Wybrane zagadnienia dotyczące ochrony prawnej i faktycznej dóbr kultury współczesnej w Polsce

• Autorzy: Żychowska Maria Jolanta , Gil-Mastalerczyk Joanna

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0054.3545

Warianty tytułu

EN

Selected issues concerning the legal and factual protection of contemporary cultural property in Poland

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ochrona dziedzictwa współczesnego, w tym obecnego zasobu najwartościowszych obiektów architektury i urbanistyki, które bezwzględnie należy zachować i przekazać następnym pokoleniom, jest działaniem bezprecedensowym i w takim samym stopniu ważnym, jak dla dziedzictwa czasów odległych. Z tego względu celem podjętego badania stała się próba odpowiedzi na pytanie dlaczego efekty współczesnych działań prowadzą do dezintegracji obiektów, naruszeń ich wartości artystycznych i historycznych, a nawet wyburzeń jednych z najważniejszych ikon współczesnej polskiej architektury. W tym kontekście artykuł podejmuje analizę i ocenę aktualnej ochrony prawnej i faktycznej dóbr kultury współczesnej w Polsce, która od 2003 r. ma moc prawną i jest włączona do zadań planowania przestrzennego. Podstawowym przedmiotem badań stał się tekst prawny przepisów Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (z późn. zm.) oraz wszystkich aktów wykonawczych do tej ustawy. W celu naukowego zgłębienia problemu, równocześnie opierając się na metodzie studium przypadku - dokonano analiz cech jakościowych i wybitnych utraconych wartości ikon powojennego modernizmu. Wyniki analiz wykazały, że brak jest skutecznych działań ochronnych, a przepisy ustawowe nie tworzą wystarczających ram dla rozstrzygnięć i zakresów kompetencyjnych. Efektywną politykę ochronną zasobu może umożliwić wyłącznie wypracowanie spójnego systemu ochrony, w tym planistycznej, niezależnie od kompetencji organów. Równie ważne staje się zidentyfikowanie narodowego dziedzictwa kulturowego i stworzenie bazy danych dostępnej dla projektantów dokumentów planistycznych, środowisk artystycznych i badawczych. Tylko łączne spełnienie tych warunków umożliwi i zapewni nienaruszalność współczesnych dóbr.

EN

The need to protect the contemporary heritage, including the resource of the most valuable objects of architecture and urban planning, which must be necessary and delivered to generations, is unprecedented and equally important as for the heritage of distant times. For this reason, the aim of this study was to try to answer the question - why do the effects of contemporary activities lead to the disintegration of objects, the violation of their artistic and historical values and even the demolition of some of the most important icons of contemporary Polish architecture? In this context, the article undertakes an analysis and evaluation of the current legal and factual protection of contemporary cultural property in Poland, which has had the force of law since 2003 and is included in the tasks of spatial planning. The legal text of the provisions of the Act on Spatial Planning and Development of 27 March 2003 (as amended) and all implementing acts of the Act became the primary subject of the study. In order to explore the problem scientifically, at the same time - based on the case study method - analyses were made of the qualitative features and outstanding lost values of the icons of post-war modernism. The results of the analyses showed that there is a lack of effective protection measures and that the statutory provisions do not provide a sufficient framework for adjudication and terms of reference. An effective conservation policy for the resource can only be made possible by the development of a coherent system of protection, including planning, regardless of the competences of the authorities. Equally important is becoming the identification of the national cultural heritage and the creation of a database accessible to planners of planning documents, the artistic and research communities. Only the combined fulfilment of these conditions will enable and ensure the integrity of contemporary assets.

Słowa kluczowe

PL

architektura współczesna; dobra kultury; ochrona architektury; dziedzictwo współczesne; modernizm

EN

contemporary architecture; cultural assets; architectural protection; contemporary heritage; modernism

• Wydawca: Fundacja Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa
• Czasopismo: Inżynieria i Budownictwo
• Rocznik: 2024
• Tom: R. 80, nr 1-2
• Strony: 72--82
• Opis fizyczny: Bibliogr. 38 poz., il., tab.

Twórcy

autor

Żychowska Maria Jolanta

• Politechnika Krakowska, Wydział Architektury

• https://orcid.org/0000-0002-2829-0172

autor

Gil-Mastalerczyk Joanna

• Politechnika Świętokrzyska, Wydział Budownictwa i Architektury

• https://orcid.org/0000-0002-6904-7304

Bibliografia

• [1] Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r. (Dz.U. Nr 80, poz. 717, z późn. zm.).
• [2] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
• [3] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
• [4] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 26 sierpnia 2003 r. w sprawie oznaczeń i nazewnictwa stosowanych w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz w decyzji o warunkach zabudowy.
• [5] Kawa J., Metodologia, metodyka, metoda jako podstawa wywodu naukowego, Studia Prawnoustrojowe, nr 21, 169-188, 2013, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Studia_Prawnoustrojowe/Studia_Prawnoustrojowe-r2013-t-n21/Studia_Prawnoustrojowe-r2013-t-n21-s169-188/Studia _Prawnoustrojowe-r2013-t-n21-s169-188.pdf, dostęp: 11.11.2023.
• [6] Jastrzębski A., Dobra kultury współczesnej, za: https://www.tubylo-tustalo.pl/zabytki-i-prawo/215-dobra-kultury-wspolczesnej, dostęp: 7.07.2021.
• [7] Ochrona Dziedzictwa Kulturowego. Dziedzictwo XX wieku - kryteria wyboru, zasady ochrony, red. Bogusław Szmygin, nr 3, Wyd. PKN ICOMOS, Warszawa, 2017.
• [8] Pyrzyk A.: Ochrona dóbr kultury współczesnej jako narzędzie de lege ferenda w zróżnicowaniu prawnej ochrony zabytków, Przestrzeń/Urbanistyka/Architektura, 2/2019, s. 85-96.
• [9] Dankowska M., Ochrona dóbr kultury współczesnej w dokumentach planistycznych Łodzi - definiowanie zasobu oraz zasad ochrony, [w:] Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, Dziedzictwo XX wieku - kryteria wyboru, zasady ochrony, red. Bogusław Szmygin, Wyd. Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Warszawa, 2017, s. 7-18.
• [10] Białkiewicz A., Stelmach B., Żychowska M.J., Dobra kultury współczesnej. Zarys problemu ochrony, Wiadomości Konserwatorskie, nr 63, 2020.
• [11] Kadłuczka A., Ochrona najnowszej architektury "historycznej", Wiadomości Konserwatorskie - Journal of Heritage Conservation, 19/2006, s. 19-23.
• [12] Raport ekspercki: Opracowanie propozycji zakresu i zasad prawnych ochrony dóbr kultury współczesnej do nowelizacji ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, źródło: https://niaiu.pl/wp-content/uploads/2022/03/DKW-Raport-Zespolu-Eksperckiego. pdf, dostęp: 11.07.2022.
• [13] Opinia prawna z dn. 17.12.2021, Stelmach B., Łukasik R., źródło: https://niaiu.pl/wp-content/uploads/2022/03/DKW-Opinia-prawna.pdf, dostęp: 18.08.2022.
• [14] Siwek A., Między zabytkiem a dobrem kultury współczesnej, Opinie i interpretacje, Kurier Konserwatorski, 10, 2011, s. 5-11. pdf.
• [15] Czamecki M., Zabytki modernizmu jako zdefiniowany zasób dziedzictwa architektonicznego w kontekście ochrony konserwatorskiej obiektów powojennych, [w:] Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, Dziedzictwo XX wieku - kryteria wyboru, zasady ochrony, red. Bogusław Szmygin, Wyd. Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Warszawa, 2017, s. 179-186.
• [16] Motak M., Ochrona architektury Krakowa z lat 80. i 90. XX wieku / Protection of Krakow 1980s and 1990s architecture, Wiadomości Konserwatorskie, 49/2017, s. 91-101.
• [17] Kozłowska I., Rek-Lipczyńska A., Ochrona architektonicznych dóbr kultury współczesnej na terenie Pomorza Zachodniego, Wiadomości Konserwatorskie, 49/2017, s. 63-78.
• [18] Bal W., Dawidowski R., Raczyński M., Sietnicki M., Szymski A.M., Architektura polska lat 1961-1975 na obszarze Pomorza Zachodniego, Walkowska Wydawnictwo, Szczecin, 2007.
• [19] Landecka H., Budowanie miasta, Ochrona dóbr kultury współczesnej na przykładzie Lublina, 2017, s. 200-213, pdt.
• [20] Żychowska M. J., Białkiewicz A., On Architecture From The Second Half Of The XX Century in Poland, [w:] REHABEND 2022: Construction Pathology, Rehabilitation Technology and Heritage Management, September 13-16, 2022. Granada, Spain.
• [21] Uchwała Nr 468/XXVIII/2021 Rady Miasta Płocka z 25 lutego 2021 r., źródło:https://nowy.plock.eu/dobra-kultury-wspolczesnej/, dostęp: lipiec 2023.
• [22] Atlas dóbr kultury współczesnej województwa małopolskiego, Małopolskie Studia Regionalne, Departament Polityki Regionalnej, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków, 2009.
• [23] https://www.morizon.pl/blog/znikajacy-warszawski-modernizm-o-niechcianych-prl-owskich-budynkach/, dostęp: lipiec 2023.
• [24] https://cargocollective.com/powojennymodernizm/SuperSam, dostęp: lipiec 2023.
• [25] Renesans stali, Architektura, nr 4, SARP, 1977.
• [26] http://cargocollective.com/powojennymodernizm/Pawilon-meblowy-Emilia, dostęp: lipiec 2023.
• [27] Kiwilszo W., Warszawa-Moskwa, Wydawnictwo Interpress, Warszawa, 1975.
• [28] https://fotopolska.eu/Muzeum_Sztuki_Nowoczesnej_Warszawa-?f=2250562-foto, dostęp: lipiec-sierpień 2023.
• [29] https://www.bryla.pl/pawilon-emilia-wroci-w-2023-roku-nowa-emilia-projektu-bbgk-architekci-powstanie-w-formule-partnerstwa-publiczno-prywatnego, dostęp: lipiec-sierpień 2023.
• [30] https://www.morizon.pl/blog/znikajacy-warszawski-modernizm-o-niechcianych-prl-owskich-budynkach, dostęp: lipiec-sierpień 2023.
• [31] https://www.bryla.pl/bryla/1,85301,9674450,zapomniane-klisze-pawilon-chemii.html, dostęp: lipiec-sierpień 2023.
• [32] https://www.bryla.pl/bryla/1,85301.8936060.11_1_11_koniec_Brutala_z_Katowic.html, dostęp: lipiec-sierpień 2023.
• [33] Borowik A., Smutek odchodzenia architektury. Historia wyburzenia dworca kolejowego w Katowicach.pdf, źródło:file:///C:/Users/jgm/OneDrive/Downloads/6_Borowik_171_180.pdf, dostęp: lipiec 2023.
• [34] http://www.olsztyn.sarp.org.pl/opisy-obrazkow/kino-kopernik, dostęp: lipiec-sierpień 2023.
• [35] https://warszawa.naszemiasto.pl/historia-kina-moskwa-powiew-zachodu-amerykanskie-filmy-i/ga/c1-8586917/zd/67565977, dostęp: lipiec-sierpień 2023.
• [36] https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a1/Kino_Moskwa_w_Warszawie_lata_60.jpg, dostęp: lipiec-sierpień 2023.
• [37] https://fotopolska.eu/foto/1431/1431809.jpg, dostęp: lipiec-sierpień 2023.
• [38] https://ekartkazwarszawy.pl/kartka/nowe-okecie/, dostęp: lipiec-sierpień 2023.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).