Charakterystyka geochemiczno-mineralogiczna zubrów mioceńskich w zapadlisku przedkarpackim (południowa Polska)

• Autorzy: Czapowski Grzegorz , Bukowski Krzysztof , Toboła Tomasz , Tomassi-Morawiec Hanna

Warianty tytułu

EN

Geochemistry and mineralogy of Miocene Zuber rocks in the Carpathian Foredeep (southern Poland)

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Skały solne typu zubrów (udział substancji ilastej w prze dziale 15-85%) stanowią istotny składnik profilu środkowo mioceskich utworów ewaporatrowych formacji z Wieliczki w południowej Polsce. Badania geochemiczne i petrologiczne 43 próbek tych utworów, pobranych w wyrobiskach kopalń soli w Bochni i Wieliczce oraz z rdzeni 3 otworów wiertniczych (Z-1 i nr 42 koło Łężkowic i H-11 w Wieliczce) wykazały ich niską przydatność jako kopaliny zarówno do pozyskiwania solanki jak i pierwiastków śladowych. Wysoki udział wapnia (3,61-5,03%), siarki i krzemionki (22,32-27,66%), związa ny z występowaniem węglanów i siarczanów wapnia (gips, anhydryt) i substancji ilastej (>15%; illit, smektyt, chloryty), detrytycznego kwarcu i skaleni (analcym), eliminuje zubry jako sól drogową czy konsumpcyjną. Spośród 26 oznaczonych pierwiastków śladowych największy udział (średnio ok. 0,03 0,08%) w zubrach ma stront, zawartość pozostałych jest bardzo niska (średnio <0,007%). Skład mineralny zubrów mioceń skich jest dość bogaty. Obok dominującego halitu, siarczanów wapnia, substancji ilastej i materiału detrytycznego występują: węglany (dolomit, kalcyt, ankeryt, magnezyt), siarczany (baryt, bassanit, celestyn), siarczki (piryt, markasyt, sfaleryt), rutyl, cyrkon, muskowit, biotyt i chalcedon.

EN

Salt rocks of the zuber type, characterized by clay content ranging from 15% to 85%, constitute a significant component within the profile of the Middle Miocene evaporitic Wieliczka Formation in southern Poland. Geochemical and petrological studies of 43 zuber samples collected from salt mines in Wielic zka and Bochnia, as well as from cores of three wells (Z-1 and No. 42 near Łężkowice and H-11 in Wieliczka), have demon strated their limited utility for both brine extraction and trace el ements production. The high content of calcium (ranging from 3.61% to 5.03%), sulfur, and silica (ranging from 22.32% to 27.66%), associated with calcium carbonates and sulfates (such as gypsum and anhydrite), as well as the presence of clay matter (>15%; including illite, smectite, and chlorites), and the occur rence of detrital quartz and feldspars (particularly analcime), preclude the use of zuber rocks as road salt or for consumption. Among the 26 detected trace elements, only strontium exhib its a higher concentration (averaging approximately 0.03% to 0.08%), while the others occur in very low amounts (averaging <0.007%). The mineral composition of zuber rocks is relatively diverse. Dominant minerals include halite, clay minerals, cal cium sulfates, and detrital grains. Additionally, carbonates (do lomite, calcite, ankerite, magnesite), sulfates (barite, bassanite, celestine), sulfides (pyrite, marcasite, sphalerite), rutile, zircon, muscovite, biotite, and chalcedony have been identified.

Słowa kluczowe

PL

geochemia; mineralogia; zubry; miocen; Polska

EN

geochemistry; mineralogy; zuber; miocene; Poland

• Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Górnictwa Solnego
• Czasopismo: Przegląd Solny
• Rocznik: 2023
• Tom: T. 17
• Strony: 39--50
• Opis fizyczny: Bibliogr. 19 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Czapowski Grzegorz

• Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy, Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

autor

Bukowski Krzysztof

• Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Toboła Tomasz

• Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Tomassi-Morawiec Hanna

Bibliografia

• BUKOWSKI K., 1994 - Środowisko sedymentacji i geneza bryłowej części złoża w Wieliczce. Prz. Geol., 42 (9): 754-758.
• BUKOWSKI K., 2011 – Badeńska sedymentacja salinarna na obszarze między Rybnikiem a Dębica w świetle badań geochemicznych, izotopowych i radiometrycznych. Rozprawy i Monografie AGH, 236:1-184. Wyd. AGH, Kraków.
• BUKOWSKI K., CZAPOWSKI G., 2004 - Eustatic vs tectonic cyclicity of Middle Miocene (Badenian) evaporite from Fore- and Intracarpathian basins (Southern Poland and East Slovakian Areas). Abstract of Eclipse Project Meeting and RCMNS Interim Colloquium, titled “The Messinian salinity crisis revisited”, Corte (Corsica), July 20-24, 2004: 23.
• BUKOWSKI K., CZAPOWSKI G., 2007 - Clastic deposition of chlorides from Marginal Basins – Examples from the Neogene of Poland and Slovakia. Abstract of the First Morrocan Association of Petroleum Geologists Convention, Conference & Exhibition, Marrakech, October 28-31, 2007: 182.
• BUKOWSKI K., CZAPOWSKI G., KAROLI S., 2006 - The redeposition of halite in the Middle Miocene basins of Central Paratethys (Poland and Slovakia). Abstracts of RCMNS Interim Colloquium, 7-9 September, Parma. Acta Naturalia de “L”Ateneo Parmense”, 42 (2 A.16):2. Parma.
• BUKOWSKI K., MASTEJ W., KĘPIŃSKI J., 2007 – Badania laboratoryjne nad sedymentacja redeponowanych osadów mułowosolnych na stożku podmorskim. Gospodarka Surowcami Mineralnymi , 23 (1): 175-182.
• CEBULAK S., LANGIER-KUŹNIAROWA A., BZOWSKA G., CZAPOWSKI G., 2004 – Skład mioceńskich skał zubrowych w świetle danych z analizy termicznej i rentgenowskiej. Mat. konferencji nt. Mioceńskie złoża soli w rejonie przykarpackim, 11-12.02.2004, Kraków: 41.
• CZAPOWSKI G., BUKOWSKI K., 2002 – Genesis of clayey salt (zuber) facies (Upper Permian and Middle Miocene case studies from Poland). 16th International Sedimentological Congress Abstract Volume (2002) Johannesburg 8–13 July: 1.
• CZAPOWSKI G., BUKOWSKI K., TOMASSI-MORAWIEC H., 2006 - The clayey salts of epicontinental and foredeep basins (examples of the Upper Permian and the Middle Miocene from Poland). Abstracts of RCMNS Interim Colloquium, 7-9 September, Parma, Italy. Acta Naturalia de “L”Ateneo Parmense”, 42(2A.16): 2. Parma.
• CZAPOWSKI G., LANGER-KUŹNIAROWA A., TOMASSI-MORAWIEC H., STARNAWSKA E., IWASIŃSKA-BUDZYK I., NARKIEWICZ W., SKOWROŃSKI L., DOBROSZYCKA T., CEBULAK S., BUKOWSKI K., TOBOŁA T., KOWALEWICZ W. M., GALAMAY A. R., 2002 - Geneza zubrów późnopermskich i mioceńskich w Polsce – badania porównawcze: 1-103. NAG PIG [467/2004], Warszawa.
• GARLICKI A., 1979 - Sedymentacja soli mioceńskich w Polsce. Prace geol. PAN, Oddz. w Krakowie, 119: 1-67.
• LANGIER-KUŹNIAROWA A., CEBULAK S., STARNAWSKA E., CZAPOWSKI G., 2002 - Mineral Composition of Mixed Clayey-Salt Deposits (Zubers) from the Neogene (Upper Badenian) Succession of the Polish Carpathian Foredeep. Mineralogical Collection, 52 (2): 102-105. Lviv.
• PAWLIKOWSKI M. 1975 - Studium mineralogiczno-petrograficzne utworów terygeniczno - chemicznych złoża solnego Wieliczki. Praca doktorska. Arch. Zakł. Złóż Rud, Soli i Sur. Chem. AGH.
• PAWLIKOWSKI M., 1978 - Badania petrograficzne złoża solnego Wieliczki. Prace Min. PAN, 58.
• POBORSKI J., 1952 – Złoże solne Bochni na tle geologicznym okolicy. Biul. PIG, 78.
• RYKA W., MALISZEWSKA A., 1982 - Słownik petrograficzny. 1-403. Warszawa.
• STARNAWSKA E., CZAPOWSKI G., 2002 - Some mineral components and their genesis in the middle Miocene (Badenian) saltclay (Zubers) facies from the Carpathian Foredeep (S Poland) in the light of SEM studies. Abstracts of XVIIth Congress of Carpathian-Balkan Geological Association, Bratislava, 1-4 September 2002:20.
• STASIK I., 1988 - W sprawie nomenklatury, terminologii i nazewnictwa skał solnych. Prz. Geol., 36 (5): 294-297..
• TOMASSI-MORAWIEC H., WACHOWIAK J., CZAPOWSKI G., 2019 - Geochemia i wykształcenie skał zubrowych górnego permu (cechsztyn) z obszaru Polski. Biuletyn PIG, 477: 69-122.