Sedymentologiczny i paleobotaniczny zapis zmian klimatu w plioceńskich osadach rzecznych południowo-wschodniej części Niziny Śląskiej

• Autorzy: Badura J. , Przybylski B. , Salamon T. , Winter H.

Warianty tytułu

EN

Sedimentological and palaeobotanical records of climatic changes within Pliocene fluvial sediments in the southeastern Silesian Lowland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W południowo-wschodniej części Niziny Śląskiej w międzyrzeczu Nysy Kłodzkiej i Odry występuje zwarty kompleks neogeńskich osadów rzecznych formacji Gozdnicy. Badania osadów tej formacji prowadzono na stanowisku Tułowice na Równinie Niemodlińskiej. Analiza minerałów ciężkich wykazała, że osady dolnej części profilu, o całkowitej miąższości 18 m, najprawdopodobniej są związane z Nysą Kłodzką, natomiast górnej — z Odrą. Szczegółowym badaniom sedymentologicznym poddano odsłaniające się w wyrobisku osady górnej części profilu. Wyróżniono cztery kompleksy osadów. Na podstawie analizy litofacjalnej stwierdzono, że trzy pierwsze kompleksy powstawały głównie w systemie rzeki meandrującej. Osady kompleksu 4 reprezentują natomiast rzekę o układzie anastomozującym. Próbki z mułowo-ilastych warstw kompleksu 1 i 2 poddano analizie paleobotanicznej. Wynikająca z niej zmienność szaty roślinnej wykazała tendencję do zmian krótkookresowych oscylacji średnich temperatur i wilgotności. Na podstawie badań spektrów pyłkowych stwierdzono plioceński wiek osadów. Transformacja układu koryta, wynikająca z analizy sukcesji osadowej, mogła mieć związek z coraz większymi zmianami klimatycznymi późnego pliocenu, bezpośrednio poprzedzającymi ochłodzenie z początku plejstocenu.

EN

Neogene fluvial deposits of the Gozdnica Formation constitute a continuous cover in the southeastern part of the Silesian Lowland, in the Nysa Kłodzka and Odra interfluve. The 18 m thick succession of these deposits was studied in the Tułowice site on the Niemodlin Plain. Heavy mineral analysis indicates that deposits of the lower part of the succession were probably accumulated by the Nysa Kłodzka River, and those of the upper part — by the Odra River. Detailed sedimentological research was conducted in an excavation where the latter deposits are exposed. Four lithologic complexes were distinguished. It was found that three older complexes were formed mostly ha a meandering river system. The deposits of complex 4 represent alluvium of an anastomozing river system. Palaeobotanical analyses were made for silty-clayey deposits of complexes 1 and 2, and revealed plant cover variability indicating a climatic tendency for short-term oscillations of mean temperatures and humidity. Pollen spectra evidenced Pliocene age of the deposits under study. Both sedimentological and paleobotanical data indicate that the change of fluvial environment could have been associated with a progressive climatic change during the Late Pliocene, directly preceding the Early Pleistocene cooling.

Słowa kluczowe

PL

sedymentologia; biostratygrafia; formacja Gozdnicy; pliocen; Nizina Śląska

EN

sedimentology; biostratigraphy; Gozdnica Formation; Pliocene; Silesian Lowland

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2006
• Tom: nr 421
• Strony: 1--14
• Opis fizyczny: Bibliogr. 31 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Badura J.

• Państwowy Instytut Geologiczny, Oddział Dolnośląski; al. Jaworowa 19, 53-122 Wrocław

autor

Przybylski B.

• Państwowy Instytut Geologiczny, Oddział Dolnośląski; al. Jaworowa 19, 53-122 Wrocław

autor

Salamon T.

• Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Zakład Sedymentologii; ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

autor

Winter H.

• Państwowy Instytut Geologiczny, Zakład Kartografii Geologicznej; ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

Bibliografia

• [1] ALLEN J.R.L., 1970a — Studies in fluviatile sedimentation: a comparison of fining upwards cyclothems, with special reference to coarse member composition and interpretation. J. Sediment. Petrology, 40: 298-323.
• [2] ALLEN J.R.L., 1970b — A quantitative model of climbing ripple cross-lamination. Sedimentology, 14, 1: 5-26.
• [3] BADURA J., PRZYBYLSKI B., 2000 — Specyfika petrograficzna osadów rzecznych i glacjalnych Przedgórza Sudeckiego. Prz. Geol., 48, 4: 313-319.
• [4] BADURA J., PRZYBYLSKI B., 2004 —Evolution of the Late Neogene and Eopleistocene fluvial system in the Foreland of Sudetes Mountains, SW Poland. Ann. Soc. Geo. Pol., 74: 43-61.
• [5] BIERNAT S., 1958 — Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Opole Południe. Wyd. Geol., Warszawa.
• [6] BIERNAT S.,1964 — Trzeciorzęd okolic Korfantowa (Śląsk Oplolski). Kwart. Geol., 8, 2: 297-305.
• [7] DIETRICH W.E., SMITH J.D., DUNNE T., 1979 — Flow and sediment transport in a sand bedded meander. J. Geol., 87: 305-315.
• [8] EWARDS M.B., ERIKSSON K.A., KIER R.S., 1983 — Palaeochannel geometry and flow patterns determined from exhumed Permian point bars in north-central Texas. J. Sediment. Petrology, 53: 1261-1270.
• [9] GRADZIŃSKI R., KOSTECKA A., RADOMSKI A., UNRUG R., 1986 — Zarys sedymentologii. Wyd. Geol., Warszawa.
• [10] JAHN A., ŁAŃCUCKA-ŚRODONIOWA M., SADOWSKA A., 1984 — Stanowisko utworów plioceńskich w Kotlinie Kłodzkiej. Geol. Sudet., 18, 2: 7-43.
• [11] KOHLMAN-ADAMSKA A.,1993 —Pollen analysis of the Neogene deposits from the Wyrzysk region, north-western Poland. Acta Palaeobot., 33, 1: 91-297.
• [12] KRAJEWSKA K., 1996 — Badania makroflor dla Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 dla arkusza Lewin Brzeski; opracowanie specjalne. Maszynopis. PAN, Warszawa.
• [13] KRAJEWSKA K., 1998 —Neogene leaf flora from Gnojna (Opole Prov., SW Poland). Acta Palaeobot., 38, 1: 25-85.
• [14] MAMAKOWA K., 1989 — Late Middle Polish Glaciation; Eemian and Early Vistulian vegetation at Imbramowice near Wrocław and the pollen stratigraphy of this part of the Pleistocene in Poland. Acta Palaeobot., 29, 1: 11-176.
• [15] McGOWEN J.H., GARNER L.E., 1970 — Physiographic features and stratification types of coarse grained point bars: modern and acient examples. Sedimentology, 14: 77-111.
• [16] MIALL A.D., 1977 — A review of the braided-river depositional environment. Earth-Sci Rev., 13: 1-62.
• [17] PLANDEROVA E., ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M., GRABOWSKA I., KOHLMAN-ADAMSKA A., SADOWSKA A., SŁODKOWSKA B., STUCHLIK L., WAŻYŃSKA H., 1993 — Wahania klimatyczne w neogenie Europy Środkowej na podstawie zmiennego udziału w palinoflorze składników paleotropikalnych i arktycznotrzeciorzędowych. Prz. Geol., 12, 10: 829-834.
• [18] PRZYBYLSKI B., BADURA J., 1999 — Pliocene to Middle Pleistocene fluvial series in the East Sudetic Foreland. Quatern. Stud., Special Issue: 227-233.
• [19] PRZYBYLSKI B., BADURA J., 2001a — Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000. Arkusz Niemodlin 872. Państw. Inst. Geol. Warszawa.
• [20] PRZYBYLSKI B., BADURA J., 2001b — Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000, ark. Niemodlin. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• [21] SADOWSKA A., 1992 — Problem of the Miocene-Pliocene boundary as arising from palynostratigraphic studies from Gnojna (Southwestern Poland). W: Proceedings of the Pan-European Palaeobotanical Conference Vienna, 19-23 September 1991 (red., J. Kovar-Eder): 211-218.
• [22] SADOWSKA A., 1995 — A palynological correlation between Neogene deposits from south-western Poland and the Netherlands. Mededelingen Rijks Geol. Dienst., 52: 35-42.
• [23] STACHURSKA A., DYJOR S., SADOWSKA A.,1967 — Plioceński profil z Ruszowa w świetle analizy botanicznej. Kwart. Geol., 11, 2: 353-371.
• [24] STACHURSKA A., SADOWSKA A., DYJOR S.,1973 — The Neogene flora at Sośnica near Wrocław in the light of geological and palynological investigation. Acta Palaeobot., 14, 3: 147-176.
• [25] STEWART D.J., 1981 — A meander-belt sandstone of the Lower Cretaceous of Southern England. Sedimentology, 28: 1-20.
• [26] SZPONAR A., 1974a — Etapy deglacjacji w strefie przedgórskiej na przykładzie przedpola Sudetów Środkowych. Acta Univ. Wratislaviensis, 220, Studia Geogr., 21: 87-89.
• [27] SZPONAR A., 1974b — Wał Niemodliński. W Problem E — Czwartorzęd Opolszczyzny. Przew. XLVI Zjazdu Pol. Tow. Geol., 12-14 września Opole: 211-232.
• [28] WATSON L., DALLWITZ M.J., 1992 — The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval. Version: 14th December 2000. http://delta-intkey.com.
• [29] WROŃSKI J., KOŚCIÓWKO H., 1988 — Mapa geologiczna Polski. A — mapa utworów powierzchniowych 1:200 000, ark. Nysa. Wyd. Geol., Warszawa.
• [30] ZIELIŃSKI T., 1995 — Kod litofacjalny i litogenetyczny — konstrukcja i zastosowanie. W: Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski J): 220-235. Wydz. Geogr. Stud. Reg., UW
• [31] ZIEMBIŃSKA-TWORZYDŁO M., GRABOWSKA I., KOHLMAN-ADAMSKA A, SŁODKOWSKA B., STUCHLIK L., SADOWSKA A., WAŻYŃSKA H., 1994 — Taxonomical revision of selected pollen and spores taxa from Neogene deposits. Acta Palaeobot., Supl., 1: 5-30.