Najstarszy polskojęzyczny traktat o ruchu pojazdów kołowych z 1769 roku autorstwa Christopha Friedricha Pfleiderera

• Autorzy: Łopatecki K.

Warianty tytułu

EN

The oldest Polish -language treatise on the traffic of wheeled vehicles – of 1769 by Christoph Friedrich Pfleiderer

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Prussian oficer Antoni Leopold Oelsnitz was employed in the Warsaw Knightly School in 1767. At that time he started to work on a treatise on military transportation issues and the topic he was not able to handle was physical laws applied to wheeled vehicles (wagons). He therefore asked his friend – mathematician working in the Knightly School, Christoph Friedrich Pfleiderer, to write a paper on this subject. Pfleiderer undertook this task and finished it in 1769. It was mainly a compilation of physical knowledge which he obtained from English, French and German studies. It also contained fragments of his own calculations and theses. The work consisted of four parts: 1) On the shape and size of wheels and axles; 2) On the shape of vehicle, method of construction and distribution of load; 3) On the gradient of straps connecting the horse with the wagon; 4) On the ratio of force to weight and the speed of rotation. The treatise was originally written in German (this version did not survive) and then it was translated by cadets into French and Polish. This last version constitutes the basis for source edition.

Słowa kluczowe

PL

Pfleiderer Christoph Friedrich; mechanika pojazdów kołowych; nauka polska; historia nauki

EN

Pfleiderer Christoph Friedrich; wheeled vehicle mechanics; Polish science; history of science

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2015
• Tom: R. 60, nr 2
• Strony: 57--68
• Opis fizyczny: Bibliogr. 48 poz., rys.

Twórcy

autor

Łopatecki K.

• Instytut Historii i Nauk Politycznych, Uniwersytet w Białymstoku

Bibliografia

• S. Herbst: Z dziejów wojskowych powstania kościuszkowskiego 1794 roku, Warszawa 1983.
• K. Mrozowska: Szkoła Rycerska Stanisława Augusta Poniatowskiego, 1765-1794, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961.
• K. Łopatecki: Wstęp, [do:] A.L. Oelsnitz, O bagażach wojska w polu będącego, oprac. K. Łopatecki, Oświęcim 2014, s. 8-16.
• S. Rosołowski: Z dziejów kultury intelektualnej wojska polskiego, Warszawa 1980.
• C. Moritz: Pfleiderer, Christoph Friedrich von, [w:] Allgemeine Deutsche Biographie, Bd. XXV, Leipzig 1887.
• K. Mrozowska: Pfleiderer Christian, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXV, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980.
• K. Hube: Nekrolog ś.p. Jozefa Łęskiego F. D. Profesora Astronomii w Uniwersytecie Jagiellońskim, „Rocznik Towarzystwa Naukowego z Uniwersytetem Krakowskim Połączonego” 14 (1831).
• J.U. Niemcewicz: Pamiętniki czasów moich, t. I, wyd. J. Dihm, Warszawa 1957.
• Ł. Kurdybacha, M. Mitera-Dobrowolska: Komisja Edukacji Narodowej, Warszawa 1973.
• J. Michalski: Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Warszawa 1953.
• F. Bentkowski: Spis medalów polskich lub z dziejami krainy polskiej stycznych w gabiniecie król. Alex. Uniwersytetu w Warszawie znajdujących się, Warszawa 1830.
• Ch.F. Pfleiderer: De ratione ponderum in superficiebus solis et planetarum, Tybingae 1757.
• Ch. Pfleiderer: Opinia o nadesłanym przez M. Hubego próbnym rozdziale podręcznika fizyki, [w:] Pisma i projekty pedagogiczne doby Komisji Edukacji Narodowej, wyd. K. Morozowska, Wrocław 1973.
• T. Bieńkowski: Początki nauczania dziejów nauki w Polsce, [w:] Dzieje nauczania historii nauki i historii techniki w Polsce, red. I. Stasiewicz-Jasiukowa, Wrocław 1982.
• Ch. F. Pfleiderer: Expositio et delucidatio libri V Elementorum Euclidis, Tubingae 1782.
• Ch. F. Pfleiderer: Analysis triangulorum rectilineorum, Tubingae 1785.
• Ch. F. Pfleiderer: De dimensione circuli, Tubingae 1787.
• Ch. F. Pfleiderer: Einführung der trigonomischen Linien, Tubingae 1790.
• Ch. F. Pfleiderer: Scholia in librum secundum Elementorum Euclidis, Tubingae 1797.
• Ch. F. Pfleiderer: Scholia in librum sextum Elementorum Euclidis, t. I-III, Tubingae 1800-1802.
• Ch. F. Pfleiderer: Ebene trigonometrie mit anwendungen und beyträgen zur geschichte derselben, Tubingae 1802.
• Ch. F. Pfleiderer: Physik. Naturlehre nach Klügel. Nachschrift einer Tübinger Vorlesung von 1804, hrsg. P. Ziche, Stuttgart 1994.
• S. Bratkowski: Z czym do nieśmiertelności, Katowice 1977.
• B. Szyndler: Tadeusz Kościuszko, 1746-1817, Warszawa 1991.
• T. M. Nowak: Polska technika wojenna XVI-XVIII w., Warszawa 1970.
• J. Wojakowski: Biblioteka Królewskiego Korpusu Kadetów w Warszawie, Warszawa 1989.
• M. Grzyb: Przegląd podręczników i innych prac do nauczania historii w Polsce przed reformą Komisji Edukacji Narodowej i w czasie jej działalności, [w:] Śląskie studia historyczne, t. II, red. J. Chlebowczyk, Katowice 1975.
• O latach późniejszych: zob. W. Lagler: Ein bibliophiler Mathematiker: Christoph Friedrich von Pfleiderer (1736-1821) und die Erwerbung seiner Bibliothek durch die Universitätsbibliothek Tübingen, “Bausteine zur Tübinger Universitätsgeschichte” 3 (1987).
• M. Couplet: Réflexions sur le Tirage des Charettes & des Traîneaux, [w:] Histoire de l’Académie royale des sciences. Année 1733, Paris 1735.
• M. de Buffon: Expériences sur la force du Bois, [w:] Histoire de l’Académie royale des sciences. Année 1740, Paris 1742.
• M. d e Buffon: Expériences sur la force du Bois. Second Mémoire, [w:] Histoire de l’Académie royale des sciences. Année 1741, Paris 1744.
• G. de la Plombanie: Abhandlung von Zimmerholze, [w:] Hamburgisches Magazin: oder gesammelte Schriften, Bd. XX, Stück IV, Hamburg-Leipzig 1757.
• J.A. von Segner: De adfrictu solidorum in motu constitutorum, wstęp Johann Ephraim Scheibel, Halle 1758.
• J. Ferguson: Lectures on Select Subjects in Mechanics, Hydrostatics, Pneumatics, and Optics: with the use of the globes, the art of dialing, and the calculation of the mean times of new and full moons and eclipses, London 1760.
• R. Kivilšienė, L. Klimka: Fizyka pod wpływem Komisji Edukacji Narodowej w dawnym Uniwersytecie Wileńskim, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 44, 4, s. 65-66.
• M. Bąk: Powstanie i rozwój polskiej terminologii nauk ścisłych, Wrocław 1984
• I. Szybiak: Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973.
• J.F. Rogaliński: Doswiadczenia skutkow rzeczy pod zmysły podpadaiących na publicznych posiedzeniach w szkołach poznańskich Societatis Jesu na widok wystawione i wykładane, ks. 3, Poznań 1770.
• A.L. Oelsnitz’a O bagażach wojska autorstwa Tadeusza Kościuszki, Biblioteka PAN w Kórniku, sygn. 667.
• T. Fabijańska-Żurawska: Karety na ulicach Warszawy 2. połowy XVIII wieku na podstawie obrazów Bernarda Bellotta zwanego Canalettem, „Rocznik Warszawski” 34 (2006), s. 238-241.
• E. Habich: Mechanika pojazdów samochodowych, [w:] Techniczny poradnik samochodowy, Warszawa 1956.
• W.H. Crouse: Mechanik samochodowy, tłum. J. Nowak, Warszawa 1964.
• Z. Moczarski, W. Werner: Badania nad pracą zwierząt pociągowych, „Roczniki Nauk Rolniczych i Leśnych” 45 (1938), 1, s. 100-101.
• R. Prawocheński: Hodowla koni: pochodzenie, typy, rys historii hodowli, pokrój i metody wyceny konia, Puławy 1947.
• J. Matuszewski: Początki nowożytnego zaprzęgu konnego, cz. 1, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1 (1953), 1-2, s. 81, 88.
• J. Supiński: Pisma, t. V: Rozmaitości, wyd. J. Welichowski, Lwów 1872.
• K. Górski: Historia artylerii polskiej, Warszawa 1902.
• Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do poł. XIX w., red. K. Lepszy, Warszawa 1953.