Deformacje glacitektoniczne osadów zlodowacenia Wisły i ich znaczenie dla rekonstrukcji paleogeograficznej południowego obrzeżenia Kotliny Płockiej

• Autorzy: Roman M.

Warianty tytułu

EN

Glaciotectonic deformations of Vistulian glaciation sediments and their significance for palaeogeographical reconstructionof the southern margin of the Płock Basin

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Struktury glacitektoniczne znane dotychczas z rejonu Kotliny Płockiej rejestrowano w osadach środkowo- i dolnoplejstoceńskich oraz neogeńskich, a ich powstanie wiązano z erozją lądolodów starszych od zlodowacenia Wisły. W odsłonięciach w Kretkach i Zawadzie Nowej, znajdujących się w południowej krawędzi Kotliny Płockiej, stwierdzono deformacje glacitektoniczne związane z nasunięciem lądolodu stadiału głównego zlodowacenia Wisły. Struktury glacitektoniczne nie mają odzwierciedlenia we współczesnej rzeźbie, natomiast ich występowanie jest ściśle powiązane z przebiegiem kopalnego skłonu wysoczyzny z okresu zlodowaceń środkowopolskich. Zasięg wgłębny zaburzeń jest ograniczony i wynosi od 2 do 6 m. W Kretkach i Zawadzie Nowej przeprowadzono analizę strukturalną zaburzeń oraz badania litofacjalne osadów. Rozpoznane deformacje to zarówno proglacjalne struktury glacitektoniczne powstałe przed czołem lądolodu w wyniku kompresji, a wyrażone jako fałdy i nasunięcia, jak i subglacjalne deformacje glacitektoniczne, utworzone pod poruszającym się lądolodem, wykształcone jako struktury wleczeniowe i laminacja tektoniczna w subglacjalnej warstwie deformacyjnej. Dokonano rekonstrukcji kierunku lokalnego transportu glacitektonicznego, działającego w azymucie 334–352° i skierowanego z NNW ku SSE, a także określono ogólne cechy lobu płockiego, wskazując na małą miąższość, szybki ruch oraz ciepły reżim bazalny lądolodu.

Glaciotectonic structures well known from the Płock Basin area were identified within the Lower and Middle Pleistoceneand Neogene sediments, and their formation was connected with erosion of the ice-sheets older than the Vistulian Glaciation. Actually, at the Kretki and Zawada Nowa exposures, situated in the southern margin of the Płock Basin, glaciotectonic deformations of the Main Stadial of the Vistulian (= Weichselian) Glaciation ice-sheet have been recognized. The structures are not reflected in topography but their spatial distribution is strictly connected with the existence of the buried slope of the Middle Polish Glaciation morainic plateau. In-depth extent of young glaciotectonic deformations is limited and ranges from 2 to 6 m. Sedimentological investigations, and particularly lithofacies analysis, along with structural examinations of deformation structures have been carried out at Kretki and Zawada Nowa. Recognised glaciotectonic deformations are both proglacial compressive structures, expressed as folds and over thrusts, and subglacial glaciotectonic structures, formed beneath the moving ice, and featured as drag structures and tectonic laminations in the subglacial deforming bed. A local direction of glaciotectonic transport has been reconstructed as acting from NNW to SSE (334-352° azimuth), and general parameters of the Płock lobe have been evaluated indicating a small thickness, fast ice flow and warm basal regime of the ice-sheet.

Słowa kluczowe

PL

glacitektonika; analiza strukturalna; analiza litofacjalna; zlodowacenie Wisły; Kotlina Płocka

EN

glaciotectonics; structural analysis; lithofacies analysis; Vistulian Glaciation; Płock Basin; central Poland

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Prace Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2009
• Tom: T. 194
• Strony: 49--62
• Opis fizyczny: Bibliogr. 46 poz., rys.

Twórcy

autor

Roman M.

• Katedra Badań Czwartorzędu, Uniwersytet Łódzki, ul. Kopcińskiego 31, 90-142 Łódź

Bibliografia

• 1. ALLEY R.B., 1989 - Water-pressure coupling of sliding and bed deformation: Part I. Water system. J. Glaciol.,35: 108-119.
• 2. BALWIERZ Z., ROMAN M., 2002 - A new Eemian Interglacial to Early Vistulian site at Łanięta, central Poland. Geol. Quart., 46,2: 207-217.
• 3. BARANIECKA M.D., 1989 - Zasięg lądolodu bałtyckiego w świetle stanowisk osadów eemskich na Kujawach. Stud. Mater. Ocean., 56, Geol. Morza, 4: 131-135.
• 4. BARANIECKA M.D., 1991 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, ark. Lubień Kujawski. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 5. BARANIECKA M.D., 1993 - Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, ark. Lubień Kujawski. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 6. BENN D.I., EVANS D.J.A., 1996 - The interpretation and classification of subglacially deformed materials. Quat. Sci. Rev., 15:23-52.
• 7. BER A., 1960 - The age of the foldings near Dobrzyń. Bull. Acad. Polon. Sci., Ser. Geol., Geogr., 8, 1: 49-52.
• 8. BER A., 1968 - Stratygrafia czwartorzędu okolic Dobrzynia nad Wisłą. Acta Geol. Pol., 18, 2: 663-675.
• 9. BOULTON G.S., 1996 - Theory of glacial erosion, transport and deposition as a consequence of subglacial sediment deformation. J. Glaciol., 42: 43-62.
• 10. BOULTON G.S., DOBBIE K.E., ZATSEPIN S., 2001 – Sediment deformation beneath glaciers and its coupling to the subglacial hydraulic system. Quat. Intern., 86:3-28.
• 11. OULTON G.S., HINDMARSH R.C.A., 1987 - Sediment deformation beneath glaciers: rheology and geological consequences. J. Geoph. Res., 92: 9059-9082.
• 12. BRODZIKOWSKI K., 1987 - Środowiskowe podstawy analizy i interpretacji glacitektonizmu Europy Środkowej. Acta Univ. Wratisl., 934: 1-331.
• 13. BRYKCZYŃSKI M., 1982 - Glacitektonika krawędziowa w Kotlinie Warszawskiej i Kotlinie Płockiej. Pr. Muz. Ziemi, 35: 3-68.
• 14. DOMOSŁAWSKA-BARANIECKA M.D., 1965 – Stratygrafia czwartorzędu okolic Chodcza na Kujawach. Biul. Inst. Geol., 1 87: 85-106.
• 15. EYLES N., EYLES C.H., MIALL A.D., 1983 - Lithofacies type and vertical profile models: an alternative approach to the description and environmental interpretation of glacial diamict and diamictite sequences. Sedimentology, 30: 393-410.
• 16. HART J.K., 1990 - Proglacial glaciotectonic deformation and the origin of the Cromer Ridge push moraine complex, North Norfolk, Egland. Boreas,19: 165-180.
• 17. HART J.K., 1995 - Subglacial erosion, deposition and deformation associated with deformable beds. Progress in Physical Geography, 19: 173-191.
• 18. HART J.K., BOULTON G.S., 1991 - The interrelation of glaciotectonic and glaciodepositional processes within the glacial environment. Quater. Sci. Rev., 10: 335-350.
• 19. HICOCK S.R., DREIMANIS A., 1992 - Deformation till in the Great Lakes region: implications for rapid flow along the south-central margin of the Laurentide Ice Sheet. Can. J. Earth Sci., 29: 1565-1579.
• 20. JANCZYK-KOPIKOWA Z., 1965 - Flora interglacjału eemskiego z Kaliskiej koło Chodcza na Kujawach. Biul. Inst. Geol., 187: 107-118.
• 21. JAROSZEWSKI W., 1963 - Młode zaburzenia tektoniczne w Dobrzyniu nad Wisłą. Biul. Geol. Wydz. Geol. UW, 3: 263-273.
• 22. JAROSZEWSKI W., 1980 - Tektonika uskoków i fałdów. Wyd. Geol., Warszawa.
• 23. JAROSZEWSKI W., 1991 - Rozważania geologiczno-strukturalne nad genezą deformacji glacitektonicznych. Ann. Soc. Geol. Pol., 61: 153-206.
• 24. KOLSKI J., 1903 - Odkrycie osadów morskich trzeciorzędowych pod Płockiem. Wszechświat, 22, 21: 305-308.
• 25. LENCEWICZ S., 1927 - Dyluwium i morfologia środkowego Powiśla. Pr. Państw. Inst. Geol., 2, 2: 66-226.
• 26. LEWIŃSKI J., 1924 - Zaburzenia czwartorzędowe i „morena dolinowa” w pradolinie Wisły pod Włocławkiem. Spraw. Państw. Inst. Geol., 2: 497-549.
• 27. LEWIŃSKI J., SAMSONOWICZ J., 1918 - Ukształtowanie powierzchni, skład i struktura podłoża dyluwium wschodniej części Niżu Północnoeuropejskiego. Pr. Tow. Nauk. Warsz., 31: 1-172.
• 28. LIAN O.B., HICOCK S.R., DREIMANIS A., 2003 – Laurentide and Cordilleran fast ice flow: some sedimentological evidence from Wisconsinan subglacial till and its substrate. Boreas, 32: 102-113.
• 29. ŁYCZEWSKA J., 1960 - Uwagi na temat czwartorzędu Kujaw wschodnich. Biul. Inst. Geol., 150: 245-255.
• 30. ŁYCZEWSKA J., 1964 - Deformacje neogenu i plejstocenu Polski środkowej i zachodniej. Rocz. Pol. Tow. Geol., 34, 1/2: 115-149.
• 31. OLSZEWSKI A., SZUPRYCZYŃSKI J., 1985 – Tekstura współczesnych osadów morenowych strefy czołowej lodowca Werenskiölda (Spitsbergen). Prz. Geogr., 57, 4: 645-670.
• 32. PUSCH J.B., 1886 - Geognostische Beschreibung von Polen, 2. Stuttgart u. Tübingen.
• 33. ROMAN M., 1999 - Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, ark. Gostynin wraz z objaśnieniami. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa.
• 34. ROMAN M., 2003 - Rozwój rzeźby plejstoceńskiej okolic Gostynina. Acta Geogr. Lodz., 84: 1-154.
• 35. ROTNICKI K., 1974 - Ogólne podstawy teoretyczne powstawania deformacji glacitektonicznych. W: Badania geologiczno-inżynierskie dla potrzeb budownictwa na obszarach zaburzonych glacitektonicznie Ziemi Lubuskiej. Symp. Nauk.: 41-59. Wyższa Szkoła Inżynierska w Zielonej Górze, Zielona Góra.
• 36. ROTNICKI K., 1976 - The theorethical basis for a model of the origin of glaciotectnic deformations. Quaest. Geogr., 3: 103-139.
• 37. RUSZCZYŃSKA-SZENAJCH H., 1998 - Struktura glin lodowcowych jako istotny wskaźnik ich genezy. W: Struktury sedymentacyjne i postsedymentacyjne w osadach czwartorzędowych i ich wartość interpretacyjna (red. E. Mycielska-Dowgiałło): 13-40. WGiSR UW, Warszawa.
• 38. RUSZCZYŃSKA-SZENAJCH H., 2001 – “Lodgement till” and “deformation till”.Quater. Sci. Rev., 20: 579-581.
• 39. SKOMPSKI S., 1969 - Stratygrafia osadów czwartorzędowych wschodniej części Kotliny Płockiej. Biul. Inst. Geol., 220: 175-258.
• 40. SIEMIRADZKI J., 1909 - Geologia Ziem Polskich, 2. Lwów.
• 41. STOCHLAK J., 1978 - Struktury i tekstury młodoplejstoceńskich osadów deluwialnych. Biul. Inst. Geol., 306: 115-174.
• 42. VAN DER WATEREN F.M., 1995 - Processes of glaciotectonism. W: Glacial environments, T. 1: Processes, dynamics and sediments (red. J. Menzies): 309-335. Butterworth-Heinemann, Oxford.
• 43. VAN DER WATEREN F.M., KLUIVING S.J., BARTEK L.R., 2000 - Kinematic indicators of subglacial shearing. W: Deformation of glacial materials (red. A.J. Maltman i in.). Geol. Soc. Spec. Publ., 176: 259-278.
• 44. WOODCOCK N.H., NAYLOR M.A., 1983 - Randomness testing in three-dimentional orientation data. J. Struct. Geol., 5,5: 539-548.
• 45. WYSOKIŃSKI L., 1975 - Kryterium dynamiki zboczy na przykładzie badań brzegów zbiornika Włocławek. Bibl. Wydz. Geol. UW, Warszawa.
• 46. ZIELIŃSKI T., 1995 - Kod litofacjalny i litogenetyczny - konstrukcja i zastosowanie. W: Badania osadów czwartorzędowych. Wybrane metody i interpretacja wyników (red. E. Mycielska-Dowgiałło, J. Rutkowski): 220-235. WGiSR UW, Warszawa.