Nowa Huta – between the countryside and the city. Part i: the beginnings of the achievement of a socialist utopia

• Autorzy: Chłosta-Sikorska Agnieszka , Sikorski Szymon

Identyfikatory

DOI

10.15576/GLL/2023.4.399

Warianty tytułu

PL

Nowa Huta między wsią a miastem

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The aim of this study is to introduce the phenomenon that is Nowa Huta, which since 1951 has been one of Krakow’s districts, although in 1949 it was planned as a separate city – a symbol of socialist construction in the People’s Republic of Poland. The plans adopted by the communist authorities to rebuild Poland were centred on the development of heavy industry. Hence, it was decided to build a steel and metallurgical plant northeast of Krakow. This decision was met with protests from the inhabitants of the villages being redeveloped, as they were not only forcibly displaced, but received low compensation for the fertile black soil. The first residents of Nowa Huta were people coming from rural areas. They formed a mixture of habits and views with different, sometimes foreign, traditions and customs. This syncretism of customs, culture and education gave rise to tensions which were also exacerbated by separation from family oversight. This created a phenomenon called ‘double background’. In addition to this was the upbringing in the Catholic faith. The people of Nowa Huta demanded the construction of a temple, which did not line up with the plans of those in power to create a God-free city here. This tension escalated in April 1960, when in defence of the cross they clashed with the security forces. In the end, the church was not built, but the cross standing at the intersection of Mayakovsky and Marx streets remained intact. Nowa Huta is a special place also for its unique architecture, and its self-sufficiency – kindergartens, schools, health centres and shops are all within walking distance. It is also distinguished by the greenery of the parks, meadows and trees growing between the blocks.

PL

Celem niniejszego opracowania jest przybliżenie fenomenu Nowej Huty, która od 1951 r. stanowi jedną z dzielnic Krakowa, chociaż w 1949 r. planowana była jako oddzielne miasto –symbol socjalistycznego budownictwa w Polsce Ludowej. Przyjęte przez władzę komunistyczną plany odbudowy Polski opierały się na rozwoju przemysłu ciężkiego. Stąd kombinat hutniczo-metalurgiczny postanowiono wybudować na północny-wschód od Krakowa. Decyzja ta spotkała się z protestami mieszkańców zabudowywanych wiosek, gdyż nie tylko zostali oni przymusowo wysiedleni, ale za żyzne czarnoziemy otrzymali niskie odszkodowania. Pierwszymi mieszkańcami Nowej Huty byli ludzie pochodzący ze wsi. Stanowili oni mieszankę przyzwyczajeń i poglądów posiadając odmienne, czasem i obce sobie, tradycje i zwyczaje. Ten synkretyzm obyczajowy, kulturowy, edukacyjny rodził napięcia narastające także na skutek oderwania od nadzoru rodzinnego. To powodowało problemy związane z „dwuśrodowiskowością”. Do tego doszło wychowanie w wierze katolickiej. Nowohucianie domagali się wybudowania świątyni, co nie pokrywało się z planami rządzących stworzenia tutaj miasta bez Boga. Napięcie to eskalowało w kwietniu 1960 r., kiedy to w obronie krzyża starli się ze służbami bezpieczeństwa. Co prawda kościoła nie zbudowano, ale krzyż stojący na skrzyżowaniu ulic Majakowskiego i Marksa pozostał na swoim miejscu. Nowa Huta jest miejscem wyjątkowym także ze względu na unikalną architekturę, samowystarczalność – w niewielkiej odległości zlokalizowano przedszkola, szkoły, ośrodki zdrowia czy sklepy. Wyróżnia ją także zieleń parków, łąk i drzew rosnących pomiędzy blokami.

Słowa kluczowe

EN

Nowa Huta; social realism; propaganda; industrialisation; village prior to Nowa Huta; clash over the cross; double background; greenery

PL

Nowa Huta; propaganda; industrializacja; wieś przednowohucka; walka o krzyż; dwuśrodowiskowość; zieleń

• Wydawca: Wydawnictwo Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie
• Czasopismo: Geomatics, Landmanagement and Landscape
• Rocznik: 2023
• Tom: no. 4
• Strony: 399--410
• Opis fizyczny: Bibliogr. 41 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Chłosta-Sikorska Agnieszka

• University of the National Education Commission in Krakow

• https://orcid.org/0000-0003-2451-5343

autor

Sikorski Szymon

• University of Agriculture in Krakow

• https://orcid.org/0009-0009-4178-9582

Bibliografia

• 1. Bartnicka A. 2014. „Czy pan jest nadal Niemcem, panie Adenauer?” – o założeniach polityki Konrada Adenauera. https://historia.org.pl/2014/04/25/czy-pan-jest-nadal-niemcempanie-adenauer-o-zalozeniach-polityki-konrada-adenauera/ [accessed: 29.11.2023].
• 2. Bober R. 2006. Krzyże w „Mieście bez Boga”. Organizacja parafialna w Nowej Hucie w okresie działalności kard. Karola Wojtyły w latach 1962–1978, Kraków.
• 3. Bojęś-Białasik A. 2017. Dawna młynówka w opactwie Cystersów w Mogile. Badania – projekt – restytucja. Wiadomości Konserwatorskie, 52, 36–48.
• 4. Chłosta-Sikorska A. 2016. Kraków i jego mieszkańcy w latach 1945–1947. Kraków, 291.
• 5. Chłosta-Sikorska A. 2019. Między propagandą a rzeczywistością. Mieszkanki Nowej Huty w latach 1956–1970, Kraków, 93.
• 6. Chłosta-Sikorska A. 2022. Obrończynie Krzyża Nowohuckiego. Szlak kobiet Krakowa – krakowianki. https://www.krakow.pl/instcbi/255901,inst,89119,2661,instcbi.html [accessed: 28.11.2023].
• 7. Chłosta-Sikorska A. 2023. Wanda. Szlak kobiet Krakowa – krakowianki. https://www.krakow.pl/instcbi/255901,inst,87903,2661,instcbi.html [accessed: 28.11.2023].
• 8. Choma M. et al. 1999. Huta im. Tadeusza Sendzimira S.A. w Krakowie 1949–1999, Kraków, 179.
• 9. Cyrulik A. 1966. Niedaleko od Krakowa. In: K. Bidakowski, M. Iłowiecki, T. Wójcik (eds.), Pamiętniki inżynierów. Warszawa, 394.
• 10. Dekret z dnia 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (Dz.U. z 1949 r. Nr 27, poz. 197).
• 11. Dziennik Ustaw i Rozporządzeń Krajowych dla Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkim Księstwem Krakowskiem. Rocznik 1881. 1881, 73.
• 12. Encyklopedia Krakowa. 2000. PWN, Warszawa–Kraków, 710–711.
• 13. Filemonowicz W. n.d. Wspomnienia o Nowej Hucie, 27.
• 14. Franczyk J.L. 2004. Na fundamencie krzyża. Kościół katolicki w Nowej Hucie 1949–1989, Kraków.
• 15. Fraszki. 1962. Głos Nowej Huty, 42(306), 8.
• 16. Grochowska A. 2019. Literacki przewodnik po Nowej Hucie. Kraków, 40.
• 17. Hołda R. 2010. Miasto starych ludzi. Nowa Huta i jej mieszkańcy. Studia Etnologiczne i Antropologiczne, 10, 331.
• 18. Kaleta T. 2017. Geneza dobrostanu zwierząt – aspekty historyczne i filozoficzne. Przegląd Hodowlany, 6, 1.
• 19. Klaś J. 2016. Od wsi do miasta. Przekształcenia przestrzeni obecnej Nowej Huty na przełomie lat 40. i 50. XX w. Perspektywy Kultury, 15, 171–188, 175–176.
• 20. Klik A. 2019. Prababka. In: D. Lis (eds.), 18 znaczy Nowa Huta. Reportaże o najmłodszej dzielnicy Krakowa. Kraków, 84–85.
• 21. Kobylarczyk K. 2009. Baśnie z bloku cudów. Reportaże nowohuckie. Kraków, 58.
• 22. Kobylarczyk K., Ptaszycki T. http://elektryk2.i365.pl/pliki/PtaszyckiTadeusz.pdf [accessed: 19.11.2023].
• 23. Kombinat w Nowej Hucie nazwany imieniem Lenina. 1954. Gazeta Krakowska, 19(1668), 1.
• 24. Kozłowska A. 1997. Walka o krzyż – historia konfliktu społeczno-politycznego związanego z budową kościoła w Nowej Hucie. In: Dziedzictwo kulturowe Nowej Huty w rozwoju obszaru strategicznego Kraków-Wschód. Materiały konferencyjne, 13–15 marca 1997, Kraków.
• 25. Łyżczarz I. 2020. Nowa Huta – mieszkania. Dlaczego warto zamieszkać w tej okolicy? https:// obido.pl/odkrywaj/nowa-huta-mieszkania-dlaczego-warto-zamieszkac-w-tej-okolicy.html. [accessed: 29.11.2023].
• 26. Mataniak M. 2017. „Policja weterynarska” Wolnego Miasta Krakowa (1815–1846). Z dziejów organizacji służby weterynaryjnej na ziemiach polskich w XIX wieku. In: P. Majer, M. Seroka (eds.). 225 lat policji w Polsce. Geneza i ewolucja policji. Olsztyn, 79.
• 27. Miasto gniewu i nadziei: Nowa Huta. 2007. https://www.youtube.com/watch?v=8TCRnGTCVFI [accessed: 30.11.2023].
• 28. Niemiec D. 2016. Zagadkowy Kopiec Wandy a osadnictwo wczesnośredniowieczne i opactwo cystersów w Mogile pod Krakowem. In: B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (eds.). Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza. Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym. Księga Jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego. Kraków–Rzeszów, 243–266.
• 29. Niemiec D. 2020. Odrowążów, średniowieczne fundacje rodu. Materiały Archeologiczne Nowej Huty, 24, 135–165.
• 30. Paduchowski W. 2021. Karły pod krzyżem. Nowohucki kwiecień ‘60, Kraków.
• 31. Partia – państwo – społeczeństwo. 1978. R. Dudek, Z. Siembirowicz (eds). Warszawa, 243–245.
• 32. Pierwszy wóz z Krakowa do Kombinatu wyruszył w dniu wczorajszym. 1952. Echo Krakowskie, 268, 3.
• 33. Salwiński J. 1999. Decyzje o lokalizacji Nowej Huty pod Krakowem. Stan wiedzy. In: J.M. Małecki (eds.). Narodziny Nowej Huty. Materiały sesji naukowej z 25 kwietnia 1998 roku. Kraków, 77–94.
• 34. Słomka W. 2022. Miasto 15-minutowe się opłaca. Zieleń Miejska, 1, 16–17.
• 35. Terlecki R., Lasota M., Szarek J. 2002. Nowa Huta – miasto walki i pracy, Kraków.
• 36. Wachowski T. 1971. Krakowscy hutnicy – ofiarni realizatorzy programu partii. In: Huta im. Lenina 1950–1970. Kraków, 35.
• 37. Wykaz panujących w Galicyi chorób zaraźliwych zwierzęcych, zestawiony na podstawie sprawozdań c.k. Starostw przedłożonych od 27 października do 3 listopada 1902. 1902. Gazeta Lwowska, 253, 8.
• 38. Wykaz panujących w Galicyi chorób zaraźliwych zwierzęcych, zestawiony na podstawie sprawozdań c.k. Starostw przedłożonych od 20 do 27 maja 1906. 1906. Gazeta Lwowska, 124, 8.
• 39. Wykaz panujących w Galicyi chorób zaraźliwych zwierzęcych, zestawiony na podstawie sprawozdań c.k. Starostw, przedłożonych od 22 do 29 września 1907. 1907. Gazeta Lwowska, 226, 10.
• 40. Wykaz panujących w Galicyi chorób zaraźliwych zwierzęcych, zestawiony na podstawie sprawozdań c.k. Starostw przedłożonych od 15 do 22 kwietnia 1911. 1911. Gazeta Lwowska, 94, 9.
• 41. Zdanek M. 2001. Proces implantacji opactwa cystersów w Mogile. Nasza Przeszłość, 96, 517.