Pozemková držba českých cisterciáckých klášterů 1142–1420

• Autorzy: Charvátová K.

Warianty tytułu

EN

Landed property of the Cistercian houses of Bohemia 1142–1420

• Języki publikacji: CS EN

Abstrakty

EN

This is a paper on landed property of Bohemian monasteries of the Cistercian order in the Middle Ages, from their beginnings up to the epoch of the Hussite wars which completely changed the property situation of the Bohemian houses. Between 1142 and 1357, the kingdom of Bohemia saw the foundation of ten abbeys of the white monks. In view of the emergence and development of monastic landholdings, a major role apparently fell to the chronological range of establishment of individual houses in relation to the main phase of medieval landscape-assarting and -cultivation activities. In Bohemia, this process, which substantially changed the landscapes of the duchy and later kingdom, was situated between the last decades of the 12th and the fi rst decades of the 14th century. Foundations of the earliest houses of the Order preceded this upsurge of activities, but most of the Cistercian abbeys constituted, in one way or another, its integral component. Only the very latest house of the white monks emerged after the termination of this intensive settlement process, which, in the course of the “long 13th century”, covered the entire Bohemia. 12th-century donations to Cistercian abbeys show beyond all doubt that in terms of the property transferred to them, they fell short of complying with economic demands of the Order. All the foundations were based not on landholdings cultivated by manual labour of the monastery incumbents, but on the perception of revenues from singular villages. This related even to the earliest foundations of the Order which sprang up in the lifetime of Bernard of Clairvaux. The example of donations to the abbeys shows clearly to what extent the customs and habits of the land hosting the Order establishments infl uenced the material sustenance of the new foundations. Cistercian monks received the same kind of material support as other ecclesiastical institutions of Bohemia, not that enjoyed by the Order houses in western Europe. The 13th century saw a considerable growth of the extent of landed property of all monasteries, surpassing in its scale that of the earlier and later epochs. Though the expansion of particular monastic landholdings continued until the Hussite wars, all regular houses had to cope with an economic crisis beginning in the forties of 14th century, and climaxing at the beginning of 15th century. During the twenties of the 15th century, most of the Cistercian monasteries of Bohemia were conquered by the Hussites and went up in fl ames. The following secularization, acknowledged by king Sigismund mostly in 1420 and 1421, and confi rmed in writing in 1436–1437, deprived the Cistercians of most of their possessions, leasing them but tiny vestiges of their former landholdings.

PL

Praca dotyczy posiadłości ziemskich czeskich klasztorów cysterskich w średniowieczu, od ich początku do czasów wojen husyckich, które zupełnie zmieniły sytuację własności czeskich zakonów. Między 1142 a 1357 w królestwie Czech ufundowano dziesięć opactw białych mnichów. W tym kontekście nader ważne okazują się ramy czasowe powstawania indywidualnych domów klasztornych w relacji do głównych średniowiecznych przeobrażeń krajobrazowych (karczowanie) i działalności kultywacyjnej. W Czechach, proces ten, który znacznie zmienił krajobraz księstwa i późniejszego królestwa, nastąpił pomiędzy ostatnimi dziesięcioleciami XII a pierwszymi XIV w. Założenie najwcześniejszych opactw wyprzedziło Pozemková držba českých cisterciáckých klášterů 1142–1420 /Landed property of the Cistercian houses of Bohemia 1142–1420 15 ten wzrost aktywności, ale większość cysterskich klasztorów stanowiła, w taki czy inny sposób, jej integralny komponent. Tylko najpóźniej powstałe cenobium białych mnichów wyłoniło się po zakończeniu tego intensywnego procesu osiedlania się. Dwunastowieczne darowizny dla opactw cysterskich bez wątpienia nie pokrywały ekonomicznych potrzeb klasztorów. Wszystkie fundacje opierały się nie na gospodarstwach uprawianych pracą ręczną beneficjentów zakonu, ale na pobieraniu dochodów poszczególnych wsi. To dotyczyło nawet najwcześniejszych fundacji, które powstawały za życia Bernarda z Clairvaux. Przykład darowizn dla opactw jasno wskazuje, do jakiego stopnia zwyczaje i przyzwyczajenia kraju goszczącego formacje zakonu wpływały na materialne środki nowych fundacji. Zakonnicy cysterscy otrzymywali taką samą materialną pomoc jak inne kościelne instytucje w Czechach, a nie takie, jakimi cieszyły się zakony w Europie Zachodniej. W XIII w. nastąpił znaczny wzrost własności ziemskiej wszystkich klasztorów, większy niż ten z wcześniejszych i późniejszych epok. Choć rozwój poszczególnych klasztornych posiadłości ziemskich trwał aż do wojen husyckich, wszystkie regularne domy musiały poradzić sobie z kryzysem gospodarczym, który rozpoczął się na początku lat 40. XIV w., a szczyt osiągnął na początku kolejnego stulecia. W latach 20. XV w. większość klasztorów cysterskich Czech została podbita przez husytów i stanęła w płomieniach. Po sekularyzacji pozbawiono cystersów większości z ich własności ziemskich i dzierżaw.

Słowa kluczowe

EN

Cistercian; monastery; Bohemia; Middle Ages

PL

Cystersi; klasztor; Czechy; średniowiecze

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2013
• Tom: Nr 3(35)
• Strony: 3--16
• Opis fizyczny: Bibliogr. 31 poz.

Twórcy

autor

Charvátová K.

• Katedra dějin a didaktiky dějepisu UK, Praha / History and History Didactics Department, UK, Prague

Bibliografia

• [1] Charvátová K., Dějiny cisterckého řádu v Čechách 1142–1420, 1. Svazek: Fundace 12. soletí, Praha 1998.
• [2] Charvátová K., Dějiny cisterckého řádu v Čechách 1142–1420, 2. Svazek: Kláštery založené ve 13. a 14. století, Praha 2002.
• [3] Charvátová K., Dějiny cisterckého řádu v Čechách 1142–1420, 3. Svazek: Kláštery na hranicích a za hranicemi Čech, Praha 2009.
• [4] Klášter Zlatá Koruna. Dějiny, památky, lidé, ed. M. Gaži, České Budějovice 2002.
• [5] Sedlec. Historie, architektura a umělecká tvorba sedleckého kláštera ve středoevropském kontextu kolem roku 1300 a 1700. Sedletz/Geschichte, Architektur und Kunstschaffen im Sedletzer Klosterim mitteleuropäischen Kontext um die Jahre 1300 und 1700,ed. R. Lomičková, Praha 2009.
• [6] Za zdmi kláštera. Cisterciáci v českých dějinách, ed. D. Dvořáčková-Malá, P. Charvát, B. Němec, Praha 2010.
• [7] Klápště J., Proměna českých zemí ve středověku, Praha 2005.
• [8] Codex diplomaticus et epistolaris regni Bohemiae I–V, edd.G. Fried rich et alii, Pragae 1904 sqq.
• [9] Velímský T., Ke vzniku mašťovského územního a majetkového celku, „Musejní a vlastivědná práce 30, Časopis společnosti přátel starožitností“ 1992, 100, 156–169.
• [10] Le Cartulaire de l’abbaye cistercienne d’Obazine: XIIe–XIIIe s.,ed. B. Barrière, Clermont-Ferrand 1989.
• [11] Statuta Capitulorum generalium Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad annum 1784, ed. J.M. Canivez, Louvain 1933–1941.
• [12] Listy kláštera zbraslavského, ed. R. Tadra, Historický archiv č. 23, Praha 1904.
• [13] Listiny klášterů sedleckého a skalického, ed. J. Kalousek, AČ 14, Praha 1895.
• [14] Monasticon Cisterciense Poloniae. T. 2: Katalog męskich klasztorów cysterskich na ziemiach polskich i dawnej Rzeczypospolitej, ed. A.M. Wyrwa, J. Strzelczyk, K. Kaczmarek, Poznań 1999.
• [15] Hervay F.L., Repertorium historicum ordinis Cisterciensis in Hungaria, Romae 1984.
• [16] Creuz U., Bibliographie der ehemaligen Klöster und Stifte im Bereich des Bistums Berlin, des Bischöfl ichen Amtes Schwerin und angrenzende Gebiete, Leipzig 1983.
• [17] Bulach D., Zisterzienser und Stadt. Die städtischen Beziehungen der Vorpommerischen klöster Edlena, Neuenkamp und Hidensee, [in:] Zisterziensische Klosterwirtschaft zwischen Ostsee und Erzgebirge. Studein zu Klöstern in Vorpommern, zu Himmelpfort in Brandenburg und Grünhain in Brandenburg und Grünhain in Sachsen. Studien zu Geschichte, Kunst und Kultur der Zisterziensern 19, ed. W. Schich, Berlin 2004.
• [18] Schich W., Zum Wirken der Zisterzienser im östlichen Mitteleuropa im 12. und 13. Jahrhundert, [in:] Zisterziensische Spiritualität, St. Ottilien 1994, 269–294.
• [19] Kadlec J., Dějiny kláštera Svaté Koruny, České Budějovice 1949.
• [20] Čelakovský J., Klášter sedlecký jeho statky a práva v době před válkami husitskými, Praha 1916.
• [21] Charvátová K., Kolonizace plaského kláštera 1145–1250, „Musejní a vlastivědná práce 30. Časopis společnosti přátel starožitností“ 1992, 100, 73–83.
• [22] Charvátová K., Kolonizace plaského kláštera 1250–1420, „Musejní a vlastivědná práce 30. Časopis společnosti přátel starožitností“ 1992, 100, 223–232.
• [23] Charvátová K., Kolonizace oseckého kláštera ve 13. a 14. století, „Folia historica Bohemica“ 1984, 6, 235–288.
• [24] Nuhlíčka J., Zlomek urbáře kláštera sedleckého z třicátých let 14. století, „Sborník archivních prací“ 1957, 7, 226–272.
• [25] Čechura J., Dvě studie k sociálněekonomickému vývoji klášterního velkostatku v předhusitských Čechách, „Sborník Národního muzea v Praze“ 1988, řada A, sv. 42, 2–72.
• [26] Čechura J., Hospodářský vývoj sedleckého kláštera do roku 1346, „Muzeum a současnost“ 1982, 5, 39–72.
• [27] Čechura J., Příspěvek k dějinám Menšího města Pražského, „Documenta Pragensia“ 1984, 4, 62–72.
• [28] Zlomek urbáře kláštera hradišťského, ed. J. Emler, Praha 1881.
• [29] Šimák J.V., Dějinné paměti okresu mnichovohradišťského, I, Mnichovo Hradiště 1917.
• [30] Chronicon Aulae Regiae, ed. J. Emler, Fontes rerum Bohemicarum IV, Praha 1884.
• [31] Nejedlý Z., Dějiny města Litomyšle I, Litomyšl 1903.