PL EN


Preferencje help
Widoczny [Schowaj] Abstrakt
Liczba wyników
Tytuł artykułu

Krajobrazy megalityczne. Próba zdefiniowania pojęcia i umiejscowienia w typologiach krajobrazu

Treść / Zawartość
Identyfikatory
Warianty tytułu
EN
Megalithic landscape. An attempt to define its concept and location in landscape typologies
Języki publikacji
PL EN
Abstrakty
PL
Budowle megalityczne stanowią jeden z najstarszych elementów kulturowych Europy. Poprzez swoją monumentalną formę megality stanowiły przez tysiąclecia swego istnienia wyróżniający element krajobrazu. Celem artykułu jest wykazanie, iż szczególny charakter materialny i niematerialny przestrzeni cechującej się występowaniem megalitów może decydować o wyodrębnieniu w dotychczasowych klasyfikacjach typu krajobrazu megalitycznego. Na potrzeby zdefiniowania pojęcia przyjęto fizjonomiczno-percepcyjne ujęcie krajobrazu. Przedstawiono ogólną charakterystykę krajobrazu megalitycznego pod względem wartości kulturowych, przyrodniczych, przestrzennych i niematerialnych. Odniesiono jego cechy do wybranych typologii krajobrazu i zaproponowano autorską definicję krajobrazu megalitycznego. Uznano, że krajobraz megalityczny należy do podtypu krajobrazu archeologicznego (historycznie), sakralnego (funkcjonalnie) oraz krajobrazu przyrodniczo-kulturowego (w zakresie przekształceń antropogenicznych). Charakteryzuje się specyficzną fizjonomią o własnej formie krajobrazowej oraz unikalnych cechach niematerialnych i swoistym genius loci, związanych z historyczną (sepulkralną, świątynną, społeczną, astronomiczną, magiczną) oraz obecną (ezoteryczną, turystyczną) funkcją obiektów. Zebranie cech charakterystycznych krajobrazu megalitycznego oraz ulokowanie typologiczne przedstawione w artykule stanowi podstawę do dalszych dyskusji i działań w zakresie znaczenia, oceny zagrożeń oraz ochrony współczesnych krajobrazów megalitycznych.
EN
Megalithic monuments are one of the oldest cultural elements in Europe. Through their monumental form, megaliths have been a distinctive element of the landscape for the millennia of their existence. The aim of this article is to prove that the particular material and non-material features of the space characterized by the presence of megaliths can determine the delimitation of the megalithic landscape type in the existing classifications. To define the concept of the „megalithic landscape”, a physiognomic -perceptual approach was adopted. The general characteristics in terms of cultural, natural, spatial and non-material values are presented. The megalithic landscape was located in selected landscape typologies and the author’s own definition of the megalithic landscape was proposed. The megalithic landscape was considered to be a subtype of archaeological (historical criterion), sacral (functional criterion) and natural-cultural landscape (in terms of anthropogenic transformations). It is characterized by a specific physiognomy with its own landscape form and unique non-material features and particular genius loci related to the historical (sepulchral, temple, social, astronomical, magical) and current (esoteric, tourist) function of monuments. The presentation of the characteristics of the megalithic landscape and the typological location given in the article provide a basis for further discussion and research on the importance, risk assessment and protection of current megalithic landscapes.
Rocznik
Tom
Strony
147--174
Opis fizyczny
Bibliogr. 74 poz., fot., tab.
Twórcy
  • University of Silesia in Katowice, Faculty of Natural Sciences, Poland
Bibliografia
  • Bakker, J.A., 2006: Recenzja, omówienia, polemiki. Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, pod redakcją Jerzego Libery i Krzysztofa Tuni, Lublin-Kraków 2 006, 438 pp.; Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Oddział w Krakowie, Instytut Archeologii UMCS w Lublinie. Archeologia Polski Środkowowschodniej, vol. 10: 273-276.
  • Bank Danych o Lasach [access 30.01.2020], https://www.bdl.lasy.gov.pl/portal/mapy.
  • Baranowska-Janota, M., Marcinek, R., Myczkowski, Z., 2004: Czerwona Księga Krajobrazu Polski, Projekt pilotażowy tematu (Opracowanie na zlecenie Ministerstwa Środowiska), Kraków, ss. 91.
  • Bogdanowski, J., 1976: Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu. Zakład Narodowy im Ossolińskich. Wydawnictwo PAN. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk.
  • Borczyk, W., 1996: Uwagi na temat astronomicznej interpretacji układu kręgów kamiennych z okresu rzymskiego w Odrach, Folia Archaeologica, no 20: 33-48.
  • Breske, A., Breske Z., Ellwart Z., 2006: Kamienne kręgi Gotów. Historia-przyroda-turystyka. Region, Gdynia, 56 pp.
  • Chmielewski, T.J., 2013: Systemy krajobrazowe. Struktura-funkcjonowanie-planowanie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 408 pp.
  • Chmielewski, T.J., Myga-Piątek, U., Solon, J., 2015: Typologia aktualnych krajobrazów Polski. Przegląd Geograficzny, vol.87, no 3: 377-408.
  • Clark, G., 1977:The Economic Context of Dolmens and Passage Graves in Sweden [in:] Ancient Europe and the Mediterranean (ed.): Marcotic, Warminster.
  • Cossu, T.A., Zedda, L., Camarda, I., 2015: Lichen diversity on dolmen and menhir in the Megalithic complex of Sa Coveccada (Mores, Sardinia) Official Journal of the Societa Botanica Italiana, vol 150, iss. 4: 821-828, DOI: 10.1080/11263504.2015.1014008.
  • Cooney, G., 2000: Landscapes of neolithic Ireland, Routledge, 296 pp.
  • Czarnota, P., 2005: Porosty z rodzaju Micarea Fr. na Pomorzu Gdańskim, Acta Bot. Cassub., vol. 5: 77-94.
  • Darvill, T., 2006: Stonehenge. The biography of a landscape.Stroud: Tempus Publishing, ss. 319.
  • Degórski, M., 2009: Krajobraz jako odbicie przyrodniczych i antropogenicznych procesów zachodzących w megasystemie środowiska geograficznego. Problemy ekologii krajobrazu, vol. 23: 53-60.
  • Europejska Konwencja Krajobrazowa z dnia 20 października 2000 r, Dz. U. Nr 14, poz. 98.
  • Filipczak, M., 2010: Zastosowanie analizy fenomenologicznej Ch. Tilleya w praktyce badawczej na przykładzie wybranych stanowisk z kręgami kamiennymi na Pomorzu, Studia Europaea Gnesnensia, vol. 1-2: 13-36.
  • Forman R. T. T., Godron M., 1986: Landscape ecology. J. Wiley and Sons, New York, 620 pp.
  • Fowler, C., Cummings, V., 2003: Places Of Transformation: Building Monuments From Water And Stone In The Neolithic Of The Irish Sea, Journal of the Royal Anthropological Insitute, vol. 9: 1-20.
  • Gallet, S., Rose, F., 2001: Conservation of heathland by sheep grazing in Brittany (France): Importance of grazing period on dry and mesophilous heathlands, Ecological Engineering, vol. 17, iss. 4: 333-334.
  • Gillings, M., 2009: Visual affordance, landscape, and the megaliths of Alderney, Oxford Journal of Archaeology vol. 28, no 4: 335–356.
  • Holtorf, C.J., 1998: The life histories of megaliths in Mecklenburg-Vorpommern (Germany), World Archaeology, vol 30, no 1: 23-38, DOI: 10.1080/0043 8243.1998.9980395
  • Jaworek, J., 2012: Ocena historycznych cech krajobrazu jako podstawa dla ich ochrony w gospodarowaniu i planowaniu, Czasopismo Techniczne, Zeszyt 29, 7-A: 57-66.
  • Jędrysiak, T., Kamel, M., 2014: Turystyka ezoteryczna – zjawisk paranormalnych. Turystyka Kulturowa, www.turystykakulturowa.org, no 7: 20-33.
  • Kamienne.org.pl. [access 30.01.2020].
  • Karta Dokumentacyjna Geostanowiska Numer KDG: 218, Numer KDG: 10199, Numer KDG: 266, Numer KDG: 264, Numer KDG: 265, Numer KDG: 205, [dostęp 30.01.2020], geostanowiska.pgi.gov.pl.
  • Kirleis, W., Müller, J., Kortemeier, C., Behling, H., Soeghondo, S., 2012: The Megalithic Landscape of Central Sulawesi, Indonesia [in:] Crossing Borders: Selected Papers from the 13th International Conference of the European Association of Southeast Asian Archaeologists (red.) Bonatz, D., Reinecke, A., Tjoa-Bonatz, M.L., Nus Press, Singapore 199-218.
  • Kiszka, J., Lipnicki, L., 1994: Porosty na głazach na prehistorycznym cmentarzysku Kregi Kamienne w Borach Tucholskich, Fragm. Flor. et Geobot. – Ser. Pol. no 1: 97-106.
  • Kobyliński, Z., 1999: Krajobraz archeologiczny – problemy ochrony i prezentacji [in:] Krajobraz archeologiczny (ed.): Z. Kobyliński, Res Publica Multiethnica, Warszawa: 5-10.
  • Kobyliński, Z., 2019: Od archeologii osadnictwa do biografii krajobrazu: archeologia polska wobec współczesnych perspektyw badań relacji między człowiekiem a środowiskiem w przeszłości, Przegląd Archeologiczny, vol. 67: 9-30, DOI: 10.23858/PA67.2019.001
  • Kondracki J., Richling A. 1983: Próba uporządkowania terminologii w zakresie geografii fizycznej kompleksowej. Przegl. Geogr. vol. 55, no 1: 7-18.
  • Kopaliński, Wł., 1967: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Wiedza Powszechna, Warszawa, 502 pp.
  • Kośko, A., 2006: Grobowce quasi megalityczne w kulturze wczesno agrarnych społeczności Wysoczyzny Kujawskiej: 4500-2000 przed Chr. Uwagi o aktualnych problemach badawczych [in:] Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (ed.): J. Libera, T. Kunia, Lublin-Kraków: 19-26.
  • Król, D., 2016: Cmentarzyska z grobowcami bezkomorowymi: grupa wschodnia i południowo-wschodnia kultury pucharów lejkowatych. Zróżnicowanie, datowanie i geneza, Maszynopis rozprawy doktorskiej, https://repozytorium.ur.edu.pl/handle/item/1480 [access 04.02.2020]
  • Krzak, Z., 1994: Megality Europy. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa, 524 pp.
  • Krzak, Z., 2001: Megality świata. Zakład Narodowy Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław, s. 556.
  • Laporte, L., López-Romero, E., Bernard, R.: 2014: Les tumulus allongés du Centre-Ouest de la France: nécropoles, espaces, paysages, Préhistoires mé diterranéennes, no 3.
  • Large, J.M., 2008: Des pierres parlent : l’apport de la fouille de l’alignement du Douet à Hoedic (Morbihan), Melvan, La Revue des deux îles, vol. 5: 9-28.
  • Libera, J., Tunia, K., 2006: Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych, Instytut Archeologii PAN, Lublin-Kraków.
  • Majchrowska, A., 2015: Europejskie przykłady typologii krajobrazów kulturowych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, no 27: 27-43.
  • Matuszkiewicz, J. 2008: Potential natural vegetation of Poland (Potencjalna roślinność naturalna Polski), IGiPZ PAN, Warszawa, arkusz A1 i A2. Mcmann, J., 2015: Forms of power: dimensions of an Irish megalithic landscape, Antiquity, vol.68, iss. 260: 525-544.
  • Midgley, M., 2008: The Megaliths of Northern Europe, Routledge, London, ss. 230, https://doi.org/10.4324/9780203698556 [access 19.12.2019].
  • Mifsud, A., Mifsud, S., 1999: The subterranean sanctuary at Ħal Saflieni [in:] Facets of Maltese Prehistory, (red.): Mifsud, A., Savona Ventura C., Malta: Prehistoric Society of Malta: 149-168.
  • Myga-Piątek, U., 2001: Spór o pojecie krajobrazu w geografii i dziedzinach pokrewnych, Przegląd Geograficzny, vol. 73, no 1-2: 163-176.
  • Myga-Piątek, U., 2012: Krajobrazy sakralne i religijne. Próba umiejscowienia w typologii krajobrazów kulturowych, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego, no 17: 13-23.
  • Ostaszewska, K., 2002: Geografia krajobrazu. PWN Warszawa, ss. 275.
  • Pawleta, M., 2015: Kręgi kamienne na Pomorzu w koncepcji „miejsc pamięci” (lieux de mémoire) Pierre’a Nory [in:] Miejsca pamięci – Pradzieje, Średniowiecze i współczesność (ed): B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski, Biskupińskie Prace Archeologiczne no 10, Prace Komisji Archeologicznej, no 20: 385-414.
  • Pawleta, M., 2016: Festyny archeologiczne: pomiędzy edukacją, popularyzacją a komercjalizacją, „Raport”, vol. 11: 257-275.
  • Proverbio, E., Romano, G., Aveni, A., 1987: Astronomical Orientations of Five Megalithic Tombs at Madau, near Fonni in Sardinia, Journal for the History of Astronomy, vol. 18 iss. 11: 55-65, https://doi.org/10.1177/002182868701801105.
  • Przewoźniak, M., 1987: Podstawy geografii fizycznej kompleksowej. Uniwersytet Gdański, Gdańsk, 209 pp.
  • Przewoźniak, M., 2017: Ochrona przyrody i krajobrazu Kaszub. Studium krytyczne z autopsji. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Gdańsk-Poznań, 360 pp.
  • Raszeja, E., 2015: Ochrona krajobrazu w procesie przekształceń obszarów wiejskich Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań, 242 pp.
  • Rogerio-Candelera, M.A., Ramírez, P.B., de Balbín Behrmann, R., M., Dias, I., Sanjuán, L.G., Coutinho, M.L., Lozano Rodríguez, J.A., Miller, A.Z., Pike, A.W., Standish, C.D., Prudêncio, M.I., Rodrigues, A.L., de la Rosa Arranz, J.M., Gaspar, D.: 2018: Landmark of the past in the Antequera megalithic landscape: A multi-disciplinary approach to the Matacabras rock art shelter. Journal of Archaeological Science, vol 95: 76-93.
  • Saletta, M., 2011: The archaeoastronomy of the megalithic monuments of Arles–Fontvieille: the equinox, the Pleiades and Orion, “Oxford IX” International Symposium on Archaeoastronomy, vol. 7, iss. S278: 364-373.
  • Scarre, C., 2002: Monuments and Landscape in Atlantic Europe: perception and society during the Neolithic and early Bronze Age, Routledge, 224. pp
  • Shepheard-Walwyn, E., Bhagwat, S.A., 2018: Maintaining standing stones benefits biodiversity in lowland heathland, Fauna & Flora International, vol. 52, iss. 2: 240–249, DOI 10.1017/S0030605317001442.
  • Sjögren, K.G., 2010: Megaliths, Landscapes and Identities: the case of Falbygden, Sweden, Journal of Neolithic Archaeology. Available at: <http://www.jna.uni-kiel.de/index.php/jna/article/view/39>, https://doi.org/10.12766/jna.2010.39
  • Sukniewicz, D., 2018: W dolinie łupawskich megalitów. Przewodnik. Europejski Szlak Megalitów. Polska, Polish Geographic, 34 pp.
  • Szczepański, W., 2016: Poganie rosną w siłę. Zobacz, gdzie w Polsce możesz świętować letnie przesilenie i szukać kwiatu paproci [access 11.01.2019] https://natemat.pl/182659,kilka-miejsc-w-polscegdzie-mozesz-spedzic-z-poganami-zblizajace-sie-swieto-wkrotce-wybuduja-chram.
  • Thomas, J., 1988: The social significance of Costwold-Severn burial practice, New Series, vol. 23, no. 3: 540-559.
  • Tilley, C., 1994: A Phenomenology of Landscape: Places, Paths and Monuments. Oxford: Berg, ss. 224.
  • Tilley, C., 2004: The Materiality of Stone: Explorations in Landscape Phenomenology. Oxford, Berg, 264 pp.
  • Turner, S., 2018: Historic Landscape Characterisation, [in:] Routledge Handbook of Landscape Character Assessment (eds) G. Fairclough, I.S. Herlin, C. Swanwick, Routledge, London and New York: 37-50.
  • Walenta, K., 2007: Kręgi kamienne na cmentarzyskach kultury wielbarskiej na Pomorzu i ich związek z obrzędami i praktykami kultowymi, Folia Archeologica, no 25: 145-172.
  • Werczyński, D., 2012: Wybrane atrakcje archeoturystyczne w Polsce. Rozwój regionalny i polityka regionalna, no 20: 53-72.
  • Werczyński, D., 2014: „Świadkowie przeszłości” – krajobraz archeologiczny Dolnego Śląska („Witnesses of the past” – archaeological landscape of Lower Silesia) [in:] Studia krajobrazowe. Krajobraz jako nośnik idei. Ujęcie teoretyczne i humanistyczne; vol. 4A, (eds) K. Kołodziejczyk D. Chylińska, A. , ZGRiT IGRR, Uniwersytet Wrocławski: 137-149.
  • Wheatley, W.D., Sanjuán L.G., Flores P.A.M., Pérez J.M., 2010: Approching the landscape dimension of the megalithic phenomenon in Southern Spain. Oxford Journal of Archaeology: 387-405.
  • Widjaja, H., 2016: Megalithic Landscape in the Site of Gunung Padang, Analysis of Environmental Studies, International Journal of Engineering Research & Technology, vol. 5 iss. 11: 476-479.
  • Wierzbicki, J., 2006: Megality kultury pucharów lejkowatych — czy tylko grobowce? [in:] Idea megalityczna w obrządku pogrzebowym kultury pucharów lejkowatych (eds): J. Libera, K. Tunia, Lublin-Kraków: 87-101.
  • Wierzbicki, J., 2017: Grobowce megalityczne w dorzeczu Łupawy [in:] Dziedzictwo archeologiczne doliny Łupawy. Pomiędzy ochroną a promocją, Gdynia: 25–41.
  • Wielgus K., Środulska-Wielgus J., Staniewska A., 2019: Krajobraz warowny Polski. Procesy rewaloryzacji i percepcji. Próba syntezy. Politechnika Krakowska, Kraków, ss. 213.
  • Wilkaniec, A., Chojnacka, M., 2010: Krajobraz warowny – niewykorzystany walor turystyczny Poznania, Problemy Ekologii Krajobrazu, vol. 27: 379-386.
  • Wolski, P., Kott., M., 2012: Zasady zintegrowanego projektowania krajobrazu, Problemy Ekologii Krajobrazu, vol. 32: 299-305.
  • Wysocki, J., 1999: Ochrona stanowisk archeologicznych o charakterze obronnym i własnej formie krajobrazowej [in:] Krajobraz archeologiczny, (ed.): Z. Kobyliński, Res Publica Multiethnica, Warszawa: 5-10.
  • Żemła A., Wysocki Cz., 2004: Heaths and megaliths as on exemple of harmonious cultural landscape. Ann. Warsaw Agricult. Univ. – SGGW, Horticult. Landsc. Architekts. 25, Warszawa: 103-112.
Uwagi
PL
Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).
Typ dokumentu
Bibliografia
Identyfikator YADDA
bwmeta1.element.baztech-c133b75b-bc28-4456-8977-5d9e4e7d5cdd
JavaScript jest wyłączony w Twojej przeglądarce internetowej. Włącz go, a następnie odśwież stronę, aby móc w pełni z niej korzystać.