Poglądy dydaktyczne J.E. Giliberta

• Autorzy: Grębecka W.

Warianty tytułu

EN

J.E. Gilibert’s didactic views

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

When J.E. Gilibert was nominated to head the Chair of Natural History in Vilnius, his task was to introduce education with European standards. He was aware of the potential of his students and the level of their secondary school education. At that time (1781), no textbooks were available in Poland presenting knowledge of botany; the first was written in 1785. Teachers were using assorted, sometimes hardly practical materials, such as excerpts from Roman authors. Gilibert was familiar with this situation from his experience in Grodno, where he had taught for 6 years. At best, learners, i.e. prospective students, were using guidebooks for farmers by Ch. Kluk. This state of affairs was essentially in accordance with original plans of the National Educational Committee, which intended a very practical course of Natural History. The Chair in Vilnius was founded to implement university level education; and Gilibert dedicated a lot of time to didactic recommendations which would help students to develop the competence of botanists capable of studying European literature and communicating with international scientists. This presentation focuses on two important documents. The first one, Prospectus praelectionum cursus Historiae Naturalis. Ad usum Alumnorum Alma uniwersitatis Vilnensis, containing the curriculum of Natural History in Vilnius, will be analyzed from the point of view of its philosophical, epistemic and practical significance. The other one, Exercitium botanicum in schola principe universitatis Vilnensis habendum die mensie Julii anno 1782 seu enumaratio metodica plantarum, will be of interest from the point of view of various methodical comments regarding other works by Gilibert.

Słowa kluczowe

PL

Gilibert Jean Emmanuel; oświata polska; oświata litewska; historia oświaty

EN

Gilibert Jean Emmanuel; Polish education; Lithuanian education; history of education

• Wydawca: Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk
• Czasopismo: Kwartalnik Historii Nauki i Techniki
• Rocznik: 2015
• Tom: R. 60, nr 1
• Strony: 133--150
• Opis fizyczny: Bibliogr. 61 poz., faks., fot.

Twórcy

autor

Grębecka W.

• Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa

Bibliografia

• A. Wrzosek: Założenie Królewskiej Szkoły Lekarskiej w Grodnie za Stanisława Augusta „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1925 t. 222.
• W. Sławiński: Dr.Jan Emmanuel Gilibert, profesor i założyciel Ogrodu Botanicznego w Wilnie. Przyczynek bio-bibliograficzny do historii Uniwersytetu wileńskiego, Wilno 1925.
• P. Daszkiewicz: Polityka i przyroda. Rzecz o Jean Emmanuelu Gilibercie, Warszawa 1995.
• T. Korzon: Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta (1764 -1794), t. 2, Kraków-Warszawa 1897.
• Z. Fedorowicz: Katedra Historii Naturalnej w dawnej wszechnicy wileńskiej; „Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej”, S.B, z. 1, 1957, s. 75-87; tenże: Zarys rozwoju fizjografii Polski ze szczególnym uwzględnieniem faunistyki (od czasów najdawniejszych do roku 1918), „Memorabilia Zoologica” 1963, z. 10, s. 84.
• W. Adamski: Dissertatio inauguralis sistens prodromum Historiae rei Herbariae in Polonia, ab suis initiis usque ad nostra temporis, Vratislaviae 1825.
• J. Bieliński: Uniwersytet Wileński (1579-1831), Kraków 1899-1900, t. 2.
• P. Daszkiewicz: List Jean Emmanuela Giliberta (1741-1814) z Grodna do Antoine-Laurent de Jussieu (1748-1836), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2009, nr 3-4.
• W. Grębecka: Wilno-Krzemieniec. Botaniczna szkoła naukowa (1781-1841), Warszawa 1998, taże: L’enseignement de la botanique a L’Universitete de Vilno (1781-1830), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1979, nr. 3 s. 594-510.
• W. Grębecka: Z dziejów nauczania botaniki na Wszechnicy Wileńskiej (1781-1831),”Wiadomości Botaniczne” 1983, z. 1, s. 45.
• B. Hryniewiecki: Zarys dziejów botaniki, Warszawa 1949.
• S.B. Jundziłł: Cudzoziemcy w Uniwersytecie, [w:] L. Janowski: W promieniach Wilna i Krzemieńca, Wilno 1903.
• S.B. Jundziłł: Opisanie roślin w prowincji W.X.Lit. naturalnie rosnących według układu Linneusza przez […] S.P. w Wilnie 1791.
• J. Kamińska: Universitatis Vilnensis. Akademia Wileńska i Szkoła Główna Wielkiego Księstwa Litewskiego 1773-1792, Pułtusk-Warszawa 2004.
• P. Koehler: Zielniki botaników Ośrodka Wileńskiego z lat 1780 -1840 w Kijowie, Krakowie i Wilnie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1994, nr. 1, s. 109
• Kościałkowski: Antoni Tyzenhauz podskarbi nadworny Litewski. Studia nad wewnętrznymi dziejami Litwy w początkach panowania Stanisława Augusta (1765-1780), Londyn 1956.
• J. Mowszowicz: Conspectus Florae Wilnensis. Przegląd Flory, wileńskiej, cz. I, Łódź 1957.
• J. Mowszowicz: Z dziejów dawnego Ogrodu Botanicznego w Grodnie, „Wiadomości Botaniczne” 1966.
• J. Mowszowicz: Z historii dawnych ogrodów botanicznych Uniwersytetu Wileńskiego, „Kosmos” A, 1948-1951.
• K. Opałek: Oświecenie. [w:] Rozwój nauk matematyczno-przyrodniczych i technicznych, [w:] Historia Nauki Polskiej, (red.) B. Suchodolski, Wrocław 1970, t. 2.
• Historia Nauki Polskiej, (red.) B. Suchodolski, Warszawa 1974, t 6.
• Dokumentacja bio-bibliograficzna: indeks biograficzny do tomu I i II, opr. L. Hajdukiewicz.
• J. Paczoski: Zielnik Giliberta, „Wszechświat” 1893.
• K. Plasota: Zoologia wileńskiego ośrodka naukowego a badania fauny krajowej, [w:] Wkład wileńskiego ośrodka naukowego w przyrodnicze poznanie kraju, (1781-1842), (red.) J. Babicz, W. Grębecka, Warszawa 1988.
• W. Sławiński: Przyczynek do znajomości flory okolic Wilna. Cz.I. Historia i bibliografia, Wilno 1922.
• J. Mayer: Literatura Fizyografii ziemi Polskiej, „Roczniki Towarzystwa Naukowego Krakowskiego”1861, t. 30.
• D. Szymkiewicz: Bibliografia Flory Polskiej, Kraków 1925.
• A. Jakubski: Bibliografia Fauny polskiej do roku 1880, t. 1, Kraków 1927.
• J.E. Gilibert: Indagatores naturae in Lithuania seu opuscula argumenti que historiam naturalium, vegetabilium in Magno Ducatu Lithuaniae et Norborum, quibus in haec Provincia Homines vel maximae obnoxii sunt, illustrare posunt authorae aut redactorae […], Wilno 1781.
• Exercitium botanicum In schola principe Universitatis Vilnensis habendum die mensis Julii anno 1782 seu enumaratio methodica plantarum, tam idigenarum quam exoticarum, quas proprie marte determinaverunt Alumni in campis Vilnensibus, aut in horto Botanico Universitatis, quasque juxta leges artis demostrabunt. Praeside Joanne Emmanuele Gilibert […], Wilno 1782.
• W. Tiekieliński: Opis dzienny szkół wileńskich ogłosił […], Wilno 1876.
• Z. Fedorowicz: Mowa Jerzego Forstera [wygłoszona 2 lutego 1785 roku w Szkole Głównej Wielkiego Księstwa Litewskiego] pt. Limites Historiae Naturalis. „Memorabilia Zoologica” Warszawa 1961, z. 7.
• K. Kluk: Botanika dla szkół narodowych pierwszy raz wydana, Warszawa 1785.
• Komisja Edukacji Narodowej, Raporty generalnych wizytatorów z lat 1774–1782, wydał Teodor Wierzbowski, Warszawa 1917, z. 24.
• S. Syreniusz: Zielnik to jest opisanie własne imion, kształtu, przyrodzenia, skutków i mocy ziół, Kraków 1613.
• H.L. Duhamel de Monseau: Dzieło o rolnictwie przez […] po francusku napisane, na język polski przetłumaczone, cz. 1 Wilno 1770, cz. 2 Wilno 1773 (tłum. P. Brzostowski).
• J. Kołodziejczyk: Nauki przyrodnicze w działalności Komisji Edukacji Narodowej, Warszawa 1936.
• J. Fierich: Nauki Rolnicze w Szkołach Komisji Edukacji Narodowej, Kraków 1950.
• K. Kluk: Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie krajowych, albo które w kraju użyteczne być mogą, utrzymanie, rozmnożenie i zażycie, t.1-3 Warszawa 1777-1779
• K. Kluk: Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, historii naturalnej początki i gospodarstwo, t. 1-4, Warszawa 1779-1780.
• J. Lewicki: Plan Instrukcji i Edukacji przepisany od Komisji dla Szkół Głównych i innych w Krajach Rzeczypospolitej,[w:] Ustawodawstwo szkolne za czasów Komisji Edukacji Narodowej. Rozporządzenia, ustawy pedagogiczne i organizacyjne (1773-1793). Zebrał i zaopatrzył wstępem krytycznym i przypisami […] Kraków 1925.
• G. L. Bufon: Histoire naturelle generale et partuculiere, Nouvelle Edition, Paris 1752-1768.
• J. Lewicki: Bibliografia druków odnoszących się do Komisji Edukacji Narodowej. Zestawił i skorowidzem zaopatrzył […], Lwów 1907.
• Ch. Vilmont de Bomar e: Dictionnaire raisonne universel d’histoire naturelle. Yverdon 1768-1769.
• K. Bartnicka: Działalność edukacyjna Jana Śniadeckiego, Warszawa 1980.
• Popisy roczne szkół większych Wydziału Lubelskiego w przytomności Trybunału Koronnego odprawione w 1781 r. w Lublinie, klassa III: Wiadomości o roślinach i robocie ogrodniczej […] Klassa: V Botanika, pod nadzorem F. Scheidta, nauczyciela fizyki; druk ulotny.
• E. Jankowski: Dzieje ogrodnictwa w Polsce (w zarysie), Warszawa 1923.
• I. Jahn, R. Loether, K. Senglaub: Geschichte der Biologie,Theorien, Methoden, Institutionnen und Kurzbiographien, Jena 1982.
• K. Magdefrau: Geschichte der Botanik, Stuttgard 1974; polskie wydanie: K. Magdefrau: Historia botaniki. Zycie i dokonania wielkich badaczy, przełożyła M. Mularczyk, Wrocław 2004.
• J. A. Schultes: Grundriss einer Geschichte und Literatur der Botanik von Theopfrastus Eriosos bis auf die neuesten Zeiten […], Wiedeń 1827.
• Flora Lithuanica inchoata, seu enumeratio Plantarum-quas circa Grodnam collegit et determinawit […], t. 1 Grodno 1781, t. 2 Wilno 1782.
• E. Lindemann: Prodromus Florarum Tschsernigovianae, Mohilevianae, Minskianae nec not Grodnovianae, seu enumeratio plantarum quas in itinere suo per has provicias, Moskwa 1850 [w:] „Bull.de la Soc. Imp.des Natur. de Moscou”.
• A. Jobert: Komisja Edukacji Narodowej w Polsce (1773-1794). Jej dzieło wychowania obywatelskiego. Przełożyła i uzupełniła M. Chamcówna, Warszawa 1879.
• Pamiętniki życia ks. St. Jundziłła, profesora Botaniki i Zoologii w Cesarskim Wileńskim Uniwersytecie, (wyd.) A.M. Kurpiel, Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce. T.XIII, Kraków 1914.
• Stephen Hales: Vegetable staticks, London 1727.
• Stephen Hales: Staticale essays: containing haemostaticks, London 1733.
• J. Garbowska: Nauki geologiczne w uczelniach Wilna i Krzemieńca w latach 1741-1840, Prace Muzeum Ziemi nr. 42, s. 19-.
• W. Grębecka: Jan Wolfgang-organizator zespołowych badań szaty roślinnej, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1980, nr 1 s. 27.
• W. Grębecka: The Vilna school of botany (1781-1832), [w:] Polish Bot. Stud. Guidebook Series 9, s. 59-76.
• W. Grębecka: Wilno-Krzemieniec. 47 Exercitium botanicum In schola principe Universitatis Vilnensis habendum die mensis Julii anno 1782 seu enumaratio methodica plantarum, tam idigenarum quam exoticarum,quas proprio marte determinaverunt Alumni in campis Vilnensibus, aut in horto Botanico Universitatis, quasque juxta leges artis demostrabunt. Praeside Joanne Emmanuele Gilibert, Wilno 1782, Typis Regis Penne Academiam.
• G. A. Pritzel: Thesaurus literaturae botanicae, Lipsk 1872, reprint Mediolan 1950.