Naturalne i antropogeniczne przekształcenia środowiska geograficznego na stanowisku archeologicznym kultury mogiłowej w Szczepidle 17 (Kotlina Kolska)

• Autorzy: Hildebrandt-Radke I. , Makarowicz P.

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana.026.003

Warianty tytułu

EN

Natural and anthropogenic transformation of the geographical environment at the archeological site of the Tumulus culture at Szczepidło 17 (the Koło Basin)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Artykuł dotyczy badań relacji człowiek–środowisko na przykładzie osady kultury mogiłowej ze środkowej epoki brązu, którą odkryto na obszarze niecki deflacyjnej pomiędzy wydmami parabolicznymi na odcinku konińskim Pradoliny Warty. Lokalizacji osadnictwa kultury mogiłowej w pradolinie sprzyjały warunki klimatyczne okresu subborealnego, które określane są jako suche i chłodne. W wyniku badań archeologicznych, litologicznych i geochemicznych stwierdzono, że działalność człowieka przekształciła rzeźbę stanowiska archeologicznego, czyli niecki deflacyjnej. Powstały obiekty archeologiczne, które są pozostałościami działalności osadniczej i gospodarczej (metalurgicznej) zachodzącej na tych samych przestrzeniach stanowiska wielokrotnie. Archiwalne badania palinologiczne wskazują na: obecność wskaźników synantropizacji środowiska, gatunków wprowadzanych przez człowieka, ale też pośrednio na wylesienia, pojawiają się powierzchnie otwarte – pola. Od okresu subborealnego można obserwować nakładanie się wpływów antropogenicznych i naturalnych, klimatycznych kształtujących reżim hydrologiczny w dolinie Warty – można wnioskować o coraz większej częstotliwości powodzi i akumulacji mad. Ten czynnik w konsekwencji mógł się przyczynić do opuszczenia osady około 2800 BP (okres wilgotnych warunków w dolinie).

EN

This article focuses on man-environment relations as exemplified by a Tumulus culture settlement from the Middle Bronze Age discovered in a deflation basin among parabolic dunes in the Konin section of the Warta Pradolina. What favoured the location of the Tumulus culture settlement in the Pradolina was the climatic conditions of the Subboreal period: dry and cool. As archeological, lithological and geochemical studies have shown, human activity has transformed the relief of the archeological site, i.e. the deflation basin. There have appeared archeological objects which are remnants of settlement and economic (metallurgical) activities taking place many times in the same places of the site. Archival palynological research suggests synanthropisation of the environment, the presence of species introduced by man and, indirectly, deforestation: there appeared open spaces – fields. From the Subboreal stage on, one can observe a joint impact of anthropogenic and natural (climatic) factors on the hydrological regime pattern in the Warta valley: a growing frequency of floods and an accumulation of muds. This factor could in effect force people to abandon the settlement about 2800 BP (a period of humid conditions in the valley).

Słowa kluczowe

PL

Pradolina Warty; procesy eoliczne; kultura mogiłowa; epoka brązu; metalurgia

EN

Warta Pradolina; aeolian processes; Tumulus culture; Bronze Age; metallurgy

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2014
• Tom: Vol. 26
• Strony: 21--37
• Opis fizyczny: Bibliogr. 42 poz., rys.

Twórcy

autor

Hildebrandt-Radke I.

• Instytut Geoekologii i Geoinformacji, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

autor

Makarowicz P.

• Instytut Prahistorii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Bibliografia

• Bednarek R., Markiewicz M., 2007. Zawartość fosforu w glebach jako wskaźnik dawnej działalności człowieka na wczesnośredniowiecznych grodziskach w Pokrzydowie i Gronowie (Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie). W: E. Smolska, P. Szwarczewski (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym. T. III. Wydawnictwo SWPR, Warszawa: 7–14.
• Blott S.J., Pye K., 2001. Gradistat: A grain size distribution and statistics package for the analysis of unconsolidated sediments. Earth Surface Processes and Landforms 26: 1237–1248.
• Borówka R.K., 1980. Współczesne procesy transportu i sedymentacji piasków eolicznych oraz ich uwarunkowania i skutki na obszarze wydm nadmorskich. PTPN, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej: 1–126.
• Borówko-Dłużakowa Z., 1969. Palynological investigations of Late Glacial and Holocene deposits at Konin. Geographia Polonica 7: 267–281.
• Gebhardt H., 1982. Phosphatkartierung und bodenkundliche Geländeuntersuchungen zur Eingrenzug historischer Siedlungs- und Wirtschaftsflächen der Geestinsel Flögeln, Kreis Cuxhaven. Verlag August Lax Hildesheim.
• Gedl M., 1989. Kultura przedłużycka. W: J. Kmieciński (red.), Pradzieje ziem polskich. T. I. Od paleolitu do środkowego okresu lateńskiego. Cz. 2. Epoka brązu i początki epoki żelaza. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Łódź: 467–475.
• Klimaszewski M., 1981. Geomorfologia. PWN, Warszawa.
• Kłysz P., 1981. Morfogeneza zespołu form marginalnych między Koninem, Kołem a Turkiem. Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
• Kondracki J., 1998. Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa.
• Kostrzewski J., 1953. Wytwórczość metalurgiczna w Polsce od neolitu do wczesnego okresu żelaza. Przegląd Archeologiczny 9: 177–213.
• Kozacki L., 1972. Analiza i ocena środowiska geograficznego powiatu konińskiego dla potrzeb prognozowania jego zmian. PTPN, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej 6(3).
• Kozacki L., Macias A., Markuszewska I., Rosik W. 2004. Komentarz do mapy sozologicznej w skali 1: 50 000. Arkusz N-34-133-B Konin. Główny Geodeta Kraju, GUGiK.
• Kozarski S., Tobolski K., 1968. Holoceńskie przeobrażenia wydm śródlądowych w Wielkopolsce w świetle badań geomorfologicznych i palynologicznych. Folia Quaternaria 29: 127–134.
• Krajewski K., 1977. Późnoplejstoceńskie i holoceńskie procesy wydmotwórcze w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej w widłach Warty i Neru. Acta Geogr. Lodz. 39: 1–87.
• Krygowski B. 1961. Geografia fizyczna Niziny Wielkopolskiej. Cz. 1. Geomorfologia PWN, Poznań.
• Lis J., Pasieczna A., 1995. Atlas geochemiczny Polski, 1:2 500000. PIG, Warszawa.
• Makarowicz P., 2007. Osada metalurgów ludności kultury mogiłowej w Szczepidle, pow. koniński, gm. Krzymów, woj. wielkopolskie, stanowisko 17. Maszynopis dla KOBIDZ-u, Poznań.
• Makarowicz P., Garbacz-Klempka A., 2014. Osada metalurgów w Szczepidle nad środkową Wartą. Z badań nad wytwórczością z brązu w II tys. BC, Fontes Praehistorici Posnanienses 50(2) (w druku).
• Mańkowska A. 1974. Mapa geologiczna 1:200 000 Konin A 37. PIG, Warszawa.
• Marks L., Ber A., Gogołek W., 2006. Mapa Geologiczna Polski, 1:500 000. Ministerstwo Środowiska – Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
• Marosik P., 2002. Ukształtowanie terenu i warunki geologiczne na stanowisku archeologicznym nr 11 w Grabku oraz na obszarze przyległym w dnie doliny Krasówki. W: R. Grygiel (red.), Badania archeologiczne na terenie odkrywki „Szczerców” Kopalni Węgla Brunatnego „Bełchatów” S.A. T. II. Fund. Bad. Archeolog. im. K. Jażdżewskiego, Fund. UAM, Łódź: 9–23.
• Marosik P., 2011. Wydma i torfowisko „Rąbień” w Aleksandrowie Łódzkim w świetle badań geomorfologicznych. W: E. Niesiołowska-Śreniowska, D.K. Płaza, P. Marosik, Z. Balwierz (red.), Obozowiska ze starszej i środkowej epoki kamienia na stanowisku 1 w Aleksandrowie Łódzkim w kontekście analizy środowiska naturalnego. Łódź: 11–36.
• Matuszkiewicz J.M., 1993. Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski, Prace Geograficzne IGiPZ PAN 158.
• Nowaczyk B., 1986. Wiek wydm, ich cechy granulometryczne i strukturalne a schemat cyrkulacji atmosferycznej w Polsce w późnym vistulianie i holocenie. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza. Ser. Geografia 28: 1–245.
• Pecio E., Kern E. (red.), 1988. Mapa glebowo-rolnicza – woj. konińskie 1:100 000. Red. naukowy E. Witek. Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach.
• Petera J., Forysiak J., 2004. The last ice sheet extent in Central Poland. Geological Quarterly 47(4): 574–578.
• Racinowski R., Szczypek T., Wach T., 2001. Prezentacja i interpretacja wyników badań uziarnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Ralska-Jasiewiczowa M., Starkel L., 1988. Record of the hydrological changes during the Holocene in the lake, mire and fluvial deposits of Poland. Folia Quaternaria 57: 91–127.
• Ralska-Jasiewiczowa W., 1966. Osady denne Jeziora Mikołajskiego na Pojezierzu Mazurskim w świetle badań. Acta Palaeobotanica 2.
• Rotnicki K. 1972. Wiek najniższych poziomów terasowych doliny dolnej Prosny w kotlinie Pyzdrskiej w świetle wyników analizy osadów organicznych leżących w stropie terasy VII. Sprawozdania PTPN 90(2): 107–109.
• Stankowski W., 1959. Wydma Ciemierowska w Kotlinie Pyzdrskiej. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią 5: 129–139.
• Stankowski W., 1963. Rzeźba eoliczna Polski północno-zachodniej na podstawie wybranych obszarów. PTPN, Prace Komisji Geograficzno-Geologicznej 4(1).
• Stankowski W., Biedrowski Z., Stankowska A., Kołodziej K., Widera M., Wilkosz P., 1995. Litologia i stratygrafia kenozoiku okolic Konina. Przegląd Geologiczny 43(7): 559–564.
• Stankowski W., Krzyszkowski D., 1991. Stratygrafia czwartorzędu okolic Konina. W: Przemiany środowiska geograficznego obszaru Konin–Turek. Wyniki realizacji Programu RR.II.14, w okresie 1986–1990. Instytut Badań Czwartorzędu UAM, Poznań: 12–31.
• Starkel L., 2011. Present-day events and the evaluation of Holocene palaeoclimatic proxy data. Quaternary International 229: 2–7.
• Tobolski K., 1966. Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności na obszarze wydmowym w dolinie środkowej Prosny. PTPN, Prace Komisji Biologicznej 32(1).
• Trzeciakowski L., 1964. Warunki geologiczne stanowisk neolitycznych w dolinie Warty na odcinku pod Koninem. Archeologia Polski 9(2): 351–367.
• Twardy J., 2008. Transformacja rzeźby centralnej części Polski środkowej w warunkach antropopresji. Wyd. UŁ, Łódź: 1–292.
• Twardy J., 2011. Infulence of man and climate changes on relief and geological structure transformation in central Poland since the Neolithic. Geographia Polonica, 84, spec. issue, 1: 163–178.
• Weng H.X., Hang X.M., Chen X.H. Wu N.Y., 2003. The stability of the relative content ratios of Cu, Pb, Zn in soils and sediment. Environmental Geology 45(1): 79–85.
• Widera M., 2009. Geologia kenozoiku Niżu Polskiego. Przewodnik do ćwiczeń terenowych z geologii kenozoiku i geomorfologii. Wydawnictwo Naukowe UAM.
• Zgłobicki W., 2008. Geochemiczny zapis działalności człowieka w osadach stokowych i rzecznych. Wydawnictwo UMCS, Lublin.