Historia przekształceń wieńcowego dworu w Koźniewie Wielkim od XVIII do końca XX wieku w świetle badań architektonicznych

• Autorzy: Warchoł Maciej , Zawałeń Eugeniusz

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK69MANOR

Warianty tytułu

EN

History of the transformations of a log manor house in Koźniewo Wielkie between the eighteenth century and the end of the twentieth century in the light of architectural research

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Celem opracowania jest rekonstrukcja historii budowlanej i przekształceń drewnianego dworu w Koźniewie Wielkim na północnym Mazowszu, w oparciu o przeprowadzone w roku 2020 badania architektoniczne zabytku. W ich wyniku uzupełniono wiedzę o czasie budowy dworu i jego późniejszych przekształceniach oraz rozpoznano użyte techniki budowlane. W trakcie badań ustalono, że budynek dworu zbudowano około 1780 dla chorążego raciąskiego Antoniego Zielińskiego. Do chwili obecnej zachowana jest większość pierwotnej struktury budowlanej ścian, stropów i konstrukcji dachowej obiektu oraz jego charakterystyczna bryła nakryta wyniosłym dachem łamanym. W końcu XIX wieku dwór przebudowano dla warszawskiego kupca pochodzenia żydowskiego Dawida Buchwajtza. Wykonano wówczas facjaty w partii dachu oraz bogatą dekorację snycerską elewacji o stylistyce neobarokowej. Przeprowadzone badania dworu umożliwiły uzyskanie wielu cennych informacji o jednym z najciekawszych przykładów drewnianej, barokowej architektury dworskiej na Mazowszu.

EN

The objective of this paper is to present a reconstruction of the construction and transformation history of the manor house in Koźniewo Wielkie in northern Mazovia, based an architectural investigation of the building performed in 2020. As a result of this investigation, gaps in the knowledge about the period of the manor house’s construction and its later alterations were filled and the construction techniques used were identified. The investigation found that the manor house building was constructed around 1780 for Raciąż chorąży Antoni Zieliński. The majority of the original structure of the walls, ceilings and roof truss of the building survived, as did its distinctive massing, covered with an impressive combination roof. Towards the end of the nineteenth century, the manor house was remodeled for Warsaw-based trader of Jewish descent, Dawid Buchwajtz. This period saw the construction of dormers in the roof and of rich woodwork décor in the facade in the Baroque Revival style. The investigation of the manor allowed for the procurement of valuable information about one of the most interesting specimens of wooden Baroque manorial architecture in Mazovia.

Słowa kluczowe

PL

Koźniewo Wielkie; architektura drewniana; badania architektoniczne; architektura Mazowsza; dwór barokowy

EN

Koźniewo Wielkie; wooden architecture; architectural research; architecture of Masovia; Baroque manor houses

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2022
• Tom: Nr 69
• Strony: 109--125
• Opis fizyczny: Bibliogr. 14 poz., rys., fot.

Twórcy

autor

Warchoł Maciej

• Narodowy Instytut Dziedzictwa w Warszawie

• https://orcid.org/0000-0001-8495-8088

autor

Zawałeń Eugeniusz

• https://orcid.org/0000-0002-4615-8167

Bibliografia

• Archiwalia / Archive materials
• 1. „Księgi hipoteczne majątku Koźniewo”, Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Warszawie, Oddział w Pułtusku, sygn. 76, 77.
• 2. „Plan Dóbr Koźniewo Wielkie w powiecie pułtuskim, woj. warszawskiego położonych”, oryg. 1884, przerys 1943, Archiwum Akt Dawnych w Warszawie, Zbiory Kartograficzne, sygn. 725–20.
• Opracowania / Secondary sources
• 3. Jaroszewski Tadeusz S., Gierlach Marek, Po pałacach i dworach Mazowsza, t. 3, Warszawa 1998
• 4. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 10: Dawne województwo warszawskie, red. Galicka Izabella, Sygietyńska Hanna, z. 1: Ciechanów i okolice (d. powiat ciechanowski), oprac. Izabela Galicka, Hanna Sygietyńska,
• 5. Zofia Kossakowska, Janina Rutkowska, Warszawa 1977.
• 6. Libicki Marcin, Libicki Piotr, Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu, Poznań 2009. Ługowski Piotr, Z gościną u Fontanów w Brześcach. Szlakiem XVIII-wiecznych siedzib mazowieckiej szlachty w drewnie utrwalonych, [w:] Poza Warszawą, red. M. Wardzyński, t. 3, Warszawa 2020.
• 7. Małowiecki Ryszard, Problematyka dworów i ich ochrony (na przykładzie woj. ciechanowskiego), „Mazowsze” 1994, nr 1.
• 8. Mysiakowski M.M., Koźniewski spleen, czyli na tropie szlacheckiej bożnicy, „Tygodnik Ciechanowski” 7 czerwca 2011, http://www.sonsk.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=326&strona=1&sub=267.
• 9. Rozbicka Małgorzata, Siedziby średniej i drobnej szlachty na północno-zachodnim Mazowszu w drugiej połowie XVIII i pierwszej połowie XIX wieku, Warszawa 1999. Ruszczyk Grażyna, Architektura drewniana w Polsce, Warszawa 2009.
• 10. Żabicki Jacek, Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010.
• Dokumentacja / Documentation
• 11. Petsch Monika, „Koźniewo Wielkie. Dwór drewniany. Studium historyczne opracowane na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Ciechanowie”, mps w archiwum WUOZ w Warszawie, Delegatura w Ciechanowie, Warszawa 1978.
• 12. Rudnicki Wojciech, „Stan zachowania oraz projekt konserwacji drewnianego dworu w Koźniewie Wielkim”, praca inżynierska w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
• 13. Warchoł Maciej, Zawałeń Eugeniusz, „Sprawozdanie z badań architektonicznych drewnianego dworu w Koźniewie Wielkim, gm. Sońsk, pow. ciechanowski, woj. mazowieckie”, t. 1–2, mps w archiwum WUOZ w Warszawie, Delegatura w Ciechanowie, Otrębusy 2020.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 14. http://mazovia.genealogiapolska.pl/date/zielinscy.htm.