Stacja transformatorowa „Mogiła”. Nieznany ślad tajnego eksperymentu

• Autorzy: Suchoń Filip

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK65TRANSFORMER

Warianty tytułu

EN

“Mogiła” transformer station: an unknown trace of a secret experiment

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W skład Twierdzy Kraków – prócz pozycji obronnych – wchodziły również: system komponowanych nasadzeń zieleni maskującej, system komunikacji, sieć łączności telefonicznej i telegraficznej, zaplecze koszarowe, szpitale, składy amunicji i prowiantowe, warsztaty remontowe, zakłady przetwórstwa żywności. W maju 1915 do tej złożonej struktury doszedł jeszcze jeden system, o charakterze zarazem militarnym i przemysłowym. W artykule przybliżono nieznany epizod z dziejów Twierdzy podczas I wojny światowej, kiedy to posłużyła wojskowym inżynierom za teren do testów nowych rozwiązań technicznych. Materialnym śladem zbudowanej wówczas infrastruktury jest zachowany schron stacji transformatorowej, obsługującej drutową zaporę elektryzowaną. Opisano warunki powstania i rozwiązania konstrukcyjne tego unikatowego obiektu.

EN

The Cracow Fortress—apart from defensive positions— also included: a system of landscaped camouflage greenery plantings, a circulation system, a telephone and telegraph network, barracks infrastructure, hospitals, storage infrastructure (munitions and food stores), repair workshops and food processing plants. In May 1915, this complex structure received another system that was both military and industrial. This paper discussed a previously unknown episode in the fortress’s First-World-War history when it served military engineers as a testing ground for new technical solutions. The material trace of the infrastructure built at the time takes the form of a shelter that housed a transformer that serviced an electrified wire barrier. The paper describes the conditions of the construction and the structural solutions of this unique building.

Słowa kluczowe

PL

Twierdza Kraków; zabytki techniki i inżynierii; dziedzictwo postindustrialne

EN

Cracow Fortress; engineering monuments; post-industrial heritage

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 65
• Strony: 105--119
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz., rys.

Twórcy

autor

Suchoń Filip

• Wydział Architektury Politechniki Krakowskiej

• https://orcid.org/0000-0002-3098-0025

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. Anhaltspunkte für den Entwurf und die Ausführung fortifikatorischer Bauten vom kriegstechnischen Standpunkte, K.u.k. Technisches Militärkomitee, Sekt. II, Nr 313 res. v. 1914, Wien, AT-OeStA/KA, MBeh, TMK, SR 1212.
• 2. Bericht über Abisolierungsversuche von Hindernisstaben zum Zwecke der Herstellung elektrisch geladener Hindernisse, K.u.k. Genie-Direktion in Krakau zu Res. Nr 1215, 1915.
• 3. Bericht über den derzeitigen Stand des Versuches mit Hochspannungshindernis, K.u.k. Genie-Direktion in Krakau zu Res. Nr 1215, 1915.
• 4. Elektrische Drahthindernisse; Versuchsergebnis bei der GnDir Krakau, K.u.k. Kriegsministerium Abt. 8, Nr 3622 res. v. 1915.
• 5. Festungs-Umgebungs-Plan von Krakau, Special-Übersichts-Plan, Ark. 23 „Pleszów”, K.u.k. Militär-Comité 1899, skala 1:10 000. Hadtörténeti Intézet és Múzeum Budapest, sygn. G I h 349.
• 6. „Provisorische Direktiven bautechnischer Natur für bombensichere, fortifikatorische Objekte”, K.u.k. Technisches Militärkomitee, Sekt. II, Nr 313 res. v. 1914, Wien (mps), Kriegsarchiv Wien, sygn. AT-OeStA/KA, MBeh, TMK, SR 1212.
• 7. Stand der fortifikatorischen Ausgestaltung, K.u.k. Festungskommando in Krakau, 1916.
• Opracowania / Secondary sources
• 8. Bogdanowski Janusz, Warownie i zieleń Twierdzy Kraków, Kraków 1979.
• 9. Brosch-Aarenau Theodor, Die Entwicklung der Feldbefestigung während des Weltkrieges unter Zugrundelegung der Verhältnisse im Manövriergelände, „Technische Mitteilungen” 1920, z. 3.
• 10. Brunner Moriz (syn), Die beständige Befestigung, Wien 1909.
• 11. Brzoskwinia Waldemar, Janczykowski Jan, Zabytki fortyfikacji Twierdzy Kraków. Ochrona i konserwacja w latach 1991–1998, „Atlas Twierdzy Kraków”, seria II, t. 1, Kraków 1998.
• 12. Bużkiewicz Romuald, Rozwój techniczny i przykłady użycia przeszkód elektryzowanych podczas wojny światowej w wojsku austro-węgierskiem, „Przegląd Wojskowo-Techniczny” 1929, z. 1, t. 6.
• 13. Glaise von Horstenau Edmund (red.), Österreich-Ungarns Letzter Krieg 1914–1918, cz. 1–2, Wien 1930.
• 14. Leithner Ernst, Beständige Befestigung und der Festungskrieg, t. 3: Neueste Anschauungen, Wiedeń 1899.
• 15. Mörz de Paula Kurt, Der österreichisch-ungarische Befestigungsbau
• 16. 1820–1914, wyd. 3, Wien 2000.
• 17. Moskwin A. (?), Электризация проволочных заграждений (Elektryzacja przeszkód z drutu), „Война и техника” („Wojna i Technika”) 1928, ks. 6, Moskwa.
• 18. Pollak von Rudin Robert, Die Elektro-Technik im Kriege (Kriegsalbum der Elektrobataillone), Wien–Berlin 1919.
• 19. Stipanović Jaroslav, Solnitzky Johann, Genetische Skizzen von Krakau. Aufgabe und Beschreibung der Befestigungen Krakaus, K.u.k. Genie-Direktion in Krakau, Kraków 1905, stan na grudzień 1913, Kriegsarchiv Wien, sygn. B 1423 Sammlung Stützenstein.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).