Analiza składu chemicznego szkieł średniowiecznych trzech witraży z klasztoru oo. Dominikanów w Krakowie

• Autorzy: Bernady E. , Walczak M. , Wilk D. , Bulska E.

Warianty tytułu

EN

Chemical composition analysis of medieval glass of three stained-glass windows from the Dominican Monastery in Kraków

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Trzy piętnastowieczne witraże z klasztoru OO. Dominikanów w Krakowie: Tron Łaski, Maria ze sceny Zwiastowania i Chrystus z aniołem ze sceny Koronacji Marii były przedmiotem analiz technologii oraz stanu zachowania. W celu wyznaczenia składu chemicznego szkieł zastosowano trzy techniki analityczne: MA-XRF (makro-skaning fluorescencji rentgenowskiej), SEM-EDS (skaningowa mikroskopia elektronowa z mikroanalizatorem fluorescencji rentgenowskiej) i LA-ICP-MS (spektrometria mas z jonizacją próbki w plazmie indukcyjnie sprzężonej po ablacji laserowej). Na podstawie zawartości głównych składników szkłotwórczych oraz niektórych pierwiastków śladowych możliwa była identyfikacja szkieł w witrażach wykonanych przez ten sam warsztat. Badane szkła wykazały podobieństwa w zakresie zawartości krzemionki oraz proporcji tlenku potasu do tlenku wapnia.

EN

Three 15th century stained-glass panels The Throne of Grace, the Virgin Mary at the Annunciation and Christ and an Angel at the Coronation of the Virgin from the Dominican Monastery in Kraków were subjects of physicochemical analyses. MAXRF (macro X-ray fluorescence scanning), SEM-EDS (scanning electron microscope equipped with energy-dispersive X-ray spectrometry) and LA-ICP-MS (laser ablation inductively coupled plasma mass spectrometry) were utilized for determination of chemical composition of glass panes. Establishing of basic composition and analysis of trace elements allowed to compare panels, which are considered as made by the same stained-glass workshop. Analyses revealed similarities in the amount of silica and relation of potassium oxide to calcium oxide between glass panes.

Słowa kluczowe

PL

szkło średniowieczne; witraż; MA-XRF; SEMEDS; LA-ICP-MS

EN

Medieval glass; stained-glass; MA-XRF; SEM-EDS; LA-ICP-MS

• Wydawca: Sieć Badawcza Łukasiewicz - Instytut Ceramiki i Materiałów Budowlanych
• Czasopismo: Szkło i Ceramika
• Rocznik: 2018
• Tom: R. 69, nr 5
• Strony: 18--22
• Opis fizyczny: Bibliogr. 30 poz., fot., rys., tab.

Twórcy

autor

Bernady E.

• Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

autor

Walczak M.

• Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

autor

Wilk D.

• Katedra Kryminalistyki, Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

autor

Bulska E.

• Wydział Chemii, Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu Warszawskiego

autor zdjęć

Bernady E.

• Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie

Bibliografia

• [1] Kalinowski L. (2016), Mediaeval Stained Glass in Poland [w:] L. Kalinowski, H. Małkiewiczówna, Ars Vitrea. Collected Writings on Mediaeval Stained Glass, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, ss. 69–125.
• [2] Kalinowski L., Małkiewiczówna H. (1997), Średniowieczne witraże kościoła Mariackiego w Krakowie [w:] L. Kalinowski, H. Małkiewiczówna, L. Heine, P. Karaszkiewicz (red.), Średniowieczne witraże kościoła Mariackiego w Krakowie. Studia i Materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków: Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, ss. 11–97.
• [3] Czapczyńska-Kleszczyńska D., Szybisty T. (2014), Korpus witraży z lat 1800–1945 w kościołach rzymskokatolickich metropolii krakowskiej i przemyskiej. Tom I. Archidiecezja krakowska, dekanaty krakowskie, Kraków: Imedius.
• [4] Kalinowski L. (2016), Die ältesten Glasgemälde der Dominikanerkirche in Krakau [w:] L. Kalinowski, H. Małkiewiczówna, Ars Vitrea. Collected Writings on Mediaeval Stained Glass, Kraków: Polska Akademia Umiejętności, ss. 127–138.
• [5] Labuda S., Secomska K., red. (2004), Malarstwo gotyckie w Polsce. 2, Katalog zabytków, Warszawa: DiG.
• [6] Lepszy L., Tomkowicz S. (1924), Zabytki Sztuki w Polsce, T. 1 Kraków, kościół i klasztor OO. Dominikanów, Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• [7] Łepkowski L., Szyby Kolorowe w Kościołach krakowskich Zebrał i Odmalował Ludwik Łepkowski w 1864 i 1865 r., (album przechowywany w Instytucie Historii Sztuki UJ, Kraków).
• [8] Małkiewiczówna H. (2000), Stan badań nad średniowiecznym malarstwem witrażowym w Małopolsce [w:] K. Pawłowska, J. Budyn-Kamykowska (red.), Dziedzictwo polskiej sztuki witrażowej, Kraków: Stowarzyszenie Milośników Witraży, ss. 9–20.
• [9] Kamińska, M., Bernady, E., Płotek, M., Kaszowska, Z., Walczak, M. (2016), The Throne of Grace’ – the history and conservation strategy for a medieval stained-glass panel from the Dominican Monastery in Kraków, Poland [w:] H. Roemich, L. Fair (red.), Recent Advances in Glass and Ceramics Conservation, International Council of Museums – Committee for Conservation (ICOM-CC), Paris, ss. 43–51.
• [10] Karaszkiewicz P. (1997) Badania średniowiecznych witraży kościoła Mariackiego w Krakowie [w:] L. Kalinowski, H. Małkiewiczówna, L. Heine, P. Karaszkiewicz (red.), Średniowieczne witraże kościoła Mariackiego w Krakowie. Studia i Materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 7, Kraków: Wydawnictwo Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, ss. 101–137.
• [11] Zlámalová Cílová Z., Kučerová I., Knížová M., Trojek T. (2015), Corrosion damage and chemical composition of Czech stained glass from 13th to 15th century. „Glass Technology: European Journal of Glass Science and Technology Part A”, 56 (3), ss. 153–162, DOI: 10.13036/17533546.56.5.153.
• [12] Brill R.H. (1999), Chemical Analyses of Early Glasses, vol.1 i 2. New York: Corning Museum of Glass.
• [13] Kunicki-Goldfinger J.J., Freestone I.C., McDonald I., Hobot J.A., Gilderdale-Scott H., Ayers T. (2014), Technology, production and chronology of red window glass in the medieval period – rediscovery of a lost technology, „Journal of Archaeological Science”, 41, ss. 89–105, DOI: 10.1016/j.jas.2013.07.029.
• [14] Schalm O., Janssens K., Wouters H., Caluwé D. (2007), Composition of 12th-18th century window glass in Belgium: Non-figurative windows in secular buildings and stained-glass windows in religious buildings, „Spectrochimica Acta Part B”, 62, ss. 663–668, DOI: 10.1016/j.sab.2007.03.006.
• [15] Kamińska M., Walczak M., Płotek M., Gajewska-Prorok E. (2015), Witraże z Grodźca – badania, konserwacja i restauracja trzech kwater witrażowych ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu, „Szkło i Ceramika”, 3, ss. 14–17.
• [16] Purowski T., Wagner B., Bulska E., Syta O., Dzierżanowski P. (2014), Glassy faience from the Hallstatt C period in Poland: a chemico-physical study, „Journal of Archaeological Science”, 50, ss. 288–304.
• [17] Cagno S., Cosyns P., Van der Linden V., Schalm O., Izmer A., Deconinck I., Vanhaecke F., Nowak A., Wagner B., Bulska E., Nys K., Janssens K. (2013), Composition data of a large collection of black-appearing Roman glass, Open Journal of Archaeometry, 1 (22), ss. 104–108, DOI: 10.4081/4964.
• [18] Wilk D., Kamińska M., Walczak M., Bulska E. (2017), Archaeometric investigations of medieval stained glass panels from Grodziec in Poland [w:] P. Targowski, M. Walczak, P. Pouli (red.), Laser in Conservation of Artworls XI. Proceedings of the International Conference Lacona XI, Kraków, Poland, 20–23 September 2016, Toruń, ss. 263–277, DOI: 10.12775/3875-4.19.
• [19] Liu Y., Hu Z., Gao S., Günther D., Xu J., Gao C., Chen H. (2008), In situ analysis of major and trace elements of anhydrous minerals by LA-ICP-MS without applying an internal standard, „Chemical Geology”, 257, ss. 34–43, DOI: 10.1016/j. chemgeo.2008.08.004.
• [20] Wagner B., Nowak A., Bulska E., Hametner K., Günther D. (2012), Critical assessment of the elemental composition of Corning archeological reference glasses by LA-ICP-MS, „Analytical and Bioanalytical Chemistry”, 402, ss. 1667–1677, DOI: 10.1007/s00216-011-5597-8.
• [21] Nowotny W. (1958), Szkła Barwne. Warszawa: Arkady.
• [22] Kunicki-Goldfinger J.J., Freestone I.C., McDonald I., Hobot J.A., Gilderdale-Scott H., Ayers T. (2014), Technology, production and chronology of red window glass in the medieval period – rediscovery of a lost technology. „Journal of Archaeological Science”, 41 (1), ss. 89–105. DOI: https://doi.org/10.1016/j.jas.2013.07.029.
• [23] Biron I., Chopinet M.-H. (2013) Colouring, Decolouring and Opacifying of Glass. [w:] K. Janssens (red.) Modern Methods for Analysing Archaeological and Historical Glass. Chichester: John Wiley and Sons, ss. 49–65.
• [24] Davison S. (2006), Conservation and Restoration of Glass, Oxford: Butterworth Heinemann.
• [25] Wolf J. (1932), Le Travail et le Faconnage Decoratif du Verre, Bruxelles: L'Édition universelle.
• [26] Jackson C.M., Smedley J.W. (2016), Theophilus and the Use of Beech Ash as a Glassmaking Alkali, [w:] M. Martinón-Torres, T. Rehren (red.) Archaeology, History & Science: Integrating Approaches to Ancient Materials, London: Routledge, ss. 117–130.
• [27] Jackson C.M., Smedley J.W. (2004), Medieval and post-medieval glass technology: melting characteristics of some glasses melted from vegetable ash and sand mixtures, „Glass Technology”, 45 (1), ss. 36–42.
• [28] Misra M.K., Ragland K.W., Baker A.J. (1993), Wood ash composition as a function of furnace temperature, „Biomass and Bioenergy”, 4 (2), ss. 103–116, DOI: 10.1016/0961-9534(93)90032-Y.
• [29] Etiégni L., Campbell A.G. (1991), Physical and chemical characteristics of wood ash, „Bioresource Technology”, ss. 173–178, DOI: 10.1016/0960-8524(91)90207-Z.
• [30] Cagno S., Brondi Badano M., Mathis F., Strivay D., Janssens K. (2012), Study of medieval glass fragments from Savona (Italy) and their relation with the glass produced in Altare, „Journal of Archaeological Science”, 39, ss. 2191–2197, DOI: 10.1016/j.jas.2012.03.013.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).