Katastrofalne powodzie w Krakowie w latach 1813-2010 i ich cyrkulacyjne uwarunkowania

• Autorzy: Bryś Henryk , Cebulska Marta

Identyfikatory

DOI

10.15199/50.2019.9.1

Warianty tytułu

EN

Catastrophic floods in Cracow in 1813-2010 and their circulating conditions

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W pracy przedstawiono syntetyczny opis katastrofalnych powodzi, które w latach 1813-2010 wystąpiły na obszarze Krakowa. Opisu dokonano, uwzględniając ogólnie dostępne materiały. Na ich podstawie wskazano intensywne opady występujące na obszarze powyżej Krakowa jako najczęstszą przyczynę wystąpienia powodzi. Najwyższe opady atmosferyczne wystąpiły w typach cyrkulacji cyklonalnej zwłaszcza północnej (Nc), zachodniej (Wc) oraz w bruździe cyklonalnej (Bc). Najczęściej powodzie te wystąpiły w miesiącach letnich tj. w czerwcu, lipcu oraz w sierpniu, ale na przestrzeni wielu lat miały również miejsce w miesiącach pory chłodnej. Nie tylko swym zasięgiem objęły Kraków, ale były to powodzie o zasięgu regionalnym. Najwyższy stan wody rzeki Wisły w Krakowie w XIX wieku wystąpił podczas lipcowego wezbrania w 1813 roku i wyniósł 995 cm, natomiast w XX wieku najwyższy stan wody obserwowany na wodowskazie w Krakowie, który został zlikwidowany w 1965 roku, wyniósł 952 cm.

EN

The paper presents a synthetics description of the catastrophics floods that occured in 1813-2010 in the area of Cracow. The discription was made based on generally available information. Based on that, intensive rainfalls occurring in the areas above Cracow, has been identified as the most common cause of he floods in Cracow. The highest precipitation occurred in cyklonal circulation types, especially northern (Nc), western (Wc) and through of low pressure (Bc). Most often these floods occurred in the summer months, i.e. in June, July and in August. However, over the years occurred in the months of cool season as well. Floods occurred not only in the city of Cracow, but in the region as well. The highest water level of the Vistula River in Cracow in the 19th century was observed during July surge in 1813 and reached 995 cm, while in the 20th century the highest water level of 952 cm was observed on the water gauge in Cracow. This water gauge was removed in 1965.

Słowa kluczowe

PL

opady atmosferyczne; wezbrania; powodzie; Wisła; dorzecze górnej Wisły

EN

precipitation; surge; flooding; Vistula; Vistula’s upper river basin

• Wydawca: Wydawnictwo SIGMA-NOT
• Czasopismo: Przegląd Geodezyjny
• Rocznik: 2019
• Tom: R. 91, nr 9
• Strony: 10--13
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., rys., tab., wykr., zdj.

Twórcy

autor

Bryś Henryk

• Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, Komisja Geodezji i Inżynierii Środowiska

autor

Cebulska Marta

• Politechnika Krakowska, Katedra Inżynierii i Gospodarki Wodnej, ul. Warszawska 24, 31-155 Kraków

Bibliografia

• [1] Baścik M. 2013. „Zagrożenia naturalne” [:w] Degórska B., Baścik M., (red.). Środowisko przyrodnicze Krakowa, zasoby-ochrona-kształtowanie. Kraków: Wyd. IGiGP UJ.
• [2] Bielański A.K. 1997. Materiały do historii powodzi w dorzeczu górnej Wisły (na podstawie rękopisu Bielańskiego A.K. i materiałów Fiszera Jana, przygotował i uzupełnił Fiszer Józef), Monografia 217, seria: Inżynieria Sanitarna i Wodna. Politechnika Krakowska. Kraków.
• [3] Cebulak E. 1998. „Przegląd opadów ekstremalnych, które wywołały powodzie w XX wieku w dorzeczu górnej Wisły” [w:] Powódź w dorzeczu górnej Wisły w lipcu 1997 roku. Konferencja Naukowa, Kraków 7-9.05.1998. Wyd. Oddziału Polskiej Akademii Nauk.
• [4] Cebulska M., Twardosz R. 2016. „Maksymalne opady dobowe w Krakowie w latach 1863-2015” [w:] L. Hejduk, E. Kaznowska (red.) Hydrologia zlewni zurbanizowanych. Warszawa: Komitet Gospodarki Wodnej Polskiej Akademii Nauk, s. 7-17.
• [5] Ciepielowski A. 1992. „Charakterystyka zjawisk powodziowych w Polsce” [w:] Ochrona przed powodzią. Mosiej K., Ciepielowski A., (red merytoryczna). Instytut Melioracji i Użytków Zielonych. Falenty. s. 15-54.
• [6] Czoch K., Jankowski W., Kulesza K., Lebiecki P. 2011. „Analiza skuteczności wałów przeciwpowodziowych” [:w] Maciejewski M., Ostojski M.S., Walczykiewicz T., (red.) Dorzecze Wisły – monografia powodzi maj-czerwiec 2010. IMGW-PIB. Warszawa. s. 149-156.
• [7] Drezińska B. 2011. „Ocena rozmiaru powodzi w zlewni górnej Wisły na tle powodzi historycznych” [:w] Maciejewski M., Ostojski M.S., Walczykiewicz T. (red.) Dorzecze Wisły – monografia powodzi maj-czerwiec 2010. IMGW-PIB. Warszawa. s.63-71.
• [8] Dynowski J. 1967. Stosunki wodne obszaru miasta Krakowa. Folia Geographica. Series Geographica-physica. Vol. I. s.99-139.
• [9] Girguś R., Strupczewski W., ze wstępem i uzupełnieniami Rojecki A., (red). 1965. Wyjątki ze źródeł historycznych o nadzwyczajnych zjawiskach hydrologiczno-meteorologicznych na ziemiach polskich w wiekach od X do XVI. Państwowy Instytut Hydrologiczno-Meteorologiczny. Warszawa: Wyd. Kom. i Łączności.
• [10] Grela J., Słota H., Zieliński J. 1999. Dorzecze Wisły – monografia powodzi – lipiec 1997. IMGW. Warszawa. s. 204.
• [11] Lewińska J. 1964. „Wyjątkowy przypadek opadu burzowego na obszarze Krakowa”. Gazeta Obserwatora PIHM 3: 10-12.
• [12] Limanówka D. 2001. Rekonstrukcja warunków klimatycznych Krakowa w pierwszej połowie XVI wieku. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Warszawa.
• [13] Maciejewski M., Ostojski M.S., Walczykiewicz T., 2011. Dorzecze Wisły – monografia powodzi maj-czerwiec 2010. IMGW-PIB. Warszawa. s. 236.
• [14] Małecki W., Piekarz A. 1970. „Wykorzystanie obwałowań rzek w czasie powodzi w lipcu 1970 r.” [w:] Powódź w lipcu 1970 r. – monografia. Instytut Gospodarki Wodnej. Warszawa: Wyd. Kom. i Łączności.
• [15] Młyński D., Cebulska M., Wałęga A. 2018. „Trends, Variability, and Seasonality of Maximum Annual Daily Precipitation in the Upper Vistula Basin”. Poland. Atmosphere 2018, 9, 313; doi:10.3390/atmos9080313.
• [16] Nachlik E., Kostecki S., Gądek W., Stochmal R. 2000. Strefy zagrożenia powodziowego. Rodzaje stref, podstawy ich ustalania i doświadczenia praktyczne. Biuro Koordynacji Projektu Banku Światowego. Wrocław: Wyd. Profil.
• [17] Niedźwiedź T. 1981. Sytuacje synoptyczne i ich wpływ na zróżnicowanie przestrzenne wybranych elementów klimatu dorzecza górnej Wisły. Rozprawy habilitacyjne UJ 58:1–165.
• [18] Niedźwiedź T. 2018. Kalendarz typów cyrkulacji dla obszaru Polski południowej (09.1873-31.01.2018). Katedra Klimatologii, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego. Sosnowiec. Plik komputerowy dostępny on line: http://klimat.wnoz.us.edu.pl/.
• [19] Pociask-Karteczka J. 1994. „Przemiany stosunków wodnych na obszarze Krakowa”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego MCXLIV. Prace Geograficzne z. 96. s.1-38.
• [20] Pociask-Karteczka J. 1994-1995. „Antropogeniczne zmiany stosunków wodnych w Krakowie po II wojnie światowej”. Folia Geographica. Series Geographica – Physica. Vol.XXVI-XXVII. s.17-32.
• [21] Pociask-Karteczka J. 2009. „Płynie Wisła, płynie…”. Eseje krajoznawcze o Krakowie i Małopolsce. Kraków: Wyd. Oddział Krakowski PTTK im. ks. Karola Wojtyły. s. 41–80.
• [22] Powódź w roku 1960. Materiały monograficzne. 1967. Instytut Gospodarki Wodnej. Państwowy Instytut Hydrologiczno-Meteorologiczny. Warszawa. WKiŁ.
• [23] Powódź w lipcu 1970 roku. Monografia. 1972. Instytut Gospodarki Wodnej. Warszawa. WKiŁ.
• [24] Powódź w sierpniu 1972 roku. Monografia. 1975. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej. Warszawa. WKiŁ.
• [25] Punzet J. 1994. Katastrofalne powodzie w dorzeczu górnej Wisły w XX wieku. Kraków. IMGW. s. 260.
• [26] Tobiasz M. 1977. Dziejowe przemiany sieci wodnej i zagospodarowania przestrzennego Krakowa, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. 115.
• [27] Twardosz R. 2005. Dobowy bieg opadów atmosferycznych w ujęciu synoptycznym i probabilistycznym na przykładzie Krakowa (1886-2002). Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ. Kraków.
• [28] Twardosz R. 2009. „Analysis of hourly precipitation characteristics in Kraków, southern Poland, using a classification of circulation types”. Hydrol Res 40: 553–563.
• [29] Wojciechowski W. 2010. Raport po powodzi z maja i czerwca 2010 r. Urząd Miasta Krakowa. Kraków.
• [30] Woźniak A. 2012. „Opady w 2010 roku w Krakowie na tle wielolecia 1863-2010”. Przegląd Geofizyczny 3-4: 407-420.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).