowe w Krakowie, pp. 285-292.
• ‘Konkurs na architektoniczne opracowanie gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie i urbanistyczne rozwiązanie otoczenia budynku’ (1934), Architektura i Budownictwo, 10(1), pp. 26-29.
• ‘Konkurs na regulacyę wylotu ulicy Wolskiej i okolicznych gruntów w Krakowie’ (1914), Architekt, 15(6,7).
• Kornecki, M. (1983), ‘Problemy zabytkowości Alei Trzech Wieszczów’ [in:] Modernizacja Alei Trzech Wieszczów w Krakowie, problem techniczny i ekologiczny, (Materiały z konferencji naukowo-technicznej, Paszkowa 15-16 października 1983), Kraków: SITKOM Kraków.
• Krasnowolski, B. (2011), ‘Realizacja międzywojennego planu Wielkiego Krakowa’ [in:] Bochenek, M. (ed.), Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, pp. 45-130.
• Leśniak-Rychlak, D. (ed.), (2013), Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza. Katalog wystawy, Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie.
• Marcinek, R., Myczkowski, Z. (2013), Błonia krakowskie, Kraków: Ośrodek Kultury im. Cypriana K. Norwida.
• Noga, Z (ed.), (2007), Atlas historyczny miast polskich, vol. V Małopolska, z. 1 Kraków, Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa.
• Nowa Cracovia - projektu DDJM. Available at: https://www.infoarchitekta.pl/ (accessed: 7.02.2023).
• Nowak, J.T. (2010), Wielki Kraków - wielkie szanse 1910-2010, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
• Nowakowski, M., coop. Bańkowska, B. (2013), Sto lat planowania przestrzeni polskich miast (1910-2010), Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Pawłowski, K., (1969),’Początki polskiej nowoczesnej myśli urbanistycznej’ [in:] Sztuka około 1900. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków, grudzień 1967, Warszawa: PWN, pp. 78-79.
• Peroś, J. (1910), Wielki Kraków w planach konkursowych, Kraków (nadbitka z „Nowej Reformy”).
• Pianowski, Z. (2006), ‘Architektura monumentalna wczesnośredniowiecznego Krakowa’ [in:] Kraków w chrześcijańskiej Europie X-XII wieku, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, pp. 200-205.
• Plac przed muzeum Narodowym I miejsce. Available at: https://architektura.info/architektura/polska_i_swiat/plac_przed_muzeum_narodowym_w_krakowie_i_miejsce (accessed: 7.02.2023).
• Przesmycka, E. (2022), ‘Wojna i okupacja (1939-1945)’ [in:] Bańkowska, B. et al., Stulecie Towarzystwa Urbanistów Polskich 1923-2023, Warszawa: TUP, pp. 51-68.
• Ptaszycka, A. (1957), ‘Oblicze urbanistyczne współczesnego Krakowa (rozwój miasta w latach 1945-1965 perspektywy rozwojowe)’ [in:] Dąbrowski, J. (ed.), Kraków studia nad rozwojem miasta, Kraków, pp. 355-394.
• Purchla, J. (2005), ‘Hubert Ritter i hitlerowskie wizje Krakowa’, Rocznik Krakowski, LXI, pp. 159-187.
• Purchla, J. (2020), ‘Norymberga Wschodu Hansa Franka’ [in:] Purchla, J., Komar, Ż. (eds.), Kłopotliwe dziedzictwo? Architektura Trzeciej Rzeszy w Polsce, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, pp. 95-125.
• Purchla, J. (ed.), (2022), Niechciana stołeczność. Architektura i urbanistyka Krakowa w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
• Rakowicz, J. (1918), Odpowiedź autora projektu na wylot ul. Wolskiej pod godłem „Naturalnie” na uwagi p. inż. A. Kłeczka oraz na niektóre niewłaściwości sądu konkursowego, Kraków: Krakowskie Towarzystwo Techniczne.
• Rye van der, E., Hoefnagel, J. (1617), ‘Cracovia metropolis Regni Poloniae’ [in:] Braun, G., Hogenberg, F., Civitates orbis terrarum, t. VI, Köln. Available at: http://historic-cities.huji.ac.il/poland/krakow/maps/braun_hogenberg_VI_43.html (accessed: 7.02.2023).
• SARP Oddział Kraków. Historia Międzynarodowego Biennale Architektury. Available at: https://www.sarp.krakow.pl/historia_triennale (accessed: 12.08.2022).
• SARP. Sprawozdanie z działalności krakowskiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich w okresie od 22.XII.1966 do 5.III.1969, mnps in SARP O/Kraków.
• Seibert, K. (1983), Plan Wielkiego Krakowa, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Warchałowski, J. (ed.), (1910), ‘Wielki Kraków. Plany regulacyjne z konkursu gminy m. Krakowa’, Architekt, 11(6, 7, 8).
• Wiśniewski, M. (2011), ‘Między nowoczesnością i swojskością - konkurs na Plan Wielkiego Krakowa oraz Wystawa Architektury Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym a poszukiwanie nowej wizji miasta’ [in:] Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 r., Bochenek, M. (ed.), Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, pp. 19-34.
• Wiśniewski, M. (2013), Adolf Szyszko-Bohusz, Kraków: Instytut Architektury.
• Wiśniewski, M. (2015a) ‘Hotel Cracovia (1959-1965)’ [in:] Karpińska, M., Leśniak-Rychlak D., Wiśniewski M. (eds.), Witold Cęckiewicz T.1, Rozmowy o architekturze. Projekty, Kraków: Instytut Architektury, pp. 98-103.
• Wiśniewski, M. (2015b), ‘Architekt jeszcze większego Krakowa’ [in;] Karpińska, M., Leśniak-Rychlak, D., Wiśniewski, M. (eds.) Witold Cęckiewicz, vol. II, Kraków: Instytut Architektury, pp. 31–80.
• Włodarczyk, M. (2010), ‘Nowy gmach Muzeum Narodowego w Krakowie. Z dotychczasowych dziejów, zwroty historii’, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki (3) pp. 37-48. Available at: https://kaiu.pan.pl/images/stories/32010_pdf/M.Wodarczyk.pdf (accessed: 7.02.2023).
• Wowczak, J. (2021), Funkcja i treść. Dychotomie polskiej architektury XX wieku w twórczości Jana Kruga, Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM.
• Wyrozumski, J. (2006), Kraków w chrześcijańskiej Europie X-XIII wieku, Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, pp. 56, 57.
• Zbroja, B. (2013), ‘Monumentalne i eleganckie - Aleje Trzech Wieszczów’ [in:] Szczerski, A. (ed.), Modernizmy. Architektura nowoczesności w II Rzeczypospolitej, T. I, Kraków i województwo krakowskie, Kraków: Dodo Editor, pp. 119-163.