Najwcześniejsze polskie ogrody krajobrazowe w świetle materiałów źródłowych (opisów, traktatów i poematów)

• Autorzy: Jagiełło M. , Brzezowski W.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc180304

Warianty tytułu

EN

The earliest Polish landscape gardens in the light of source materials (descriptions, treatises and poems)

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Artykuł przedstawia historię rozwoju ogrodów nieformalnych w Polsce. Najwcześniejsze założenia tego typu powstały w 3. tercji XVIII w. Tę pierwszą fazę zakładania ogrodów swobodnych odnotowali licznie przybywający wówczas do nas publicyści, podróżnicy, dyplomaci, naukowcy, którzy pozostawili po sobie bezcenne źródłowo „opisy podróży”. Ich osąd bywał nieraz boleśnie szczery. Wielu właścicielom tych ogrodów zarzucano bowiem chęć błyszczenia i popisu, często nieudolne i niesmaczne naśladowanie wzorców obcych, a bardzo rzadko szczere zamiłowanie. Tego ostatniego nie sposób odmówić zasłużonym polskim ogrodnikom­dyletantom: Izabeli Czartoryskiej, Aleksandrze Lubomirskiej, Aleksandrze Ogińskiej, Helenie Radziwiłłowej i Stanisławowi Kostce Potockiemu. To dzięki nim, inspirowanym wieloma europejskimi podróżami i jeszcze liczniejszymi publikacjami poświęconymi sztuce ogrodowej, powstała w ostatnich latach istnienia Rzeczpospolitej i pierwszych jej unicestwienia mozaika form ogrodowych, trudnych czasami do sklasyfikowania, które później przyjęto nazywać „angielskimi”, choć bliżej im wówczas było do wielu krajobrazowych ogrodów francuskich.

EN

The article presents a history of development of informal gardens in Poland. The earliest gardens of this kind arose in the 3rd terce of the 18th century. This first phase of establishing freestyle gardens was noted by many journalists, travelers, diplomats, scientists who came to us at that time and who left behind priceless „travel descriptions”. Their judgment was sometimes painfully honest. Many owners of these gardens were accused of glistening and showing off, often ineptly and unpalatably imitating foreign patterns, and very rarely manifesting sincere involvement. The latter cannot be denied to Polish gardeners­dilettantes: Izabela Czartoryska, Aleksandra Lubomirska, Aleksandra Ogińska, Helena Radziwiłłowa and Stanisław Kostka Potocki. It is thanks to them, inspired by many European journeys and even more numerous publications devoted to garden art, that in the last years of the Republic’s existence and the first few of its downfall, a mosaic of garden forms appeared, sometimes difficult to classify, later named “English”, though they were closer to many French landscape gardens at that time.

Słowa kluczowe

PL

ogród krajobrazowy; Rzeczpospolita; materiały źródłowe

EN

landscape garden; Poland; source materials

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2018
• Tom: Nr 3 (55)
• Strony: 41--52
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., il.

Twórcy

autor

Jagiełło M.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology

autor

Brzezowski W.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Science and Technology

Bibliografia

• [1] Ciołek G., Ogrody polskie, Arkady, Warszawa 1978.
• [2] Giżycki F.K., O przyozdabianiu siedlisk wiejskich. Rzecz zastosowana do Polski, t. 1-2, Nakładem i drukiem N. Glücksberga, Warszawa 1927.
• [3] Schulz F., Podróże Inflantczyka z Rygi do Warszawy, [w:] W. Zawadzki (oprac.), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, t. 2, PIW, Warszawa 1963, 381-634.
• [4] Jankowski E., Dzieje ogrodnictwa w Polsce, t. 1, Bank dla Handlu i Przemysłu, Kraków 1923.
• [5] Forster G., Dzienniki podróży do Polski, [w:] W. Zawadzki (oprac.), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, t. 2, PIW, Warszawa 1963, 41-104.
• [6] D(rège) J(ózef), Ogrody w Polsce, [w:] Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, Seria 2, t. 3-4, Nakład i druk S. Sikorskiego, Warszawa 1904.
• [7] Pope A., The Rape of the Lock, London 1714, http://www.eighteenthcenturypoetry.org/works/o3695­w0010.shtml [accessed: 25.04.2018].
• [8] Pope A., Eloisa to Abelard, London 1717, https://www.poetryfoundation.org/poems/44892/eloisa­to­abelard [accessed: 25.04.2018].
• [9] Pope A., O krytyce Alexandra Pope wiersz polski obok z angielskim, tłum. J. Przybylski, Kraków 1790, https://fbc.pionier.net.pl/details/nnw4Tzl [accessed: 25.04.2018].
• [10] Pope A., Wybór poezyi Alexandra Popa, tłum. L. Kamiński, Warszawa 1822, https://fbc.pionier.net.pl/details/nnwqw9r [accessed: 25.04.2018].
• [11] Whately T., Observations on Modern Gardening, London 1770, https://archive.org/details/onmoderngardenin00what [accessed: 8.05.2018].
• [12] Chambers W., Designs of Chinese Buildings, Furniture, Dresses, Machines and Utensils, London 1757, https://www.bl.uk/collection­items/designs­of­chinese­buildings­and­furniture [accessed: 10.05.2018].
• [13] Chambers W., Dissertation of Oriental Gardening, London 1772, https://archive.org/details/dissertationonor00cham [accessed: 10.05.2018].
• [14] Morawińska A., Augusta Fryderyka Moszyńskiego rozprawa o ogrodownictwie angielskim 1774, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, Wrocław 1977.
• [15] Gołębiowska Z., Angielskie wzorce i inspiracje w życiu dworu puławskiego na przełomie XVIII i XIX w., „Annales Universitatis Mariae Curie­Skłodowska”. Sectio F, Historia 46/47, Wydawnictwo UMCS, Lublin 1992.
• [16] Polanowska J., Stanisław Kostka Potocki, twórczość architekta amatora przedstawiciela neoklasycyzmu i nurtu picturesque, Instytut Sztuki PAN, Liber Pro Arte, Warszawa 2009.
• [17] Biernacka K., Podróż z Włodawy do Gdańska powrotem do Nieborowa w roku 1816, Wrocław 1823, http://bc.wimbp.lodz.pl/dlibra/docmetadata?id=12340&from=publication [accessed: 12.05.2018].
• [18] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, W. Zawadzki (oprac.), t. 1-2, PIW, Warszawa 1963.
• [19] Vautrin H., L’Observateur en Pologne, Paris 1807, https://books.google.pl/books?id=4hsVAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false [accessed: 15.05.2018].
• [20] Łoziński W., Życie polskie w dawnych wiekach, Nakładem H. Altenberga. E. Wende i Spółka. Lwów-Warszawa 1908, http://dlibra.bibliotekaelblaska.pl/dlibra/docmetadata?id=27069&from=publication [accessed: 15.05.2018].
• [21] Borch J.M., Jardin sentimental du château de Warkland dans la Comté de Borch en Russie Blanche, [Warszawa] 1795.
• [22] Polanowska J., Michal Jan Borch and his residence in Varklani: genesis and ideological programme, „Makslas Vesture un Teorija” 2013, t. 16, 18-32.
• [23] Biester J.E., Kilka listów w Polsce latem 1791 roku, [w:] W. Zawadzki (oprac.), Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, t. 2, PIW, Warszawa 1963, 185-242.
• [24] Zug S.B., Ogrody w Warszawie i jej okolicach, opisane w roku 1784. „Kuryer Niedzielny” 1898, R. 2, nr 27.
• [25] Niemcewicz J.U., Puławy, „Przegląd Poznański” 1855, t. 21, 155.