Kaplica na cmentarzu z I wojny światowej na wzgórzu Pustki w Łużnej – odbudowa architektury drewnianej

• Autorzy: Martyka Anna , Figurska-Dudek Joanna

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK68PUSTKI

Warianty tytułu

EN

First-World-War cemetery chapel on Pustki Hill in Łużna: Wooden architecture reconstruction

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Kaplica cmentarna zaprojektowana w Łużnej przez słowackiego architekta Dušana Jurkoviča była cennym w skali światowej zabytkiem architektury drewnianej. O jej znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego świadczą nie tylko unikalna forma i konstrukcja architektoniczna obiektu, ale również lokalizacja nieopodal szczytu wzgórza Pustki na cmentarzu nr 123, założonym w miejscu walk pozycyjnych toczonych podczas operacji gorlickiej w maju 1915 roku. Założenie przestrzenne cmentarza zostało wyróżnione Znakiem Dziedzictwa Europejskiego. Autorem ogólnej kompozycji przestrzennej oraz aranżacji nekropolii był rzeźbiarz Jan Szczepkowski. Po jego odwołaniu prace projektowe i realizacyjne kontynuował Jurkovič. W artykule przeanalizowano odbudowę drewnianej kaplicy, która spłonęła w 1985 roku, na tle syntetycznie zarysowanej historii cmentarza. Odbudowa polegała na odtworzeniu formy architektonicznej na podstawie oryginalnych rysunków architekta oraz dostępnej ikonografii. Kaplica- pomnik zrekonstruowana i górująca w krajobrazie pojawiła się w setną rocznicę bitwy gorlickiej jako upamiętnienie poległych oraz jako symbol przywracający ciągłość historii.

EN

The cemetery chapel designed in Łużna by Slovak architect Dušan Jurkovič was a monument of wooden architecture of world-class value. Its significance to cultural heritage was attested to by its unique form and architectural construction, as well as its siting near the summit of Pustki Hill, on the grounds of cemetery No. 123, located on the site of trench warfare conducted as a part of the Gorlice operation in May 1915. The spatial layout of the cemetery was recognized with the European Heritage Label. The author of the overall spatial composition and arrangement of the necropolis was sculptor Jan Szczepkowski. After his dismissal, design and construction work was continued by Jurkovič. This paper presents an analysis of the chapel’s reconstruction, as it burned down in 1985, against the background of a synthetically outlined history of the cemetery. The reconstruction entailed the recreation of the architectural form using the architect’s original drawings and available iconography. The chapel-monument, reconstructed and towering in the landscape, appeared at the site on the centennial anniversary of the Gorlice battle, in honor of the memory of the fallen and as a symbol that restores historical continuity.

Słowa kluczowe

PL

kaplica cmentarna; odbudowa; architektura drewniana; architektura cmentarna

EN

cemetery chapel; reconstruction; wooden architecture; cemetery architecture

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2021
• Tom: Nr 68
• Strony: 143--155
• Opis fizyczny: Bibliogr. 20 poz., il., fot.

Twórcy

autor

Martyka Anna

• Instytut Geografii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie

• https://orcid.org/0000-0001-7582-78280

autor

Figurska-Dudek Joanna

• Wydział Budownictwa, Inżynierii Środowiska i Architektury Politechniki Rzeszowskiej

• https://orcid.org/0000-0001-6941-7048

Bibliografia

• Opracowania / Secondary sources
• 1. Bořutová Dana, War Cemeteries Built by the K.u.K. Militärkommando Krakau, with Special Regard to Dušan Jurkovič ́s Contribution, „RIHA Journal” 2017, https://journals.ub.uni-heidelberg.de/index.php/ri- hajournal/article/view/70309.
• 2. Chrudzimska-Uhera Katarzyna, O rzeźbiarzu (nieco) zapomnianym, „Niepodległość i Pamięć” 2010, nr 17 (1).
• 3. Drogomir Jerzy, Cmentarze z I wojny światowej nie muszą ginąć, „Ochrona Zabytków” 1993, nr 46 (2).
• 4. Drogomir Jerzy, Polegli w Galicji Zachodniej 1914–1915, t. 1, Tarnów 1999.
• 5. Duda Oktawian, Cmentarze I wojny światowej w Galicji Zachodniej 1914–1918, Warszawa 1995.
• 6. Kozień Adam, Sprawne zarządzanie dziedzictwem kulturowym przez organy samorządu terytorialnego, „Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation” 2020, nr 64.
• 7. Kułacz Sławomir, Od Pustek do Sanu. Działania austro-węgierskiej 12. Dywizji Piechoty w dniach 2–16 maja 1915 r., [w:] Kamil Ruszała (red.), Znaki pamięci VI. Ziemia gorlicka w ogniu wielkiej wojny. Materiały z konferencji naukowej, Gorlice 2014.
• 8. Long Christopher, The works of our people: Dusǎn Jurkovič and the Slovak folk art revival, „Studies in the Decorative Arts” 2005, nr 12 (1), https://www. journals.uchicago.edu/doi/pdf/10.1086/studdecoarts.12.1.40663096.
• 9. Partridge Agnieszka, Otwórzcie bramy pamięci. Cmentarze wojenne z lat 1914–1918 w Małopolsce, Kraków 2005.
• 10. Partridge Agnieszka, W stulecie hekatomby. Cmentarze wojenne z lat 1914–1918 w dawnej Galicji Zachodniej jako unikatowy zespół sepulkralny. Dzieje, twórcy, symbolika, stan zachowania, problemy ochrony, „Ochrona Zabytków” 2015, nr 1. Schubert Jan, Galicyjskie cmentarze wojenne. Historia, architektura, sztuka, [w:] Bitwa pod Gorlicami. Studia z perspektywy stulecia, red. Jarosław Centek, Sławo- mir Kułacz, Kamil Ruszała, Gorlice 2015.
• 11. Schubert Jan, Służby grobownicze armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej w czasie I wojny światowej (1915–1918), „Czasopismo Techniczne” 2011, z. 16.
• 12. Sławiński Stanisław, Opis zachowanych reliktów kaplicy austrowęgierskiego cmentarza wojennego z lat I wojny światowej (nr 123) w Łużnej, na wzgórzu Pustki, Kraków 2012.
• 13. Szymański Wojciech, „O jedno tylko proszę skromnie, nie zapomnijcie nigdy o mnie”. Zachodniogalicyjskie cmentarze wojenne w świetle nowych problemów i perspektyw badawczych, „Przegląd Kulturoznawczy” 2014, nr 4.
• Projekty / Projects
• 14. Projekt wykonawczy odbudowy gontyny – architektura, Pracownie Konserwacji Zabytków Arkona Sp. z o.o., główny architekt: Dorota Rozbicka, Kraków 2013.
• 15. Oryginalna dokumentacja projektowa kaplicy w Łużnej, projekt: Dušan Jurkovič 1916, Narodowe Muzeum Słowacji w Bratysławie, skany dokumentacji udostępnione dzięki uprzejmości PKZ Arkona Sp. z o.o. w Krakowie.
• Źródła elektroniczne / Electronic sources
• 16. Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu, https://www.gov.pl/web/kulturaisport.
• 17. Narodowe Archiwum Cyfrowe, https://www.szukaj-warchiwach.gov.pl.
• 18. Słownik Języka Polskiego, https://sjp.pwn.pl.
• 19. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, https://www.
• 20. wuoz.malopolska.pl/rejestrzabytkow/.