Jaskinia Raj jako obiekt geoturystyczny : z perspektywy półwiecza

Wróblewski, Paweł; Wróblewski, Tymoteusz

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Jaskinia Raj jako obiekt geoturystyczny : z perspektywy półwiecza

Autorzy

Wróblewski Paweł , Wróblewski Tymoteusz

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Wroblewski_P_Jaskinia_PG_Vol. 70_nr 12_2022.pdf

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Raj Cave as a geotourist site : a half-century perspective

Języki publikacji

Abstrakty

Developed in the Devonian limestones the Raj (Paradise) Cave, with the rich dripstone attire, located near the city of Kielce, was the first cave in Poland to be opened to the public in a modern way 50 years ago and thus the first geotouristic site in the Świętokrzyskie (Holy Cross) region. Unrestricted exploration soon after its discovery led to the destruction of some speleothems. That is why the cave entrance was closed and a decision to protect the cave by its commercialization was made. Archaeological excavations and geological and palaeontological investigations of the Pleistocene cave sediments were carried out duringthe preparation ofthe tourist route. Transforming the cave into a show cave allowed maintaining its intrinsic (scientific) and extrinsic (aesthetic) values. However, tourism has also put a negative impact on the cave (mechanical damages of the speleothems, lampenflora, contaminations). Therefore, the authors consider whether protection and public access represent two contrasting or rather complementary concepts and from this perspective make an attempt to assess the 50 years of geotourism in Raj Cave.

Słowa kluczowe

jaskinia pokazowa konserwacja przez komercjalizację geoturystyka

show cave conservation by commercialization geotourism

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Przegląd Geologiczny

Rocznik

2022

Tom

Vol. 70, nr 12

Strony

853--863

Opis fizyczny

Bibliogr. 89 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Wróblewski Paweł

wroblewskip@tlen.pl

Badacz niezależny

autor

Wróblewski Tymoteusz

tymotew@tlen.pl

Emerytowany pracownik Państwowego Instytutu Geologicznego – Państwowego Instytutu Badawczego, Oddziału Świętokrzyskiego

Bibliografia

1. AUGUSTA J., BURIAN Z. 1966 - Człowiek kopalny. Państw. Zakł. Wydaw. Szkol., Warszawa.
2. BAHN P. 1997 - Archeologia. Prószyński i S-ka, Warszawa.
3. BALESTRA V., BELLOPEDE R. 2022 - Microplastic pollution in show cave sediments: First evidence and detection technique. Environ. Pollut., 292: 118261.
4. BAQUEDANO ESTEVEZ C., MORENO MERINO L., DE LA LOSA ROMÁN A., DURAN VALSERO J.J. 2019 - The lampenflora in show caves and its treatment: an emerging ecological problem. Inter. J. Speleolog., 48 (3): 249-277.
5. BOCZAROWA M. 1965 - Odkrycie nowej jaskini w Górach Świętokrzyskich. Prz. Geol., 13 (3): 128-130.
6. BOULE M. 1923 - Fossil Men Elements Of Human Palaeontology. Gurney and Jackson, London.
7. BRILHA J. 2016 - Inventory and Quantitative Assessment of Geosites and Geodiversity Sites: a Review. Geoheritage, 8: 119-134.
8. CALAFORRA J.M, FERNÁNDEZ-CORTÉS A., SÁNCHEZ-MARTOSF., GISBERT J., PULIDO-BOSCH A. 2003 - Environmental control for determining human impact and permanent visitor capacity in a potential show cave before tourist use. Environ. Conservat., 30 (2): 160-167.
9. CHASE P.G. 1998-TaphonomyofaSuggestedMiddlePaleolithicBone Flute from Slovenia. Current Anthropolog.,39 (4): 549-553.
10. CHASE P.G., DIBBLE H.L. 1987-Middle Paleolithic Symbolism: A Review of Current Evidence and Interpretations. J. Anthropolog. Archaeolog.,6 (3): 263-296.
11. CHMIELEWSKI W., KOWALSKI K., MADEYSKA-NIKLEWSKA T., SYCH L. 1967 - Wyniki badań osadów jaskini Koziarni w Sąspowie, pow. Olkusz. Folia Quatern., 26.
12. CIGNA A.A. 2011 - Show cave development with special references to active caves. Toursim and Karst Areas, 4 (1): 7-16.
13. CLAIR J. 2009 - Kryzys muzeów. Globalizacja kultur. Słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
14. CLEAVE van, P.F. 1976 - Some Thouhghts on the carrying capacities of developed caves, National Cave Management Symposium Proceedings. Speleobooks, Albuquerque: 73-74.
15. CORATZA P., HOBLEA F. 2018-The Specificities of Geomorphological Heritage. [W:] Reynard E., Brilha J. (red.), Geoheritage: Assesment, Protection, and Management. Elsevier, Amsterdam, Oxford, Cambridge: 87-106.
16. CYREK K. 2007 - Jaskinie w polskich badaniach archeologicznych w latach 1 939- 1 989 . [W:] Lech J. (red.), Pół wieku z dziejów archeologii polskiej (1939-1989). Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa: 25 1-264.
17. DECYZJA Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Kielcach z dnia 8 kwietnia 1967 r. oraz zaktualizowany wpis do Rejestru zabytków województwa kieleckiego z 1 IX 1986. Nr rej.482/Dział Aa.
18. D'ERRICO F., VILLA P., PINTO LLONA A.C.P., IDARRAGA R.R. 1998 - A Middle Palaeolithic origin of music? Using cave bear bone accumulations to assess the Divje babe I bone ‘‘flute''. Antiquity, 72: 65-79.
19. D'ERRICO F., HENSHILWOOD C., LAWSON G., VANHAEREN M., TILLIER A.M., SORESSI M., BRESSON F., MAUREILLE B., NOWELL A., LAKARRA J., BACKWELL L., JULIEN M. 2003 - Archaeological evidence for the emergence of language, symbolism, and music: an alternative multidisciplinary perspective. J. World Prehist., 17 (1): 1-70.
20. DEVIESE T., ABRAMS G., HAJDINJAK M., PIRSON S., DE GROOTE I., DI MODICA K., TOUSSAINT M., FISCHER V., COMESKEY D., SPINDLERD, MEYERM., SEMALI P., HIGHAM T. 2021 - Reevaluating the timing of Neanderthal disappearance in Northwest Europe. PNAS, 118 (12): 1-8.
21. DIEDRICH C.G. 2015 - Neanderthal bone flutes: simply products of Ice Age spotted hyena scavenging activities on cave bear cubs in European cave bear dens. Royal Soc. Open Sci., 2 (140022): 1-16.
22. ECO U. 2007 - O bibliotece. Świat Książki, Warszawa.
23. EGELAND C.P., NIELSEN T.K., BYO M., KJARGAARD P.C., LARSENN.K.,RIEDEF. 2014 - The Taphonomy of Fallow Deer (Dama dama) Skeletons from Denmark and its Bearing on the Pre-Weichselian Occupation of Northern Europe by Humans. Archaeolog. Anthropolog. Sci.,6: 31-36.
24. GANSMO JAKOBSEN T. 2017 - Environmental Ethics: Anthropocentrism and Non-anthropocentrism Revised in the Light of Critical Realism. J. Critic. Real., 16: 184-199.
25. GANTER J.H. 1989 - Cave exploration, cave conservation: Some thoughts on compatibility. Nat. Speleolog. Soc.News,47(10): 249-253.
26. GILLIESON D. 1996 - Caves: Process Development and Management. Blackwell Publishers, Oxford-Malden.
27. GRADZIŃSKI R., WRÓBLEWSKI T. 1968 - Szata naciekowa Jaskini Raj. Ochr. Przyr., 33: 281-307.
28. GURCHE J. 2013 - Shaping Humanity, Yale University Press, New Haven and London.
29. HOSE T.A. 1996 - Geotourism, or can tourists become casual rock hounds? [W:]BennettM.R.(red.),Geologyonyourdoorstep.Geol.Soc., London: 207-228.
30. JÓŹWIAK M. 2002 - Dynamika zmian temperatury powietrza w Jaskini Raj (Góry Świętokrzyskie)w latach l996-200l. Mat.36. Symp. Speleologicznego, Pińczów 25-27.10.2002. Sekcja Speleolog. PTP im. Kopernika: 44-45.
31. JÓŹWIAK M. 2006 - Mikroklimatjaskini Raj w świetle badań monitoringowych w latach 1996-2005. Monit. Środ. Przyrod., 7: 85-92.
32. JÓŹWIAK M., GÓRNIAK M. 2006 – Badania mikroklimatu jaskini Raj w latach 1965-2005. Mat. 40. Symp. Speleologicznego, Sitkówka-Nowiny 20-22.10.2006. Sekcja Speleolog. PTP im. Kopernika: 32-34.
33. KIJOWSKA J., KIJOWSKI A., RĄCZKOWSKI W. 2010 - Politics and landscape change in Poland: c. 1940-2000. [W:] Cowley D.C., Standring R.A., Abicht M. J (red.), Lanadscapes through the lenses. Oxbow Books, Oxford i Oakville: 155-166.
34. KIRSHENBLATT-GIMBLETT B. 2006 - World Heritage and Cultural Economics. [W:] Karp I., Kratz C.A., Szwaja L., Ybarra-Frausto T., Buntinx G., Kirshenblatt-Gimblett B., Rassool C. (red.), Museum Frictions. Public Cultures/Global Transformations. Duke, Durham - London: 161-202.
35. KOBYLIŃSKI Z. 2001 - Teoretyczne podstawy konserwacji dziedzictwa archeologicznego. IAE PAN, Res Publica Multiethnica, Warszawa.
36. KOZŁOWSKI J.K. 1969 - Stanowisko paleolityczne w Jaskini Raj. Z Otchłani Wieków, 35 (1): 3-8.
37. KOZŁOWSKI J.K., KOZŁOWSKI S.K 1981 - Europa do V tysiąclecia p.n.e. [W:] Kozłowski S.K. (red.), Kultury i ludy dawnej Europy. PWN, Warszawa: 15-70.
38. KOZŁOWSKI J.K., KRYSOWSKA-IWASZKIEWICZ M., PAWLIKOWA B., WIKTOR A. 1967 - Badania osadów schronisk podskalnych w Żytniej Skale. Folia Quatern., 25.
39. KOZŁOWSKI J.K., KRYSOWSKA M. WIKTOR A. 1965 - Badania osadów w Puchaczowej Skale w Prądniku Czajkowskim, pow. Olkusz. Folia Quatern., 20.
40. LEUCCI G. 20 19 -Nondestructive Testing for Archaeology and Cultural Heritage, Springer, Cham.
41. LINDBERG K., MCCOOLS., STANKEYG. 1997 - Rethinking Carrying Capacity. Ann. Tourism Res., 24 (2): 461-465.
42. LOBO H.A.S. 2015 - Tourist carrying capacity of Santana cave (PETAR-SP, Brazil): Anew method based on a critical atmospheric parameter. Tourism Manag. Perspectiv., 16: 67-75.
43. LORENC M. 2008 - O możliwościach rekonstrukcji paleotemperatur vistulianu na podstawie kopalnych zespołów ptaków. Geologos, 14 (1): 91-106.
44. MORLEY I. 2006 - Mousterian musicianship? The case of the Divje babe I bone. Ox. J. Archaeolog., 25 (4): 317-333.
45. MORLEYI. 2013 - The Prehistory of Music. University Press, Oxford.
46. MULEC J., KOSSI G. 2009 - Lampenflora algae and methods of growth control. J. Cave Karst Stud., 71 (2): 109-115.
47. NEVILLE M. 1997 - The threat to caves of the human dust source. [W:] Jeannin P-Y. (red.), Proceedings of the 12th International Congress of Speolology. Speleo Projects, Basel: 43-46.
48. NIELSEN T.K., RIEDE F. 2018 - On Research History and Neanderthal Occupation at its Northern Margins. Europ. J. Archaeolog., 21 (4): 506-257.
49. PATER Ł., WACŁAWIK Ł., GUBAŁAJ.2003 - Ocena stanu zachowania szaty naciekowej w Sali Stalaktytowej jaskini Raj. Mat. 37. Symp. Speleologicznego, Wojcieszów 24-26.10.2003. Sekcja Speleolog. PTP im. Kopernika: 53.
50. PATOU-MATHIS M. 2004 - Subsistence Behaviours in a Middle Palaeolithic Site in Poland: the Raj Cave. Inter. J. Osteoarchaeolog., 14: 244-255.
51. PETTITT P.B., WHITE M.J. 2011 - The British Late Middle Palaeolithic: An Interpretative Synthesis of Neanderthal Occupation at the Northwestern Edge of the Pleistocene World. J. World Prehist., 24: 25-97.
52. PRAXMARER M. 2019 - Blasinstrumente aus dem europäischen Jungpaläolithikum. Fundmaterial, Interpretation und musikwissenschaftliche Aspekte. Archaeologia Austriaca, 103: 75-97.
53. PRZYCHODNI A. 2000 - Jaskinia „Raj” - podziemny rezerwat przyrodniczo-archeologiczny. Z Otchłani Wieków, 55 (1): 5-9.
54. ROEBROEKS W., SIER M.J., KELLBERG NIELSEN T., DE LOECKER D., PARÉS J.M., ARPSC.E.S, MÜCHERH.J. 2012 - Useof red ochre by early Neandertals, PNAS, 109 (6): 1889-1894.
55. ROSSOD.E., MARTI P., D'ERRICO F. 2016 - Middle Stone Age Ochre Processing and Behavioural Complexity in the Horn of Africa: Evidence from Porc-Epic Cave, Dire Dawa, Ethiopia, PLoS ONE, 11 (11): 1-35.
56. ROZPORZĄDZENIE 2007 - Rozporządzenie nr 33/2007 wojewody świętokrzyskiego z dnia 30 listopada 2007 r. w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Jaskinia Raj”.
57. RÓŻOWICZ A. 2006 - Wpływ oświetlenia na zmiany szaty naciekowej w jaskiniach. Pr. Inst. Elektrotech., 228: 307-316.
58. RUBINOWSKI Z. (red.) 1974 - Badania i udostępnienie jaskini Raj. KTN, Warszawa.
59. RUBINOWSKI Z. 1977 - Wpływ turystyki na stan zachowania jaskini Raj w Górach Świętokrzyskich. Kras i Speleologia, 1 (10): 29-40.
60. RUBINOWSKI Z., WRÓBLEWSKI T. 1976 - Jaskinia Raj. Wydaw. Geol., Warszawa.
61. RUBINOWSKI Z., WRÓBLEWSKI T. 1986 - Jaskinia Raj. Wyd II, uzupełnione. Wydaw. Geol., Warszawa.
62. SECCI M. 2011 - Protection Versus Public Access: Two Concepts Compared within the Italian Underwater Cultural Heritage Management System. J. Marit. Archaeolog., 6 (2): 113-128.
63. SOLECKIR. 1971 - Shanidar IV, a neanderthal Flower Burial in Northen Iraq. Science, 190: 880-881.
64. SOLECKI R. 1977 - The implication of the Shanidar Cave neanderthal flower burial. Ann. New York Acad. Sci., 293: 114-124.
65. SOMMER J.D. 1999 - The Shanidar IV ‘Flower Burial': A re-evaluation of Neanderthal burial ritual. Cam. Archaeolog. J., 9: 127-129.
66. SPATE A., MOSES C. 1994 - Impacts of high pressure cleaning: a case study at Jenolan. Cave Management in Australasia, 10: 45-48.
67. STRAUSW.L., CAVEA.J.E. 1957 - Pathology and the Posture of Neanderthal Man. Quart. Rev. Biolog., 32 (4): 348-363.
68. STUDIES on Raj Cave near Kielce (Poland) and its Deposits 1972. Folia Quatern., 41.
69. TOMASZEWSKI A. 1995 - Polityka ochrony dóbr kultury w Polsce. Ochrona zabytków, 48 (3-4) (190-191): 249-253.
70. TRĄBSKA J. 2012 - Ferruginous red micro-artefacts as a source of archaeological information: a study of selected Palaeolithic sites and experimental research. Sprawozd.Archeolog., 64: 17-62.
71. TRINKAUS E. 1985 - Pathology and posture of te La Chapelle-aux-Saints Neanderthal. Americ. J. Phisic. Anthropolog., 67: 19-41.
72. TRINKAUS E., SHIPMAN P. 1993 - The Neanderthals. Chanaging the Image of the Mankind. Alfred A. Knopf, New York.
73. TURK I. (red.) 1997 - Mousterian ‘‘bone flute'' and Other Finds from Divje Babe I Cave Site, Slovenia. Opera Instituti Archaeologici Sloveniae 2, ZRC Publishing, Ljubljana.
74. TURK M., TURK I., DIMKAROSKI L., BLACKWELL B.A.B, HORUSITZKY F.Z., OTTE M., BASTIANI G., KORAT L. 2018 - The Mousterian musical instrument from the Divje Babe I Cave (Slovenia): Arguments on the material evidence for Neanderthal musical behaviour. L'Anthropologie, 122: 679-706.
75. URBAN J. 2011 - Tourist accessibility of caves in Poland - description oftheproblems. [W:]SłomkaT. (red.), Geotourism. A variety of aspects. AGH Univ. Of Science and Technology, Kraków: 55-70.
76. URBAN J., HERCMAN H., OCHMAN K., KASZAA. 2019 -Recordof the Pleistocene at karst sites of the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains region - a review. Stud. Quatern., 36 (3): 87-108.
77. URBAN J., TYC A., KASZA A., ŚLUSARCZYK M. 2017 - Scientific documentation required during cave exploration and technical works in show caves: examples from central Poland. Geotourism, 1-2 (48-49): 47-60.
78. URBAŃCZYK P. 1981 - O możliwościach poznawczych archeologii. Prz. Archeolog., 29 (2): 5-52.
79. VELOJ. 1984 - Ochre as Medicine: aSugesstionfortheInterpretationof the Archaeological Record. Current Anthropolog., 25 (5): 674.
80. WADLEY L. 2005 - Putting ochre to the test: replication studies of adhesives that may have been used for hafting tools in the Middle Stone Age. J. Human Evolut., 49 (5): 587-601.
81. WATSON J., HAMILTON-SMITH E., GILLIESON D., KIERNAN K. 1997 - Guidelines for Cave and Karst Protection. IUCN, Gland and Cambridge.
82. WIEJA M., CHMURA J. 2013 - Influence of protection of geological and geodiversity heritage on designing Underground Tourist Routes. Cuprum, 3: 53-65.
83. WOŁOSZYN B.W. 1966 - Jaskinia Raj w Górach Świętokrzyskich. Wierchy, 34: 207-210.
84. WOŁOSZYN B.W. 1994 - Nietoperze (Chiroptera) zimujące w jaski¬niach i sztolniach Gór Świętokrzyskich. [W:] Wołoszyn B.W. (red.), Zimowe spisy nietoperzy w Polsce: 1988-1992. Wyniki i ocena skutecz¬ności. Centrum Informacji Chiropterologicznej ISEZ PAN, Kraków: 186-218.
85. WRÓBLEWSKI T. 1967 - Badania geologiczne w jaskini Raj. Kwart. Geol., 11 (4): 956-957.
86. WRÓBLEWSKI T. 1972 - Wyniki ostatnich badań Jaskini Raj w Górach Świętokrzyskich. Kwart. Geol., 16 (4): 1081-1082.
87. WRÓBLEWSKI T. 2003 – Ochrona dziedzictwa geologicznego - dzieje, perspektywy, rola regionu świętokrzyskiego. [W:] Wróblewski T. (red.), Ochrona przyrody nieożywionej w Górach Świętokrzyskich. Mat. z konfer. nauk. W Kielcach, 12.12.2002. Państw.Inst.Geol.,Warszawa: 5-11.
88. WRÓBLEWSKI T., RUBINOWSKI Z. 1968 - Jeszcze o Raju. Wierchy, 36: 211-214.
89. ZARZĄDZENIE Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 5 października 1968 r. Monitor Polski nr44 z 28 X1968, poz.316.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MEiN, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2022-2024)

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-cc0878d7-37c6-4156-9a21-7f3d0315acbb