Anomalnie wysokie sezonowe i roczne opady atmosferyczne w polskich Karpatach i na ich przedpolu (1881-2010)

• Autorzy: Cebulska M. , Twardosz R.

Warianty tytułu

EN

Anomalously wet seasons and years in the Polish Carpathian Mountains and in their foreland (1881-2010)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem tej pracy jest określenie wielkości, częstości, czasu wystąpienia oraz zasięgu przestrzennego anomalnie wysokich opadów atmosferycznych w porach roku i w całym roku w polskich Karpatach i na ich przedpolu w latach 1881-2010. Podstawą wyłonienia anomalnie wysokich opadów (AWO) przyjęto kwartyl górny powiększony o 1,5-krotność wielkości rozstępu międzykwartylowego sum opadów H (P≥Q75%+1,5H). W okresie 130 lat były 62 anomalnie wilgotne pory roku i 25 anomalnie wilgotnych lat. Pojawiały się one najczęściej tylko na pojedynczej stacji, co świadczy o wpływie nie tylko uwarunkowań cyrkulacyjnych, ale także i lokalnych na występowanie bardzo dużych opadów. W zimie i lecie obszar objęty AWO był mniejszy – średnio na 2 stacjach, a wiosną i jesienią większy – na 3 stacjach. Najwięcej AWO rocznych – 40% pojawiło się w 10-leciu 2001-2010. Największe bezwzględne sumy AWO sezonowych występują w lecie na stacjach w części zachodniej i wyżej położonej części południowo-wschodniej. Największe przekroczenie średniej sumy wieloletniej może pojawiać się we wszystkich porach roku (do 300% średniej). Największy zasięg przestrzenny miały AWO wiosną 2010 roku – 10 stacji, jesienią 1931 i 2007 – po 9 stacji. Stwierdzono większą częstość AWO w części zachodniej obszaru (do 7 wiosną w Wiśle), co należy wiązać z przeważającą cyrkulacją zachodnią w strefie umiarkowanej sprowadzającą wilgotne masy powietrzne znad Atlantyku.

EN

The paper answers questions about the scale, frequency, timing and extent of anomalously wet periods, both seasonal and annual, in the Polish Carpathian Mountains and in their foreland, during the period 1881-2010. For the purpose of the study anomalously wet periods (AWPs) were defined as those when precipitation totals were equal to or greater than the top quartile plus 1.5x of the interquartile gap H (P≥Q75%+1.5H). During the 130 years covered by the study, there were 62 anomalously wet seasons (AWS) and 25 anomalously wet years (AWY). Most AWPs were recorded at one station only, which suggests a strong local that influence in addition to circulation-related circumstances. The scale and the geographical extent of winter and summer AWSs tended to be smaller than those of spring and autumn with the ratio of two stations on average in the former to three stations in the latter case. The last of the studied decades, 2001-2010, had the greatest number of the AWY at 40% of all. The highest absolute AWS count was recorded at stations in a western section and in higher-altitude section of the south-east. The highest surpluses over the long-term average appear in all seasons (below 300% of the average). The AWS with the largest spatial coverage occurred in spring of 2010 at 10 stations and in autumn of 1931 and 2007 at nine stations each. It was found that AWSs were more frequent in the west of the area (up to seven at Wisła), which is explained by the mostly western circulation in the moderate climate zone bringing in humid air masses from over the Atlantic Ocean.

Słowa kluczowe

PL

anomalia; skrajnie wysoki opad; opady sezonowe; kwartyl górny; rozstęp międzykwartylowy; Karpaty Polskie

EN

anomaly; extreme precipitation; seasonal precipitatio; upper quartile; interquartil range; Polish Carpathian Mountains

• Wydawca: Polskie Towarzystwa Geofizyczne ; Komitet Geofizyki PAN
• Czasopismo: Przegląd Geofizyczny
• Rocznik: 2014
• Tom: Z. 3-4
• Strony: 111--126
• Opis fizyczny: Bibliogr. 16 poz., mapki, tab.

Twórcy

autor

Cebulska M.

• Wydział Inżynierii Środowiska, Politechnika Krakowska

autor

Twardosz R.

• Zakład Klimatologii, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ - Kraków

Bibliografia

• [1]. Benestad R.E., 2005, Can we expect more extreme precipitation on the monthly time scale? Journal of Climate, 19, 630-637.
• [2]. Cebulska M., Twardosz R., Cichocki j., 2007, Zmiany rocznych sum opadów atmosferycznych w dorzeczu górnej Wisły w latach ¡881-2030, [w:] K. Piotrowicz, R. Twardosz (red.), Wahania klimatu w różnych skalach przestrzennych i czasowych. IGiGP UJ, Kraków, 383-390.
• [3]. Kaczorowska Z., 1962, Opady w Polsce w przekroju wieloletnim. Prace Geograficzne PAN, 33.
• [4]. Kossowska-Cezak, 1993, Okresy z niedostatkiem opadów w 120-leciu 1871-1990 (na przykładzie Warszawy). Prz. Geof., 3-4, 213-22.
• [5]. Kossowska-Cezak U., Twardosz R., 2013, Niezwykle chłodne sezony letnie w Europie Środkowej i Wschodniej (1951-2010). Prz. Geof., 1-2, 25-39.
• [6]. Kożuchowski K. (red.), 2004-, Skala, uwarunkowania i perspektywy współczesnych zmian klimatycznych w Polsce. Zaktad Dynamiki Środowiska i Bioklimatologii IJŁ, Łódź.
• [7]. Miętus M., Filipiak J., Owczarek M., Jakusik E., 2005, Zmienność' warunków opadowych w rejonie polskiego wybrzeża Morza Bałtyckiego w świetle kwantylowej klasyfikacji opadowej. Materiały Badawcze IM.GW, s. Meteorologia, 37.
• [8]. Maciejewski M., Ostojski M., Walczykiewicz T. ( red. ), 2011, Dorzecze Wisły: monografia powodzi maj - czerwiec 2010. 1MGW - PIB, Warszawa.
• [9]. Mrugała S., 2001, Opady atmosferyczne o normalnej i anomalnej wysokości na obszarze Polski (1951 - 1990). Wyd. UMCS, Lublin.
• [10]. Niedźwiedź T., Twardosz R., Walanus A., 2009, Long-term variability of precipitation series in east central Europe in relation to circulation patterns. Theor. and Appl. Climatology, 98, 3-4, 337-350.
• [11]. Raisanen J., 2005, Impact of increasing C02 on monthly-to-annual precipitation extremes: analysis of the CMIP2 experiments. Climate Dynamics, 24, 309 323.
• [12]. Schönwiese C.-D., Grieser )., Trómel S., 2003, Secular change of extreme monthly precipitation in Europe, Theor. and Appl. Climatology, 75, 245-250.
• [13]. Trómel S., Schonwiese C.-D., 2007, Probability change of extreme precipitation observed from 1901 to 2000 in Germany, Theor. and Appl. Climatology, 87, 29-39.
• [14]. Twardosz R., Cebulska M., 2014, Anomalnie wysokie miesięczne opady atmosferyczne w Polskich Karpatach i na ich przedpolu (1881-2010). Prace Geograficzne, 138, 7-28.
• [15]. Woźniak A., 2012, Opady w 2010 roku w Krakowie na tle wielolecia 1863-2010. Prz. Geof., 3-4, 406-419.
• [16]. Woźniak A., 2013, Opady w 2010 roku w Karpatach Polskich na tle wielolecia 1881-2010. Prace Geograficzne, 133, 35-48.