Zabytki na podłożu papierowym jako środowisko życia owadów

• Autorzy: Karbowska-Berent J.

Identyfikatory

DOI

10.15199/54.2016.2.2

Warianty tytułu

EN

Paper-based cultural heritage items as an environment for insects

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Owady stanowią dla dziedzictwa kulturowego na podłożu papierowym znaczące zagrożenie, podobnie jak mikroorganizmy. W artykule omówiono charakterystykę zniszczeń w tej grupie zabytków powodowanych przez owady oraz najistotniejsze dane o ich rozwoju. W zabytkowych księgozbiorach lub zasobach archiwalnych znajdują się liczne obiekty, w których widoczne są korytarze wydrążone przez larwy chrząszczy uznawanych jako typowe szkodniki magazynów z produktami spożywczymi: żywiaka chlebowca Stegobium paniceum, pustosza wypuklaka Niptus hololeucus lub pustosza kradnika Ptinus fur. Niekiedy papierowy blok książek niszczą larwy chrząszczy zazwyczaj żerujących w drewnie: kołatka domowego Anobium punctatum lub tykotka pstrego Xestobium rufovillosum. Wieloletnie żerowanie larw wymienionych owadów może doprowadzić dawne książki i archiwalia do prawie całkowitego zniszczenia, jednak obecnie rzadko już spotyka się aktywne żerowiska tych chrząszczy. Inne zagrożenie dla obiektów papierowych stanowi rybik cukrowy - pospolity owad bezskrzydły, wszystkożerny, występujący często w łazienkach. W zawilgoconych książkach można spotkać psotniki należące do gryzków. Nie powodują one uszkodzeń papieru, ponieważ żywią się strzępkami grzybni, natomiast ich obecność wskazuje na zawilgocenie zbioru i zagrożenie atakiem grzybów strzępkowych.

EN

As is the case with microorganisms, insects constitute a significant threat to paper-based cultural heritage items. In historic book or archival collections there are numerous items where tunnels bored by beetles’ larvae known as typical grocery warehouse pests, such as drugstore beetle (Stegobium paniceum), golden spider beetle (Niptus hololeucus) or whitemarked spider beetle (Ptinus fur) are visible. Occasionally, larvae of wood-boring beetles of furniture beetle (Anobium punctatum) or deathwatch beetle (Xestobium rufovillosum) which commonly feed upon wood destroy paper book block. A long-term feeding of larvae can lead to almost complete damage of old books and archives, however, nowadays active feeding grounds of these beetles are seldom encountered. Another hazard to paper objects is posed by silverfish (Lepisma saccharina) a common wingless, omnivorous insect frequently encountered in the bathrooms. In moistened books also booklice belonging to Psocoptera can be found. They do not cause paper damage because they feed on fungal hyphae, however, their presence indicates moistening of collection and risk of attack of filamentous fungi.

Słowa kluczowe

PL

papier; dziedzictwo kulturowe; owady

EN

paper; cultural heritage; insects

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Przegląd Papierniczy
• Rocznik: 2016
• Tom: R. 72, nr 2
• Strony: 126--130
• Opis fizyczny: Bibliogr. 12 poz.

Twórcy

autor

Karbowska-Berent J.

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa, Zakład Konserwacji Papieru i Skóry, 87-100 Toruń, ul. Sienkiewicza 30/32;

Bibliografia

• [1] Baryshnikova Z., 1970. „Some observations of the Development and Nutrition of Booklice”. Restaurator 1 (3): 199-212.
• [2] Bílý Svatopluk. 1992. „Chrząszcze”, Oficyna Wydawnicza „Delta W-Z”, Warszawa,
• [3] Dominik Jan, Jerzy R. Starzyk. 1998. „Atlas owadów uszkadzających drewno”, Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
• [4] Gallo Fausta. 1959. “Tèrmiti”, Sollecitazioni 13, Trieste.
• [5] Gromadska Melityna, 1953. Owady - szkodniki składów i produktów spożywczych, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa.
• [6] Ignatowicz Stanisław, 2003. „Gryzki, ich szkodliwość i zwalczanie”. Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Pracowników Dezynfekcji, Dezynsekcji i Deratyzacji (4): 24-25.
• [7] Krajewski Adam, 2000. „Owady niszczące zabytkowe książki. Chrząszcze drążące starodruki i rękopisy”. Ochrona Zabytków 53 (2): 182-190.
• [8] Krajewski Adam, 2000. „Owady niszczące zabytkowy papier. Gatunki ogryzające stare książki i dawne rękopisy”. Ochrona Zabytków 53 (3): 281-290.
• [9] Krajewski Adam, „Zagrożenie zbiorów muzealnych w Polsce ze strony owadów”, Konferencja Konserwatorska „Problemy muzeów związane z zachowaniem i konserwacją zbiorów”, Szreniawa, 2004, Materiały Muzeum Narodowego Rolnictwa w Szreniawie, Szreniawa 2006, 50-70
• [10] Nawrot J., Klejdysz T. 2009. Atlas owadów - szkodników żywności, Polskie Stowarzyszenie Pracowników Dezynfekcji, dezynsekcji i deratyzacji.
• [11] Pöschko Maja, Dag-Ernst Petersen, Christoph Reichmuth, 1997. „Silberfischen in Büchern“. Restauro 1: 50-55.
• [12] Sandner Henryk. 1989. „Owady.” Seria: Zwierzęta świata, PWN, Warszawa.

Uwagi

Opracowanie ze środków MNiSW w ramach umowy 812/P-DUN/2016 na działalność upowszechniającą naukę.