Permsko-karboński wulkanizm w Sudetach

• Autorzy: Awdankiewicz Marek

Identyfikatory

DOI

10.7306/2025.85

Warianty tytułu

EN

Permian-Carboniferous volcanism in the Sudetes

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Post-orogenic, post-collisional, intracontinental Permian-Carboniferous volcanism in the Sudetes, Central Europe, marked the transition from the Variscan Orogeny to the continental rifting in the eastern central Pangea. The volcanic rocks are part of volcano-sedimentary successions found in the Intra-Sudetic and North-Sudetic synclinoria. Between 313-287 Ma and culminating around 299 Ma, magmas originated from subduction-modified mantle sources and evolved in crustal magma chambers yielding rhyolitic ignimbrites and lavas with less widespread rocks of andesitic and trachyandesitic compositions. The older volcanic rocks reveal supra-subduction geochemical characteristics, while the younger ones show more pronounced within-plate signatures. Several tens of volcanic centres formed in the region, including lava fields, shield volcanoes, large rhyolite extrusions, ignimbrite caldera, maars and tuff rings, and numerous laccoliths and sills. Volcanic edifices underwent substantial erosion and supplied volcanogenic detritus into local depositional systems, while the caldera acted as an intrabasinal depositional centre. The volcanic rocks are significantly affected by post-volcanic and, mostly, diagenetic alteration. In recent years the extinct Permian-Carboniferous volcanoes became more widely recognized as regional nature attraction and part of the UNESCO Global Geoparks network.

Słowa kluczowe

PL

wulkanizm pokolizyjny; karbon; perm; Europa; Sudety

EN

post-collisional volcanism; Carboniferous; Permian; Europe; Sudetes

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2025
• Tom: Vol. 73, nr 9
• Strony: 795--803
• Opis fizyczny: Bibliogr. 35 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Awdankiewicz Marek

• Uniwersytet Wrocławski, Instytut Nauk Geologicznych, plac Maksa Borna 9, 50-204 Wrocław

• https://orcid.org/0000-0001-7098-6598

Bibliografia

• 1. AWDANKIEWICZ M. 1999a - Volcanism in a late Variscan intramontane trough: Carboniferous and Permian volcanic centres of the Intra-Sudetic Basin, SW Poland. Geologia Sudetica, 32: 13-47.
• 2. AWDANKIEWICZ M. 1999b Volcanism in a late Variscan intramontane trough: the petrology and geochemistry of the Carboniferous and Permian volcanic rocks of the Intra-Sudetic Basin, SW Poland. Geologia Sudetica, 32: 83-111.
• 3. AWDANKIEWICZ M., KUROWSKI L., MASTALERZ K., RACZYŃSKI P. 2003 The Intra-Sudetic Basin a record of sedimentary and volcanic processes in lateto post-orogenic tectonic setting. Geolines, 16:165-183.
• 4. AWDANKIEWICZ M. 2004 Sedimentation, volcanism and subvolcanic intrusions in a late Palaeozoic intramonatne trough (the Intra-Sudetic Basin, SW Poland). Geological Society, London, Special Publications, 234: 5-11.
• 5. AWDANKIEWICZ M. 2006 Fractional crystallization, mafic replenishment and assimilation in crustal magma chambers: geochemical constraints from the Permian postcollisional intermediate-composition volcanic suite of the North-Sudetic Basin (SW Poland). Geologia Sudetica, 38: 39-61.
• 6. AWDANKIEWICZ M. 2007 Late Palaeozoic lamprophyres and associated mafic subvolcanic rocks of the Sudetes (SW Poland): petrology, geochemistry and petrogenesis. Geologia Sudetica, 39: 11-97.
• 7. AWDANKIEWICZ M. 2022 Polyphase Permo-Carboniferous magmatism adjacent to the Intra-Sudetic Fault: constraints from U-Pb SHRIMP zircon study of felsic subvolcanic intrusions in the Intra-Sudetic Basin, SW Poland. International Journal of Earth Sciences, 111: 2199-2224.
• 8. AWDANKIEWICZ M., KRYZA R., SZCZEPARA N. 2014a-Timing of post-collisional volcanism in the eastern part of the Variscan Belt: constraints from SHRIMP zircon dating of Permian rhyolites in the North-Sudetic Basin (SW Poland). Geological Magazine, 151: 611-628.
• 9. AWDANKIEWICZ M., AWDANKIEWICZ H., RAPPRICH V., STÁRKOVÁ M. 2014b A Permian andesitic tuff ring at Rožmitál (the Intra-Sudetic Basin, Czech Republic) evolution from explosive to effusive and high-level intrusive activity. Geological Quarterly, 58: 759-778.
• 10. AWDANKIEWICZ M., PAŃCZYK M., PLOCH I., RACZYŃSKI P., AWDANKIEWICZ H., GÓRECKA-NOWAK A., PAWLAK W., PERYT T. 2025 Timing of post-orogenic silicic volcanism in the eastern part of the European Variscides: constraints from SHRIMP U-Pb zircon study of the Permo-Carboniferous Góry Suche Rhyolitic Tuffs (the Intra-Sudetic Basin). International Journal of Earth Sciences, 114: 75-98.
• 11. BOSSOWSKI A., CYMERMAN Z., GROCHOLSKI A., IHNATOWICZ A. 1994 Szczegółowa mapa geologiczna Sudetów 1:25000. Arkusz Jedlina Zdrój. Wydawnictwo Kartograficzne Polskiej Agencji Ekologicznej S.A., Warszawa.
• 12. BREITKREUZ C., KENNEDY A. 1999 Magmatic flare-up at the Carboniferous/Permian boundary in the NE German Basin revealed by SHRIMP zircon ages. Tectonophysics, 302: 307-326.
• 13. DZIEDZIC K. 1980 Subvolcanic intrusions of Permian volcanic rocks in the central Sudetes. Zeitschrift für Geologische Wissenschaften, 8: 1182-1200.
• 14. DZIEDZIC K., TEISSEYRE A.K. 1990 The Hercynian molasse and younger deposits in the Intra-Sudetic Depression, SW Poland. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, 179: 285-305.
• 15. GEIßLER M., BREITKREUZ C., KIERSNOWSKI H. 2008 Late Paleozoic volcanism in the central part of the Southern Permian Basin (NE Germany, W Poland): facies distribution and volcano-topographic hiati. International Journal of Earth Sciences, 97: 973-89.
• 16. GROCHOLSKI A. 1965 Wulkanity niecki wałbrzyskiej w świetle badań strukturalnych. Biuletyn Instytutu Geologicznego, 191. Z badań Geologicznych na Dolnym Śląsku, 12: 5-68.
• 17. KANDLBAUER J., SPARKS R.S.J. 2014 New estimates of the 1815 Tambora eruption volume. Journal of Volcanology and Geothermal Research, 286: 93-100.
• 18. KODYM O., FUSÁN O., MATEJKA A. (red.) 1967 Geological Map of Czechoslovakia 1: 500 000, West. Ustředni ústav geologický, Praha. KOZŁOWSKI S. 1963 Geologia wulkanitów permskich w centralnej części niecki śródsudeckiej. Komitet Nauk Geologicznych PAN, Prace Geologiczne, 14: 5-84.
• 19. KOZŁOWSKI S., PARACHONIAK W. 1967 Permski wulkanizm w depresji północnosudeckiej. Prace Muzeum Ziemi, Prace Petrograficzne i Geologiczne, 11: 191-221.
• 20. LE MAITRE R.W. (red.), BATEMAN P., DUDEK A., KELLER J., LAMEYRE J., LE BAS M.J., SABINE P.A., SCHMID R., SORENSEN H., STREICKEISEN A., WOOLEY A.R., ZANETTIN B. 2002 A classification of volcanic rocks and glossary of terms. Recommendations of the International Union of Geological Sciences Subcomission on the Systematics of Igneous Rocks. Blackwell, Oxford.
• 21. MAZUR S., MALINOWSKI M., MAYSTRENKO Y.P., GĄGAŁA Ł. 2021 Preexisting lithospheric weak zone and its impact on continental rifting the Mid-Polish Trough, Central European Basin System. Glob Planet Change, 198, 103417.
• 22. MAZUR S., ALEKSANDROWSKI P., KRYZAR., OBERC-DZIEDZIC T. 2006The Variscan Orogen in Poland. Geological Quarterly, 50:89-118.
• 23. NEMEC W. 1981 Problem genezy i wieku skał wulkanoklastycznych na wschodzie niecki wałbrzyskiej. [W:] Dziedzic K. (red.), Problemy wulkanizmu hercyńskiego w Sudetach Środkowych. Materiały Konferencji Terenowej. Ziemia Wałbrzyska, 30-31.05.1981. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego: 92-105.
• 24. MILEWICZ J., SZAŁAMACHA J., SZAŁAMACHA M. 1989 Mapa geologiczna Polski 1:200 000. B mapa bez utworów czwartorzędowych. Arkusz Jelenia Góra. Wyd. Geol., Warszawa.
• 25. NOWAKOWSKI A. 1968 Wulkanity permskie Gór Suchych w niecce śródsudeckiej. Geologia Sudetica, 4: 299-408.
• 26. OPLUŠTIL S., SCHMITZ M., KACHLÍK V., ŠTAMBERG S. 2016 Re-assessment of lithostratigraphy, biostratigraphy and volcanic history of the Late Paleozoic Intra-Sudetic, Krkonoše-Piedmont and Mnichovo Hradiště basins (Czech Republic) based on new U-Pb CA-ID-TIMS ages. Bulletin of Geosciences, 91: 399-432.
• 27. PAŃCZYK M. 2003 Petrogenesis of the Permocarboniferous volcanic rocks in the Bolków area (Kaczawa Mtns, Poalnd). Rozprawa doktorska, Uniwersytet Warszawski: 139.
• 28. PAULICK H., BREITKREUZ C. 2005 The Late Paleozoic felsic lava-dominated large igneous province in northeast Germany: volcanic facies analysis based on drill cores. International Journal of Earth Sciences, 94 (5): 834-850.
• 29. PĘKALA M., WÓJTOWICZ A., MICHALIK M. 2003 Posteruptive history of Lower Permian volcanic rock (trachybasalt from Lubiechowa; the North-Sudetic Basin). Special Papers, 23: 145-7.
• 30. POWOLNY T., DUMAŃSKA-SŁOWIK M., ANCZKIEWICZ A.A., SIKORSKA-JAWOROWSKA M. 2022 Origin and timing of spilitic alterations in volcanic rocks from Głuszyca Górna in the Intra-Sudetic Basin, Poland. Scientific Reports, 12, 11745.
• 31. SAWICKI L. 1988 Mapa geologiczna Polski 1:200 000. B mapa bez utworów czwartorzędowych. Arkusz Kłodzko. Wyd. Geol., Warszawa.
• 32. SKURZEWSKIA. 1981 Permskie skaływulkanicznewrejonie Bolkowa. Kwartalnik Geologiczny, 25: 317-334.
• 33. SZCZEPARA N. 2018 Geologia i petrologia permskich skał wulkanicznych rejonu Świerzawy i Nowego Kościoła w niecce północnosudeckiej. Rozprawa doktorska, Uniwersytet Wrocławski: 164.
• 34. ULRYCH J., FEDIUK F., LANG M., MARTINEC P. 2004 Late Palaeozoic volcanic rocks of the Intra-Sudetic Basin, Bohemian Massif: petrological and geochemical characteristics. Chemie der Erde Geochem, 64: 127-153.
• 35. WOJEWODA J., MASTALERZ K. 1989 Ewolucja klimatu oraz allocyklicznośc i autocyklicznośc sedymentacji na przykładzie osadów kontynentalnych górnego karbonu i permu w Sudetach. Przegląd Geologiczny, 37 (4): 173-180.