Historyczne ogrody działkowe Wrocławia jako element planowego systemu zieleni miejskiej

• Autorzy: Gryniewicz-Balińska K.

Warianty tytułu

EN

Historical allotment gardens of the city of Wrocław as an element of urban greenery system planning

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Przemiany polityczne oraz społeczno-gospodarcze w Niemczech w XIX wieku spowodowały rozwój demograficzny miast i m.in. pojawienie się w nich ogródków działkowych, spełniających funkcje gospodarcze, zdrowotne i społeczne. We Wrocławiu pierwsze ogródki działkowe o charakterze tymczasowym zakładano w latach 40. XIX w. Na początku XX w. zaczęto zakładać we Wrocławiu tzw. ogródki szreberowskie o dojrzałej kompozycji i rozbudowanych funkcjach (np. ogródki na Polach Stawowych – 1901 r., ogródki na Przedmieściu Odrzańskim i Piaskowym – 1906 r.). Przy dużych zakładach przemysłowych zakładano ogródki pracownicze, a przy szkołach – ogródki szkolne, uprawiane przez uczniów. W czasie I wojny światowej powstawały wojenne ogródki warzywne o charakterze żywicielskim. Po I wojnie światowej skrystalizowała się idea ogródków stałych, będących istotnym elementem zieleni miejskiej i planu miasta. W latach 20. ogródki stałe zaczęto w systemowy sposób wprowadzać do planów Wrocławia. Na przełomie lat 20. i 30. zaczęto projektować i realizować liczne założenia stałe, o regularnym planie i jednolitej zabudowie (np. ogródki na Tarnogaju i na Kowalach). Stałym ogrodom działkowym starano się nadać charakter założeń publicznych. Zakładano je przy parkach miejskich, projektowano je także na terenie większych założeń sportowo-rekreacyjnych – tzw. Parków Ludowych (np. Parki Ludowe na Popowicach i Gajowicach). W okresie kryzysu lat 30. zakładano stałe ogródki działkowe z altanami mieszkalnymi dla bezdomnych i bezrobotnych (np. osiedla działkowe na Księżu Małym i Osobowicach).

EN

The political and socio-economic transformations in 19th century Germany brought about a major growth in urban populations, and resulted in the emergence of allotment gardening which was to serve economic, health and social functions. In Wrocław, the first such gardens, temporary in nature, appeared in 1840s. In early 1900s Wrocław saw the development of so-called Schreber gardens, mature in composition and intended to perform a variety of functions (e.g. in Pola Stawowe – 1902, in Przedmieście Odrzańskie and Przedmieście Piaskowe – 1906). Large industrial plants were accompanied by workers’ gardens, schools set up school gardens where students planted and grew their own vegetables. During World War I, necessity called for setting up special vegetable gardens for alimentation purposes. After the war, gardens became permanent and went on to constitute a fixture in urban green spaces, and, consequently, urban development plans. The 1920s saw the beginning of systemic introduction of allotment garden complexes in Wrocław’s city planning. In late 1920s and early 1930s, a number of permanent complexes appeared, with regular layouts and uniform architecture (e.g. in Tarnogaj and Kowale). Permanent allotments assumed the character of public complexes. They often adjoined urban parks or were incorporated in larger sports and recreation areas – so-called People’s parks (e.g. in Popowice and Gajowice). During the 1930s crisis, permanent allotments were created in an effort to provide shelter for the homeless and unemployed (e.g. Księże Małe and Osobowice).

Słowa kluczowe

PL

system zieleni; ogródki działkowe; typologia; Wrocław; 1900-1939

EN

greenery system; allotment gardens; typology; Wrocław; 1900–1939

• Wydawca: Komitet Architektury i Urbanistyki PAN ; Politechnika Warszawska, Wydział Architektury
• Czasopismo: Kwartalnik Architektury i Urbanistyki
• Rocznik: 2015
• Tom: T. 60, z. 1
• Strony: 45--79
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., rys.

Twórcy

autor

Gryniewicz-Balińska K.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej

Bibliografia

• II. Internationalen Kongreß der Kleingartenverbände und 7. Deutscher Reichskleingärtnertag in Essen (Ruhr) vom 5 bis 9 September 1929. [w:] „Der Schlesische Kleingartenfreund”. 11. Jahrgang. Oktober 1929, nr 10.
• A. Damaschke, Vom neuen deutschen Bodenrecht in seiner Bedeutung für das Kleingartenwesen. Vortrag gehalten auf dem 6 Reichskleingärtnertag zu Breslau, am 28. Juli 1928, Frankfurt am Main 1928. Heft 14.
• Der Grosse Bivckhaus. Handbuch des Wissens in zwanzig Bänden, Leipzig 1913. zehnten Band. KAT-KZ.
• Dritte Verordnung des Reichspräsidenten zur Sicherung von Wirtschaft und Finanzen und zur Bekämpfung politischer Ausschreitungen. Vom 6. Oktober 1931. [w:] „Reichs-Gesetzblatt” I, 1931, nr 67, s. 537, s. 551, vierter Teil. Kap. II.
• Familiengärten und andere Kleingartenbestrebungen in ihrer Bedeutung für Stadt und Land. Vorbericht und Verhandungen der 6. Konferenz der Zentralstelle fur Volkswohlfahrt in Danzig vom 18 Juni 1912. Schriften der Zentralstelle für Volkswohlfahrt, Berlin 1913, Heft 8.
• M. Fuchs, F. Behrendt, Die Stadt Breslau und die Eingemeindung ihres Erweiterungs Gebietes. Denkschrift des Magistrats. Breslau 1925.
• K. Gryniewicz-Balińska. Rozwój ogrodów działkowych we Wrocławiu od końca XIX w. do II wojny .światowej, rozprawa doktorska, Wrocław 2013.
• J. Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, Wrocław 2006.
• G. Katsch, H. Kosbi, E. Kroß, K. H. Leistner, R. Philipp, E. Uschpilkat, Geschichte des Kleingartenwesens in Sachsen, Dresden 2007.
• G. Katsch, G. Schwendler, Der Schreberverein und der Verband Leipiziger Schrebervereine 1864-1922. Bilder und Dokumente, Fördeverein „Deutsches Kleingärtnermuseum in Leipzig” e. V., Leipzig 2004, Heft 9.
• D. Kłosek-Kozłowska. Ochrona wartości kulturowych miast a urbanistyka. Warszawa 2007.
• W. Kononowicz, Drewniane budownictwo w osiedlach mieszkaniowych Wrocławia okresu międzywojennego XX wieku, [w:] Budownictwo drewniane w gospodarce przestrzennej europejskiego dziedzictwa, Białystok 2003. s. 181-197.
• W. Kononowicz, Ewolucja osiedla mieszkaniowego we Wrocławiu okresu Republiki Weimarskiej - Księże Małe, [w:] J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia, T. 2. Urbanistyka do roku 1945. Wrocław 1995, s. 445-478.
• W. Kononowicz, Gliniana, [w:] J. Harasimowicz (red.). Encyklopedia Wrocławia. Wrocław 2006. s. 237.
• W. Kononowicz, Kształtowanie się przestrzeni miejskiej przedmieścia Odrzańskiego i Piaskowego w sąsiedztwie gmachu Szkoły Rzemiosł Budowlanych we Wrocławiu, [w:] O. Czerner, A. Gryglewska (red). Schola Architecturae, Wrocław 2005, s. 93-116.
• W. Kononowicz, Między tradycją a nowoczesnością. Przyczynek do rozwoju racjonalnych form budownictwa mieszkaniowego we Wrocławiu w latach 1874-1930. [w:] „Architectus”. 2006, nr 1 (19), s. 19-30.
• W. Kononowicz, Osiedla mieszkaniowe Wrocławia, część tekstowa, egzemplarz nr 1, część ilustracyjna, egzemplarz nr 3, [w:] Osiedla mieszkaniowe na tle koncepcji i realizacji urbanistycznej Wrocławia w okresie międzywojennym, zlecenie nr 311 -029 Biura Studiów i Dokumentacji Zabytków we Wrocławiu, Wrocław 1988.
• W. Kononowicz, Osiedle Tarnogaj we Wrocławiu w latach 1904-1939. Od kolonii robotniczej do osiedla społecznego, [w:] Nie tylko zamki, Wrocław 2005, s. 451-469.
• W. Kononowicz, Pierwszy plan generalny Wrocławia (1924) i początki kompleksowego projektowania urbanistycznego, [w]: J. Rozpędowski (red.), Architektura Wrocławia. T. 2. Urbanistyka do roku 1945, Wrocław 1995, s. 301-338.
• W. Kononowicz, Przemiany formy urbanistycznej Wrocławia w XIX wieku i na początku XX wieku, rozprawa doktorska. Wrocław 1974.
• W. Kononowicz, Wrocław. Kierunki rozwoju urbanistycznego w okresie międzywojennym. Wrocław 1997.
• W. Kononowicz, Z problemów urbanistyki dwudziestolecia międzywojennego. Osiedle ogrodowe Sępolno we Wrocławiu. [w:] „Roczniki Sztuki Śląskiej” XV, Wrocław 1991, s. 59-91.
• L. Majdecki, Historia ogrodów (zmiany i uzupełnienia Anna Majdecka-Strzeżek). Tom II, Warszawa 2008.
• K. Maleczyński, M. Morelowski, A. Ptaszycka, Wrocław. Rozwój urbanistyczny. Warszawa 1956.
• H. Markgraf, Geschichte Breslaus, Breslau 1913.
• M. Rozbicka, Małe mieszkanie z ogrodem w tle w teorii i praktyce popularnego budownictwa mieszkaniowego w międzywojennej Polsce. Warszawa 2007.
• Siedlung und Stadtplanung in Schlesien I Breslau 1. Stadtplanung 2. Wohnung und Siedlung. Breslau 1926.
• Statistisches Jahrbuch der Stadt Breslau. Breslau 1927.
• H. Stein, Inseln im Häusermeer. Eine Kulturgeschichte des deutschen Kleingartenwesens bis zum Ende des Zweiten Weltkriegs. Reichsweite Tendenzen und Groß-Ham burger Entwicklung. Hamburg 2000.
• Wasmuths Lexikon der Baukunst. Verlag Ernst Wasmuths A-G, Berlin 1929-1937, Dritten Band.
• Zur Geschichte des deutschen Kleingartenwesens. Schriften des Reichverbands der Kleingartenvereine Deutschlands, Frankfurt am Main 1931, Heft 21.
• Źródła archiwalne
• Archiwum Budowlane Miasta Wrocławia - Oddział Muzeum Architektury (ABWr.), Teczka (T) 1646. sygn. 3579.34.
• ABWr., T 3465. sygn. P330.33.
• ABWr., T 3465 (Osobowicka 2-5), sygn. P4713.36.
• ABWr., Teczka projektowa (TP) 1057.sygn. P.1003.32.
• Generalny plan zabudowy Wrocławia, 1924. Zbiory Stowarzyszenia Wratislaviae Amici, udostępnione na stronie: Dolny Śląsk na fotografii, http://dolny-slask.org.pl.676238.foto.html.
• Zbiory specjalne Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu. Gab. Śląsko-Łużycki. Gesuch des Vereins der Pächter städt. Schrebergärten auf den Teichäckern um Abweisung des Vertrages des Lehmgrubener Diakonissen-Mutterhauses und Erhaltung der Schrebergartenanlage auf den Teichäcker. (Ye 634,4 katalog H. Wendt. „Katalog der Druckschriften über die Stadt Breslau. Nachtrag (1903-1913), Garten, Parks, Promenaden, Schrebergärten”, Breslau, März 1914).
• Różne tereny zielone 1894-1945, ABWr., TP 1283 sygn. 28128.