Wpływ działalności człowieka na przekształcenia krajobrazów górskich w Gorcach

• Autorzy: Bucała A.

Warianty tytułu

EN

The impact of human activity on the landscapes transformation of the Gorce MTS.

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W opracowaniu porównano strukturę użytkowania ziemi począwszy od 1954 (gospodarka centralnie sterowana) po 2009 (gospodarka wolnorynkowa). Przeanalizowano także wpływ zmian użytkowania ziemi na przebieg procesów geomorfologicznych i zmianę zbiorowisk roślinnych. Wykazano zmniejszenie powierzchni gruntów ornych o ponad 90%, przy wzroście powierzchni leśnej. Spowodowało to spadek natężenia erozji na stokach oraz wzrost natężenia erozji wgłębnej w korytach potoków Jaszcze i Jamne, która wynosi 1 cm na rok. Zmiany użytkowania ziemi przyczyniły się do powstania bardziej mozaikowego krajobrazu porolnego, a także zmian w charakterze zabudowy – zanik szałasów związanych z gospodarką pasterską i pojawienie się budownictwa agroturystycznego.

EN

The study compared the structure of land use from 1954 (socialist economy) to 2009 (the free market). The impact of land use change on the geomorphological processes and changing plant communities were also analyzed. Results indicate a reduction in arable land above 90%, with an increase in forest area. This contributed to a decrease in the intensity of soil erosion on the slopes and an increase in the intensity of incision in the beds of Jaszcze and Jamne streams, which is 1 cm per year. Changes in land use have caused a more mosaic landscape, as well as changes in the character building – the disappearance of highland house connected with pastoral economy and the appearance of agritourism buildings.

Słowa kluczowe

PL

użytkowanie ziemi; działalność człowieka; transformacja gospodarcza; Gorce

EN

land use; human activity; economic transformation; Gorce Mountains

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2015
• Tom: nr 29
• Strony: 23--37
• Opis fizyczny: Bibliogr. 35 poz., ryc., wykr., tab., map., fot.

Twórcy

autor

Bucała A.

• Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Kraków, Polska

Bibliografia

• Bański J., 2011: Changes in agricultural land ownership in Poland in the period of the market economy. Agricultural Economics, 57, 2: 93–101
• Bičik I., Jeleček L., Štěpánek V., 2001: Land-use changes and their social driving forces in Czechia in the 19th and 20th centuries. Land Use Policy, 18: 65-73.
• Bičik I., Kupková L., Štych P., 2012: Changes of land use structure in Czechia: from local patterns to a more complex regional organization. Land Use/Cover Changes in Selected Regions in the World, Volume VII: 5-12.
• Bucała A., 2012: Współczesne zmiany środowiska przyrodniczego dolin potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach. Prace Geograficzne IGiPZ PAN 231: 145.
• Bucała A., 2014: The impact of human activities on land use and land cover changes and environmental processes in the Gorce Mountains (Western Polish Carpathians) in the past 50 years. Journal of Environmental Management 138: 4-14.
• Bucała A., Margielewski W., Starkel L., Buczek K., Zernitskaya V., 2014: The reflection of human activity in the sediments of Iwankowskie Lake from Subatlantic Phase (Polish Outer Carpathians). Geochronometria 41, 4: 377-391.
• Chwistek K., 2008: Zmiany wybranych cech taksacyjnych drzewostanów Gorczańskiego Parku Narodowego w okresie 1992-2002 na tle oceny naturalności lasów gorczańskich z 1932 r. Roczniki Bieszczadzkie, 16: 125-144.
• Gil E., 1976: Spłukiwanie gleby na stokach fliszowych w rejonie Szymbarku. Dokumentacja Geograficzna 2: 65.
• Gerlach T., 1976: Współczesny rozwój stoków w polskich Karpatach fliszowych. Prace Geograficzne IG PAN 122: 166.
• Górz B., 2002: Współczesne przemiany na obszarach wiejskich Podhala. Przegląd Geograficzny 74, IGiPZ PAN, 3: 451-468.
• Górz B., 2003: Społeczeństwo i gospodarka Podhala w okresie transformacji. Akademia Pedagogiczna, Kraków.
• Hess M., 1965: Piętra klimatyczne w polskich Karpatach Zachodnich. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 11: 258.
• Korpak J., 2007: The influence of river training on mountains channel changes (Polish Carpahians Mountains). Geomorphology 92: 166-181.
• Kowalski Z., 1993: Back to market: polish family farming in the 1990s. Canadian Journal of Agricultural Economics 41: 349-356.
• Kozak J., 2003: Forest cover change in the Western Carpathians in the past 180 years, A case study in the Orawa region in Poland. Mountain Research and Development 23, 4: 369-375.
• Kozak J., 2005: Zmiany powierzchni lasów w Karpatach Polskich na tle innych gór świata. Uniwersytet Jagielloński, Kraków.
• Kozak M., Bucała A., 2014: Zmiany powierzchni zbiorowisk roślinnych na wybranych terenach porolnych w dolinach potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach (Karpaty Zachodnie) w ciągu ostatnich 50 lat, Fragm. Florist. Geobot. Polon. 21(1): 15-26.
• Latocha A., 2007: Przemiany środowiska przyrodniczego w Sudetach Wschodnich, Studia Geograficzne, 80, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław: 215.
• Lipský Z., 2001: Present land use changes in the Czech cultural landscape: driving forces and environmental consequences. Moravian Geographical Reports 9, 2: 2-14.
• Macdonald D., Crabtree J., R., Wiesinger G., Dax T., Stamou N., Fleury P., Gutierrez Lazpita J., Gibon A., 2000: Agricultural abandonment in mountain areas of Europe: Environmental consequences and policy response. Journal of Environmental Management 59: 47–69.
• Machałek M., 2013: Przemiany polskiej wsi w latach 1918-1989. Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym, t. 26, 3: 55-80.
• Medwecka-Kornaś A., Kornaś J., 1968: Zbiorowiska roślinne dolin Jaszcze i Jamne. [w:] A. Medwecka-Kornaś, (red.), Doliny potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach. Studia Naturae Ser. A, nr 2: 49-91.
• Michalik S., 1990: Sukcesja roślinności na polanie reglowej w Gorczańskim Parku Narodowym w okresie 20 lat w wyniku zaprzestania wypasu. Prądnik, Prace Muz. Szafera, 2: 137-148
• Moreiral F., Regol F. C, Ferreira P. G., 2001: Temporal (1958–1995) pattern of change in a cultural landscape of northwestern Portugal: implications for fire occurrence. Landscape Ecology 20, 1: 101-112.
• Niemirowski M., 1974: Dynamika współczesnych koryt potoków górskich (na przykładzie potoków Jaszcze i Jamne w Gorcach) – Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 34: 105.
• Obrębska-Starklowa B., 1969: Stosunki mikroklimatyczne na pograniczu pięter leśnych i pól uprawnych w Gorcach. Zeszyty Naukowe UJ, Prace Geograficzne 23, Kraków: 141.
• Olah B., Boltižira M., Gallay I., 2009: Transformation of the Slovak cultural landscape since the 18th century and its recent trends. Journal of Landscape Ecology, Vol. 2. No. 2: 41-55.
• Piussi P., 2000: Expansion of European mountain forests. In: Price, M.F., Butt, N. (eds.): Forests in Sustainable Mountain Development: a State of Knowledge Report for 2000, IUFRO Research Series, 5, CABI Publishing, Wallingford-New York: 19-25.
• Soja M., 2008: Cykle rozwoju ludności Karpat polskich w XIX i XX w. IGiGP UJ, Kraków.
• Starkel L., 1975: Rola typów rzeźby w użytkowaniu ziemi obszarów górskich na przykładzie polskich Karpat. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, 162: 523-525.
• Starkel L., Pietrzak M., Łajczak M., 2007: Wpływ zmian użytkowania ziemi i wzrostu częstotliwości ekstremalnych opadów na obieg wody i erozję oraz ochronę zasobów przyrodniczych Karpat – Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich 54: 19-31.
• Šebo D., Nováček J., 2014: Case study areas Pruské, Bohunice, Vršatské Podhradie and Krivoklát: Land cover changes 1949-2009. Land Use/Cover Changes in Selected Regions in the World, Volume IX: 57-62.
• Troll M., 1999: Lasy, ich przemiany i przestrzenne zróżnicowanie [w:] W. Widacki (red.), Przemiany środowiska przyrodniczego zachodniej części Beskidów pod wpływem antropopresji, Kraków: 15-32.
• Wolski J., 1998: Land use and cover changes in the evacuated rural areas (the case of Bieszczady Mts.). Miscellanea Geographica, 8: 29-40.
• Wyżga B., 1993: River response to channel regulation: case study of Raba river channel, Carpathians, Poland. Earth Surface Processes and Landforms 17: 541-556.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).