Analiza zmian trwałych użytków zielonych w Karpatach na przykładzie zlewni górnego Dunajca i Raby

• Autorzy: Kopacz M. , Twardy S.

Warianty tytułu

EN

An analysis of changes in the Carpathian permanent grasslands based on the upper Dunajec and Raba river basins

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Zmiany zachodzące w strukturze użytkowania ziemi w Karpatach wyraźnie modyfikują ich dotychczasowe funkcje. Dotyczy to szczególnie trwałych użytków zielonych, które na skutek zmian społeczno-ekonomicznych również zmieniają swoje dotychczasowe przeznaczenie. Trwałe użytki zielone, wcześniej zazwyczaj produkcyjne, uległy stopniowemu przekształceniu w powierzchnie użytkowane ekstensywnie lub nawet całkowicie nieużytkowane. Wykorzystywane są też na potrzeby okołorolnicze i pozarolnicze, w tym również jako tereny budowlane lub usługowe. Wiele z nich w dalszym ciągu ulega samoistnej sukcesji w wyniku zachwaszczania, zakrzewiania i samozalesienia. Obecnie, w ramach dążenia do zrównoważonego i trwałego rozwoju danego obszaru, zmiany te należy ocenić, uwzględniając relacje zachodzące między nimi a aktywnością człowieka i jakością środowiska, szczególnie wodnego. W pracy przedstawiono zmiany powierzchni użytków zielonych wraz z ich oceną jakościową. Stwierdzono, że w obrębie trwałych użytków zielonych dominują użytki średniej i słabej jakości, które stanowią obecnie około 70–80% ich ogólnej powierzchni, a pozostałe należy zaliczyć do użytków o bardzo słabej kulturze. Następuje ponadto przejmowanie tej kategorii użytków rolnych pod wszelkiego rodzaju zabudowę. Wykazano też, że lepsza jakość wód koreluje z obszarami o dużym udziale powierzchni TUZ, co poszerza znaczenie pozaprodukcyjnych funkcji użytków zielonych w kontekście całego środowiska.

EN

Changes of the land use structure in the Carpathians distinctly modify its actual functions. This is particularly true on permanent grasslands, which as a result of socio-economic changes also change their current destination. Permanent grasslands, which were usually productive, are currently transformer to areas used extensively or even completely abandoned. They are also used for nonagricultural activity as built-up or service areas. Many of them are still overgrowing by bush and forests. Now, these changes should be assessed with the consideration of human activity and environment al quality, especially water quality. This is related to sustainable development of the study area. This paper presents changes of grassland areas and of their quality. It was found that permanent grasslands of medium to low quality prevailed and now account for about 70-80 percent of their Total area. Other grasslands should be classified as such of very poor quality. These lands are further converted to built-up areas. It was also shown that improved water quality correlated with areas of a great share of permanent grasslands, which extends the importance of non-production function of grasslands in the context of the whole environment.

Słowa kluczowe

PL

wielofunkcyjność trwałych użytków zielonych; jakość wód powierzchniowych; zmiany strukturalno-użytkowe

EN

multi-functionality of permanent grasslands; quality of surface water; structural and land use changes

• Wydawca: Wydawnictwo ITP
• Czasopismo: Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie
• Rocznik: 2013
• Tom: T. 13, z. 3
• Strony: 91--103
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., wykr.

Twórcy

autor

Kopacz M.

• Małopolski Ośrodek Badawczy ITP w Krakowie, 31-450 Kraków, ul. Ułanów 21B; tel. [phone] w. 21

autor

Twardy S.

Bibliografia

• 1. CIESZKOWSKI M., LUBOŃSKI P. 2004. Gorce – przewodnik dla prawdziwego turysty. Pruszków. Ofic. Wydaw. „Rewasz”. ISBN 83-89188-19-8 ss. 352.
• 2. CZAPIEWSKI K.Ł. 2004. Wyposażenie infrastrukturalne i potencjał gospodarczy obszarów wiejskich a pozarolnicze funkcje gmin. W: Pozarolnicza działalność gospodarcza na obszarach wiejskich. Pr. zbior. Red. E. Pałka. Studia Obszarów Wiejskich. Nr 5. Warszawa. PTG s. 57–73.
• 3. DYNOWSKA I., MACIEJEWSKI M. (red.) 1991. Dorzecze górnej Wisły. Cz. 1. Warszawa–Kraków. PWN. ISBN 83-01-10317-5 ss. 341.
• 4. DYNOWSKA I. 1995. Wody. W: Karpaty Polskie, przyroda, człowiek i jego działalność. Pr. zbior. Red. J. Warszyńska. Kraków. Wydaw. UJ s. 49–67.
• 5. ELANDT R. 1964. Statystyka matematyczna w zastosowaniu do doświadczalnictwa rolniczego. Warszawa. PWRiL ss. 588.
• 6. GODLEWSKI B. (red.) 2003. Zespół zbiorników wodnych Czorsztyn-Niedzica i Sromowce Wyżne im. G. Narutowicza. Kraków. RZGW, IMiGW. ISBN 83-88897-08-X ss. 203.
• 7. GROCH J., KUREK W. 1995. Turystyka. W: Karpaty Polskie, przyroda, człowiek i jego działalność. Pr. zbior. Red. J. Warszyńska. Kraków. Wydaw. UJ s. 265–275.
• 8. GUS 2012. Bank danych lokalnych [online]. [Dostęp 03.06.2013]. Dostępny w Internecie: www.stat.gov.pl
• 9. GUZIK CZ. 1995. Rolnicze użytkowanie ziemi. W: Karpaty Polskie, przyroda, człowiek i jego działalność. Pr. zbior. Red. J. Warszyńska. Kraków. Wydaw. UJ s. 239–242.
• 10. JANKOWSKA-HUFLEJT H. 2006. Stan i kierunki zmian w gospodarowaniu na trwałych użytkach zielonych w Polsce. W: Aktualne problemy gospodarowania na użytkach zielonych i kształtowania środowiska w świetle obowiązujących norm prawnych. Konferencja naukowo-techniczna. Jastrząb k. Poraja, 25–27.09.2006 r. Materiały Seminaryjne. Nr 51. Falenty. Wydaw. IMUZ s. 25– 34.
• 11. KOPACZ M. 2004. Koncepcja uproszczonego modelowania relacji „Zanieczyszczenie wód – użytkowanie terenu w małych zlewniach górskich”. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 4. Z. 2 s. 465–479.
• 12. KOPACZ M. 2007. Modelowanie zmian w jakości wód powierzchniowych na tle przeobrażeń użytkowo-przestrzennych w małych zlewniach górskich. W: Wpływ użytkowania małych zlewni górskich na występowanie i natężenie erozji wodnej. Pr. zbior. Red. Cz. Lipski. Kraków. AR s. 154– 164.
• 13. KOPACZ M. 2011. Zmienność obciążenia składnikami nawozowymi rolniczych obszarów karpackich w kontekście przeobrażeń strukturalno-przestrzennych. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. Rozprawy naukowe i monografie. Nr 31. Falenty. Wydaw. ITP. ISBN 978-83-62416-32-5 ss. 122.
• 14. KOPACZ M., TWARDY S., KOWALCZYK A. 2007. Analiza wskaźników użytkowania w wybranych zlewniach górnego Dunajca w latach 1995–2005 na tle jakości wód powierzchniowych. Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich. Z. 54 s. 101–110.
• 15. KOPEĆ S. 1990. Wpływ sposobu użytkowania gruntu na wielkość spływu powierzchniowego po stoku i stężenia unoszonych składników. W: Zanieczyszczenia obszarowe w zlewniach rolniczych. Materiały Seminaryjne. Nr 26. Falenty. Wydaw. IMUZ s. 61–68.
• 16. KOSTUCH R. 2000. Znaczenie użytków zielonych w regionie wyżynno-górskim. Aura. Nr 5 s. 11–12.
• 17. KUREK S. 1990. Użytkowanie ziemi a ochrona wód. W: Ochrona wód przed wpływem rolniczych zanieczyszczeń obszarowych. Materiały Seminaryjne. Nr 27. Falenty. Wydaw. IMUZ s. 83–94.
• 18. PAWLIK-DOBROWOLSKI J. 1990. Źródła substancji chemicznych w zlewni, ich klasyfikacja i metody obliczania. W: Zanieczyszczenia obszarowe w zlewniach rolniczych. Materiały Seminaryjne. Nr 26. Falenty. Wydaw. IMUZ s. 7–16.
• 19. PAWLIK-DOBROWOLSKI J. 1998. Application of a method of nitrogen, phosphorus and potassium balance for the assessment of water quality hazard of the non-point pollutions. Journal of Water and Land Development. No. 2 s. 135–155.
• 20. PAWLIK-DOBROWOLSKI J., DURKOWSKI T. 1998. Ocena transferu zanieczyszczeń w wodach zlewni cząstkowych rzeki Krzekny. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych. Z. 458 s. 461– 471.
• 21. STANLEY G. 1976. Metody statystyki w geografii. Warszawa. PWN. ss. 300.
• 22. TWARDY S. 2009. Tendencje zmian użytkowania przestrzeni rolniczej obszarów karpackich. Studia i Raporty IUNG – PIB Puławy. Z. 17 s. 49–58.
• 23. TWARDY S., KOPACZ M., SMOROŃ S., KUŹNIAR A. 2008. The surface water quality in the Upper Dunajec catchment area in the context of generation of agricultural and public utility pollutants. Polish Journal of Environmental Studies. Vol. 17. No. 3A s. 575–578.
• 24. TWARDY S., KUŹNIAR A., KOPACZ M. 2001. Charakterystyka rolnictwa w Karpatach Polskich. W: Trwała okrywa roślinna jako podstawa zrównoważonego rozwoju rolnictwa w zlewniach karpackich. Pr. zbior. Red. S. Twardy. Konferencja. Jaworki, 9–11 października 2001 r. Falenty– Kraków. Wydaw. IMUZ s. 230–237.
• 25. TWARDY S., KUŹNIAR A., KOPACZ M. 2007. An impact of mountain meadow utilization on the yield and the soil-water environment. Ekologia travneho porastu VII (Grassland Ecology VII). SARC Nitra&GMARI Banska Bystrica, Slovakia s. 297–300.