Historia i rola głównego dworca kolejowego w rozwoju urbanistycznym Rzeszowa

Janda, Magdalena

doi:10.48234/WK71RAILWAY

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Historia i rola głównego dworca kolejowego w rozwoju urbanistycznym Rzeszowa

Autorzy

Janda Magdalena

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK71RAILWAY

Warianty tytułu

History and role of the main railway station in the urban development of Rzeszów

Języki publikacji

PL EN

Abstrakty

Dworzec kolejowy w Rzeszowie przechodził liczne przekształcenia. Pierwotnie nawiązywał do florenckiej, wczesnorenesansowej architektury pałacowej, a później zyskał modernistyczny charakter. Lokalizacja obiektu przy granicy miasta z Ruską Wsią spowodowała gwałtowny rozrost osady i centrum Rzeszowa w kierunku północnym. Budowa, oprócz utworzenia nowego środka lokomocji, wpłynęła na układ komunikacyjny miasta oraz proces kształtującej się sieci dróg. Problematyka powstawania linii kolejowych z dworcami w kontekście wpływu na urbanizację Rzeszowa nie została przebadana w sposób całościowy. Poruszana jest najczęściej przy analizach rozwoju przestrzennego miasta w poszczególnych okresach historycznych. Celem artykułu jest przedstawienie roli, jaką odegrała kolej dla Rzeszowa: począwszy od utworzenia węzła kolejowego po przemiany stacji i otaczającej jej zabudowy pochodzącej z drugiej połowy XX wieku. W pracy zobrazowano etapy powstawania węzła na tle współcześnie zabudowanego obszaru miasta.

The railway station in Rzeszów went through numerous changes. Originally, it referenced Florentine, Early Renaissance palace architecture, and was later given a Modernist character. The building’s siting near the Rzeszów–Ruska Wieś border led to the rapid northward development of the settlement and Rzeszów’s center. The project, apart from creating a new means of transport, affected the city’s circulation layout and the development of the emerging road network. The development of railway lines and stations, in the context of impacting Rzeszów’s urbanization, was not holistically investigated previously. It was typically discussed in analyses of the city’s spatial development across history. This paper is to present the role that the railway played in Rzeszów, ranging from the construction of the railway junction to the transformation of the station and its surrounding development from the late twentieth century. The paper depicts the stages of the junction’s construction against the background of the contemporary urban built-up area.

Słowa kluczowe

urbanistyka architektura kolejowa dworzec galicyjski węzeł kolejowy struktura przestrzenna

urban planning railway architecture Galician railway stations railway junction spatial structure

Wydawca

Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków

Czasopismo

Wiadomości Konserwatorskie

Rocznik

2022

Tom

Nr 71

Strony

80--93

Opis fizyczny

Bibliogr. 44 poz., il. fot.

Twórcy

autor

Janda Magdalena

Wydział Budownictwa, Inżynierii Środowi- ska i Architektury Politechniki Rzeszowskiej

https://orcid.org/0000-0002-4232-667X

Bibliografia

Archiwalia / Archive materials
1. Archiwum Miejskiego Konserwatora Zabytków w Rzeszowie Studium historyczno-urbanistyczne do MPOZP Miasta Rzeszowa, t. 1: Historyczny rozwój miasta, oprac. Władysław Hennig, Rzeszów 1985.
2. Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa Oddział terenowy w Rzeszowie Modernizacja hali wschodniej Lokomotywowni Rzeszów w ujęciu kompleksowym napraw rewizyjnych lokomotyw elektrycznych serii ET 22 w Lokomotywowni Pozaklasowej Rzeszów, oprac. Komórka Technologiczna MD Rzeszów, Rzeszów 1987.
3. Archiwum Państwowe w Rzeszowie Kataster gruntowy Rzeszowa z 1852, sygn. 59/1313/0/-/2073. Kataster gruntowy Rzeszowa z 1888, sygn. 59/1313/0/-/3404.Kataster gruntowy Rzeszowa z 1903, sygn. 59/1313/0/-/3406.
4. Projekt basenu przy Dworcu Kolejowym w Rzeszowie, Zarząd Miejski w Rzeszowie, 1948, sygn. 327.
5. Założenia projektowe na przebudowę placu przed Dworcem PKP, ul. Kilińskiego oraz ul. Grottgera w Rzeszowie, Wojewódzkie Biuro Projektów w Rzeszowie, 1961–62, sygn. 1311.
6. Dworzec kolejowy w Rzeszowie ok. 1900.
7. Dworzec kolejowy w Rzeszowie (pocztówka), wygląd po przebudowie z lat 1908–1909.
8. Muzeum Okręgowe w Rzeszowie
9. Narodowe Archiwum Cyfrowe Rzeszów. Dworzec kolejowy 1939–1940, sygn. 3/2/0/-/8777.
Opracowania / Secondary sources
10. Codello Aleksander, Samorząd miasta Rzeszowa 1867–1914, Lublin 1967.
11. Gyurkovich Mateusz, Wybrane przykłady transformacji zespołów poprzemysłowych, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2019, nr 57.
12. Hennig Władysław, Rozwój przestrzenny i architektura, [w:] Dzieje Rzeszowa, t. 3: Rzeszów w okresie międzywojennym i okupacji (1918–1944), red. Feliks Kiryk, Rzeszów 2001.
13. Hennig Władysław, Rozwój przestrzenny miasta, [w:] Encyklopedia Rzeszowa, red. Jan Draus, Rzeszów 2004.
14. Kaczmar Bogdan, Początki kolei żelaznych w Rzeszowie 1858–1890, [w:] Z przeszłości Rzeszowa, materiały z konferencji naukowej w 640-lecie lokacji miasta zorganizowanej przez Muzeum Okręgowe 12–13 X 1994, red. Małgorzata Jarosińska, Muzeum Okrgowe w Rzeszowie, Rzeszów 1995.
15. Kaczmar Bogdan, Opaliński Dariusz, Dworzec Główny PKP, [w:] Encyklopedia Rzeszowa, red. Jan Draus, Rzeszów 2004.
16. Kobylarczyk Justyna, Kuśnierz-Krupa Dominika, Ivashko Yulia, Savelieva Larisa, Methods of Revitalizing Historical Industrial Facilities – International Experience, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2020, nr 62.
17. Komorowski Waldemar, Sudacka Aldona, Architektura linii kolejowej Karola Ludwika, ,,Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 1995, t. 40, z. 2.
18. Kulikov Petro, Dyomin Mykola, Chernyshev Denys, Kuśnierz-Krupa Dominika, Krupa Michał, The Issues of preservation and revitalization of residential, public and industrial building from the second half of the 19th and early 20th centuries in Kyiv and Krakow, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2019, nr 60.
19. Leshchenko Nellya, Tovbych Valerii, Modern approaches to the revitalization of historical ex-industrial architecture, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2019, nr 60.
20. Machowski Tomasz, Nycz Grzegorz, Koleją z Jasła do Rzeszowa, Rybnik 2014.
21. Malczewski Jan, Rozbudowa miasta, [w:] Dzieje Rzeszowa, t. 2: Rzeszów w czasach zaborów i niewoli (1772–1918), red. Feliks Kiryk, Rzeszów 1998.
22. Motyl Bogdan W., Gosztyła Marek, Architektura, infrastruktura kolejnictwa Przemyśla i okolic, Rzeszów 2019.
23. Opaliński Dariusz, Rola dworców kolejowych w rozwoju przestrzennym miast galicyjskich, [w:] Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, materiały z sesji, Jasło, 23–24 kwietnia 1999, red. Zbigniew Beiersdorf, Andrzej Laskowski, Jasło–Rzeszów 2001.
24. Orłowski Mieczysław, Ilustrowany przewodnik po Galicyi, Bukowinie, Spiszu, Orawie i Śląsku Cieszyńskim, Lwów 1919.
25. Rymar Marta, Architektura dworców kolei Karola Ludwika w Galicji w latach 1855–1910, Warszawa 2009.
26. Stankiewicz Ryszard, Kolej w Rzeszowie 1858–2008, Rybnik 2008.
27. Stojak Grażyna, Problematyka ochrony dóbr kultury w województwie podkarpackim w świetle planowanych działań Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2008, nr 24.
28. Strach Hermann, Eisenbahnen mit Dampfbetrieb, [w:] Geschiste der Eisenbahnen der Österreichisch-Ungarischen Monarchie, Wien–Teschen–Leipzig 1898, t. 1, cz. 1.
29. Wójcik Zbigniew K., Historia. 1918–1939, [w:] Encyklopedia Rzeszowa, red. Jan Draus, Rzeszów 2004.
Publikacje prasowe / Press publications
30. ,,Kuryer Rzeszowski” 1884, nr 10.
31. ,,Kuryer Rzeszowski” 1888, nr 6.
32. ,,Kuryer Rzeszowski” 1889, nr 8, 36.
33. ,,Tygodnik Rzeszowski” 1883, nr 13.
34. ,,Tygodnik Rzeszowski” 1887, nr 80.
Akty prawne / Legal acts
35. Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Miasto Rzeszów do roku 2023.
36. Strategia rozwoju Miasta Rzeszowa do roku 2025.
37. Wizja i misja. Cele strategiczne. Przedsięwzięcia i działania. Załącznik do uchwały Nr XXII/452/2016 Rady Miasta Rzeszowa z 26 stycznia 2016.
38. Wykaz Gminnej Ewidencji Zabytków Miasta Rzeszowa z 6 lipca 2021.
Projekty / Projects
39. Budowa Podmiejskiej Kolei Aglomeracyjnej – PKA: Budowa i modernizacja linii kolejowych oraz infrastruktury przystankowej, https://bip.erzeszow.pl/332-wspolne-projekty-gminnych- jednostek-budzetowych-dofinansowane-ze-zrodel-zewnetrznych/4231-program-operacyjny-infrastruktura-i- srodowisko-2014-2020/4620-budowa-podmiejskiej- kolei-aglomeracyjnej-_-pka-budowa-i-modernizacja-linii-kolejowych-oraz-infrastruktury-przystankowej.html (dostęp: 20 VI 2021).
40. Plan wstępnej koncepcji wdrożenia Podmiejskiej Kolei Aglomeracyjnej – Etap II, Warszawa, lipiec 2014.
Źródła elektroniczne / Electronic sources
41. Dworzec w Rzeszowie 1925–1930, https://fotopolska.eu/13912,foto.html?o=b4498 (dostęp: 15 VI 2021).
42. Dworzec w Rzeszowie 1925–1939, https://fotopolska.eu/540095,foto.html?o=b4498 (dostęp: 15 VI 2021).
43. Reichshof, August 1944, National Archives at College Park, https://fotopolska.eu/Rzeszow_Z?f=1058909-foto (dostęp: 14 VI 2021).
44. Stadt Reichshof 1944, http://maps.mapywig.org/m/City_plans/Central_Europe/STADT_REICH- SHOF_5K_1944.jpg (dostęp: 17 X 2022).

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-c70dfdf5-d7b9-4d22-93ac-b67fff8a44c3