Bold visions, reality, future opportunities. Evolution of the spatial layout of a modernist multifamily residential estate on the example of the Retkinia housing estate in Łódź (Poland)

• Autorzy: Krystkowski Tomasz

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc250103

Warianty tytułu

PL

Śmiałe wizje, rzeczywistość, szanse na przyszłość. Ewolucja układu przestrzennego modernistycznego wielorodzinnego zespołu mieszkaniowego na przykładzie osiedla Retkinia w Łodzi

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Modernist multi-family housing estates provide homes for approximately eight million people in Poland. In Łódź, almost half of the population lives in housing estates. These complexes, built on a massive scale from the 1960s until the political transformation in 1989, will continue to play a significant role in the city’s spatial structure for decades to come. This article focuses on Retkinia, the largest housing estate in Łódź. Developed from the early 1970s, its fundamental shape was formed by the late 1980s and early 1990s. The article presents the evolution of the estate’s spatial form, from the bold visions of the architects who designed vibrant commercial-service centres, individualized public spaces, green recreational areas with rich facilities, and experimental buildings, to the much poorer implementation of those plans – resulting in a spatial layout lacking many es-sential elements, later supplemented and adjusted to current needs, yet still “unfinished”. The research is based on archival queries, analysis, and the assessment of the estate’s space (mutual relations of buildings, public spaces and their equipment, transport layout), as well as studies of the relevant literature. The results indicate that the existing spatial layout offers many possibilities for transformations in the context of the current residents’ needs and contemporary challenges.

PL

Modernistyczne wielorodzinne osiedla stanowią miejsce zamieszkania około ośmiu milionów Polaków. W Łodzi niemal połowa liczby mieszkań¬ców żyje na takich osiedlach. Zespoły te, realizowane na ogromną skalę od lat 60. XX w. do czasu transformacji ustrojowej w 1989 r., będą jeszcze przez długie dekady odgrywały ogromną rolę w strukturze przestrzennej miasta. Przedmiotem artykułu jest Retkinia – największe łódzkie osiedle. Realizowane od początku lat 70. XX w. zasadniczy kształt uzyskało na przełomie lat 80. i 90. XX w. Celem autora pracy jest przybliżenie ewolucji formy przestrzennej osiedla. Począwszy od śmiałych wizji architektów kreślących tętniące życiem centra handlowo-usługowe osiedla, zindywidualizowane przestrzenie publiczne, zielone tereny rekreacyjne o bogatym wyposażeniu czy eksperymentalne obiekty, po znacznie uboższą realizację – układ przestrzenny pozbawiony wielu istotnych elementów, w latach późniejszych uzupełniany i dostosowywany do bieżących potrzeb, a jednocześnie ciągle „nieukończony”. Badanie oparto na kwerendzie archiwalnej, analizie i ocenie własnej przestrzeni osiedla (wzajemne relacje zabudowy, przestrzenie publiczne i ich wyposażenie, układ komunikacyjny) oraz studiach literatury przedmiotu. Wyniki wskazują, że istniejący układ przestrzenny daje wiele możliwości przekształceń w kontekście aktualnych potrzeb mieszkańców oraz wy¬zwań współczesności.

Słowa kluczowe

EN

Łódź; Retkinia; post-war modernism; housing estate

PL

Łódź; Retkinia; powojenny modernizm; osiedle mieszkaniowe

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2025
• Tom: Nr 1 (81)
• Strony: 27--36
• Opis fizyczny: Bibliogr. 40poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Krystkowski Tomasz

• Institute of Architecture and Urban Planning, Lodz University of Technology, Poland

• https://orcid.org/0000-0002-5619-2457

Bibliografia

• A.P. “Chcemy mieszkać nie tylko wygodnie.” Dziennik Łódzki, April 13, 1966.
• A.P. “Retkinia – dzielnica dla 100 tysięcy.” Dziennik Łódzki, March 18, 1969.
• Bamberski, Michał. “Struktura urbanistyczna wybranych łódzkich osiedli mieszkaniowych z lat 1950–1990 wyrazem zmieniających się metod kształtowania przestrzeni.” Builder 320, no. 3 (2024): 45–51. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.3462.
• Basista, Andrzej. Betonowe dziedzictwo. Architektura w Polsce czasów komunizmu. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
• Borowski, Piotr, and Michał Koliński. Blokowiska Łodzi. Vol. 1. Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2022.
• Gehl, Jan. Życie między budynkami. Wydawnictwo RAM, 2009.
• Gehl, Jan, Miasta dla ludzi. Wydawnictwo RAM, 2014.
• Gliński, Andrzej, Zyta Kusztra, and Stefan Müller. “Architektura Polska 1944–1984. Rozdział III. Część I. Lata 1956–1965. Poszukiwania.” Architektura, no. 3 (1984): 64–80.
• Gp. “Mieszkania dla 180 tysięcy łodzian.” Głos Robotniczy, March 9, 1964.
• Gryglewski, Piotr, Robert Wróbel, and Agnieszka Ucińska. Łódzkie bu dynki 1945–1970. Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2009.
• Grymin Marek. Rola zespołów parafialnych w kształtowaniu przestrze ni miejskiej na obszarze aglomeracji łódzkiej w latach 1945-2006. Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2009.
• Hanzl, Małgorzata, and Magdalena Rembeza. “Greenery and Urban Form vs. Health of Residents: Evaluation of Modernist Housing in Lodz and Gdansk.” Urban Planning 7, no. 4 (2022): 96–112. https:// doi.org/10.17645/up.v7i4.5 831.
• Janiszewska, Anna, Ewa Klima, and Agnieszka Rochmińska. “Jakość życia na łódzkich osiedlach.” Space – Society – Economy, no. 10 (2011): 145–79.
• Jaworski, Cyprian. “Co dalej... Perspektywy rozwoju i przebudowy Łodzi.” In Łódź od A do Z: Informator uniwersalny. (1958), 73–113.
• “Klimat wielkiego osiedla.” Głos Robotniczy, April 3, 1969.
• Krygier, Krystyna, and Tadeusz Sumień. “Dzielnica Mieszkaniowa Ret- kinia.” Architektura, no. 5/6 (1973): 208–11.
• Krystkowski, Tomasz. “Studium zaniedbań w kształtowaniu centralnych przestrzeni Łodzi w kontekście powojennych wizji i projektów urbanistycznych z lat 1945–1989.” PhD diss., Politechnika Łódzka, 2022a.
• Krystkowski, Tomasz. “Osiedla i zespoły mieszkaniowe z lat siedem¬dziesiątych i osiemdziesiątych XX w.” In Atlas historyczny miasta Łodzi, edited by Marek Koter, Maria Dankowska, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Politechnika Łódzka, 2022b.
• Krystkowski, Tomasz. “Wielorodzinne osiedla i zespoły mieszkaniowe z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX w.” In Atlas historyczny miasta Łodzi, edited by Marek Koter, Maria Dankowska, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Politechnika Łódzka, 2022c.
• Kuydowicz, Ludwik. “Budownictwo mieszkaniowe w Łodzi.” Przegląd Budowlany, no. 8 (1961): 450–57.
• Nowakowska Maria. Tyle piękna. O łódzkiej rzeźbie w przestrzeni miej skiej. Stowarzyszenie Nowa Kultura i Edukacja, Taurus Edukacja i Kultura, 2020.
• Nowakowska Maria. Tyle piękna II. O łódzkiej rzeźbie w przestrzeni miejskiej. Stowarzyszenie Nowa Kultura i Edukacja, Taurus Edukacja i Kultura, 2021.
• Pawłowska Aneta. Andrzej Jocz (1941-2019) - ocalić od zapomnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2021.
• Sob. “Dzielnica domów z »taśmy«.” Głos Robotniczy, October 21, 1970.
• Sob. “Prototypowa szkoła powstanie na Retkini.” Głos Robotniczy, December 10, 1974a.
• Sob. “Retkinia-Wschód.” Głos Robotniczy, July 2, 1974b.
• Sob., K. “Retkinia – osiedle niepodobne do innych.” Głos Robotniczy, November 4, 1969.
• Sob., K. “Nadziemne centrum.” Głos Robotniczy, September 17, 1972.
• Sob., K. “Eksperymentalne osiedle.” Głos Robotniczy, October 10, 1973.
• Sobierajska, Krystyna. “Osiedle marzeń.” Głos Robotniczy, June 13, 1975.
• Stefański, Krzysztof, and Błażej Ciarkowski. Modernizm w architektu rze Łodzi XX wieku. Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2018.
• Sumorok, Aleksandra. Architektura i urbanistyka Łodzi okresu realizmu socjalistycznego. Wydawnictwo Neriton, 2010.
• Szafer, Tadeusz Przemysław. Nowa architektura polska. Diariusz lat 1976–1980. Arkady, 1981.
• Szafrańska, Ewa. “Wielkie osiedla mieszkaniowe w okresie transformacji – próba diagnozy i kierunki przemian na przykładzie Łodzi.” In Osie dla blokowe w strukturze przestrzennej miast, edited by Iwona Jażdżewska, Wydawnictwo UŁ, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, 2010.
• Szafrańska, Ewa. “Niechciane dziedzictwo, czyli wielkie zespoły mieszkaniowe w strukturze społeczno-przestrzennej postsocjalistycznej Łodzi.” Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica, no. 36 (2011): 141–56.
• Szafrańska, Ewa. “Przemiany struktury społecznej, przestrzennej i funk¬cjonalnej wielkich osiedli mieszkaniowych na przykładzie osiedla Widzew-Wschód w Łodzi.” Space – Society – Economy, no. 11 (2012): 179–95.
• Szafrańska, Ewa. Wielkie osiedla mieszkaniowe w mieście postsocja listycznym. Geneza, rozwój, przemiany, percepcja. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2016.
• Tobiasz-Lis, Paulina. “Osiedla grodzone w Łodzi. Przyczyny i konsekwencje zjawiska.” Space – Society – Economy, no. 10 (2011): 99–114.
• Urząd Miasta Łodzi. Strategia Przestrzennego Rozwoju Łodzi 2020+, załącznik do Uchwały nr LV/1146/13 Rady Miejskiej w Łodzi z dnia 16 stycznia 2013 r. Urząd Miasta Łodzi, 2012. Accessed August 30, 2024, at https://uml.lodz.pl/files/public/dla_mieszkanca/strategia_ miasta/Uchwala_ws._strategii_rozwoju_przestrzennego_.pdf
• Węcławowicz, Grzegorz. Geografia społeczna miast. Uwarunkowania społeczno przestrzenne. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.