Dziedzictwo geologiczne

• Autorzy: Urban Jan , Migoń Piotr , Radwanek-Bąk Barbara

Identyfikatory

DOI

10.7306/2021.1

Warianty tytułu

EN

Geological heritage

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

EN

Geoheritage (geological heritage), that is tangible evidence of geological past and contemporary processes, is increasingly recognized as a valuable component of environment, worth conservation and popularization. It comprises elements of Earth's geodiversity, which are significant for scientific, educational, cultural, ecological or aesthetic reasons. Among them, the key role is played by geosites, at which elements of geoheritage are best exposed and have the most evident value. Various classifications of geosites by the main theme have been proposed and various methods of evaluation of geosites exist, involving among others, assessment of their scientific importance, cultural/historical value, threats and educational opportunities. Geoheritage in a given place or area may have global, national, regional or local significance. Globally significant geoheritage is protected at UNESCO World Heritage properties and in UNESCO Global Geoparks. In Poland, geoheritage is protected in national and landscape parks, more than 110 nature reserves, more than 1600 nature monuments and more than 120 sites of special scientific interest (documentary sites). This paper opens a section of "Przegląd Geologiczny", in which representative geosites of Poland will be successively presented.

Słowa kluczowe

PL

geodziedzictwo; geostanowiska; geokonserwacja; georóżnorodność

EN

geoheritage; geosites; geoconservation; geodiversity

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Przegląd Geologiczny
• Rocznik: 2021
• Tom: Vol. 69, nr 1
• Strony: 16--20
• Opis fizyczny: Bibliogr.39 poz., fot.

Twórcy

autor

Urban Jan

• Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, al. Adama Mickiewicza 33, 31-120 Kraków

autor

Migoń Piotr

• Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Wrocławski, pl. Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław

autor

Radwanek-Bąk Barbara

• Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN, ul. Wybickiego 7a, 31-261 Kraków

Bibliografia

• 1. ALEXANDROWICZ Z. 1978 - Ochrona zabytków przyrody nieożywionej. [W:] Michajłow W., Zabierowski K. (red.), Ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. PWN, Kraków: 385-426.
• 2. ALEXANDROWICZ Z. 2003 - Ochrona dziedzictwa geologicznego Polski w koncepcji europejskiej sieci geostanowisk. Prz. Geol., 51 (3): 224-230.
• 3. ALEXANDROWICZ Z. 2006 - Framework of European geosites in Poland. Nature Conserv., 62: 63-87.
• 4. ALEXANDROWICZ Z. 2007 - Geoochrona w ujęciu narodowym, europejskim i światowym (ze szczególnym uwzględnieniem Polski). Biul. Państw. Inst. Geol., 425: 19-26.
• 5. ALEXANDROWICZ Z. 2008 - Geoconservation in Poland for progresses of long-lasting development. Prz. Geol. 56 (8/1): 579-583.
• 6. ALEXANDROWICZ Z., POPRAWA D. (red.) 2000 - Ochrona georóżnorodności w polskich Karpatach. Państw. Inst. Geol.
• 7. ALEXANDROWICZ Z., DRZAŁ M., KOZŁOWSKI S. 1975 - Katalog rezerwatów i pomników przyrody nieożywionej w Polsce. Studia Naturae 26, PWN, Kraków.
• 8. ALEXANDROWICZ Z., KOZŁOWSKI S., URBAN J. 2006 - Geodiversity assessment in Poland applied to the geoconservation framework (Abstract). [W:] ProGEO Symp. Safeguarding our geological heritage, Volume of abstract, Kyiv: 7-8.
• 9. ALEXANDROWICZ Z., KUĆMIERZ A., URBAN J., OTĘSKA-BUDZYN J. 1992 - Waloryzacja przyrody nieożywionej obszarów i obiektów chronionych w Polsce. Państw. Inst. Geol.
• 10. BAŚCIK M., CHEŁMICKI W., URBAN J. 2009 - Geoconservation of springs in Poland. Episodes, 32 (3): 177-185.
• 11. BIRKENMAJER K. 1965 - Ochrona przyrody nieożywionej. [W:] Szafer W. (red.), Ochrona przyrody i jej zasobów - problemy i metody, t. I. Zakł. Ochrony Przyr. PAN, Kraków: 242-260.
• 12. BRILHA J. 2018 - Chapter 4. Geoheritage: inventories and evaluation, [W:] Reynard E., Brilha J. (red.), Geoheritage. Assessment, protection and management. Elsevier Inc., Amsterdam: 69-83.
• 13. BRILHA J., GRAY M., PEREIRA D.I., PEREIRA P. 2018 - Geodiversity: an integrative review as a contribution to the sustainable management of the whole of nature. Environmental Science and Policy, 86: 19-28.
• 14. BROCX M., SEMENIUK V. 2007 - Geoheritage and geoconservation - history, definition, scope and scale. J. Royal Soc. of Western Australia, 90: 53-87.
• 15. CHYBIORZ R., KOWALSKA M. 2017 - Inwentaryzacja i ocena atrakcyjności geostanowisk województwa śląskiego. Prz. Geol., 65 (6): 365-374.
• 16. CHYBIORZ R., KRAWCZYŃSKI W., SZELĘG E., TYC A. 2015 - Dziedzictwo geologiczne i geomorfologiczne. [W:] Tokarska-Guzik B., Chybiorz R., Parusel J.B. (red.), Baza danych przestrzennych w zarządzaniu zasobami środowiska przyrodniczego województwa śląskiego. Uniw. Śl., Katowice: 9-20.
• 17. CROFTS R., GORDON J.E., BRILHA J., GRAY M., GUNN J., LARWOOD J., SANTUCCI V.L., TORMEYD., WORBOYS G.L. 2020 - Guidelines for geoconservation in protected and conserved areas. Best Practice Protected Area Guidelines Series 31. Gland, Switzerland: IUCN.
• 18. DINGWALL P., WEIGHELT., BADMAN T. 2005 - Geological worlds heritage: a global framework. IUCN: whc.unesco.org.document. activity-504-1.pdf
• 19. GAWLIKOWSKA E. 2000 - Ochrona georóżnorodności na Dolnym Śląsku. Państw. Inst. Geol.
• 20. GRAY M. 2013 - Geodiversity. Valuing and conserving abiotic nature. J. Wiley&Sons Ltd, Chichester.
• 21. KASPRZAK K., SKOCZYLAS J. 1994 - Ochrona zasobów przyrody nieożywionej - przeszłość, teraźniejszośé, przyszłość. Prz. Geol., 42 (3): 169-173.
• 22. KOZŁOWSKI S., MIGASZEWSKI Z., GAŁUSZKA A. 2004 - Znaczenie georóżnorodności w holistycznej wizji przyrody. Prz. Geol., 52 (4): 291-294.
• 23. MARTINI G. (red.) 1994 - Proceedings of the 1st International Symposium on the Conservation of our Geological Heritage. Digne les Bains, France, 11-16 June 1991. Mémoires de la Société Géologique de France, 165: 1-266.
• 24. MIGOŃ P. 2008 - Geomorfologia w ochronie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego - wymiar globalny i lokalny. Landform Analysis, 9: 25-29.
• 25. MIGOŃ P. 2012 - Geoturystyka. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
• 26. NIEĆ M., RADWANEK-BĄK B. 2019 - Pogląd na zakres działań i organizacje państwowej służby geologicznej w polityce surowcowej państwa. Prz. Geol., 67 (12): 968-972.
• 27. REYNARD E. 2004 -Geosite. [W:] GoudieA.S. (red.), Encyclopedia of geomorphology, vol. 1. Rotledge, London: 440.
• 28. RUBAND., KUOI.-L.2010-Essentialsofgeologicalheritagesite(geosite) management: a conceptual assessment of interests and conflicts. Natura Nascosta, 41: 16-31.
• 29. RUBINOWSKI Z. 1994 - Zadania geologii w praktycznej realizacji współczesnej ochrony przyrody nieożywionej w Polsce. Prz. Geol., 42 (3): 166-168.
• 30. SŁOMKA T. (red.) 2012 - Katalog obiektów geoturystycznych w obrębie pomników i rezerwatów przyrody nieożywionej. AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków.
• 31. SOLONJ., ROO-ZIELIŃSKAE., AFFEKA., KOWALSKA A., KRUCZKOWSKA B., WOLSKI J., DEGÓRSKI M., GRABIŃSKA B., KOŁACZKOWSKA E., REGULSKA E., ZAWISKA I. 2017 - Świadczenia ekosystemowe w krajobrazie młodoglacjalnym. Ocena potencjału i wykorzystania. Inst. Geogr. Przestrz. Zagosp. PAN. Wyd. Akademickie SEDNO, Warszawa.
• 32. URBAN J., RADWANEK-BĄK B., MARGIELEWSKI W. 2020 w druku-Ochrona dziedzictwa geologicznego w Polsce - tradycje, teraźniejszość i wyzwania przyszłości. [W:] Dąbrowski P. (red.), Zaczęło się od Tatr. Centr. Ośr. Turystyki Górskiej PTTK, Kraków.
• 33. WAROWNA J., MIGOŃ P., KOŁODYŃSKA-GAWRYSIUK R., KIEBAŁA A., ZGŁOBICKI W. 2013 - Geomorphosites in Poland - the role played by the Central Register of Geosites. Landform Analysis, 22: 117-124.
• 34. WIMBLEDON W.A.P., ANDERSEN S., CLEAL C.J., COWIE J.W., ERIKSTAD L., GONGRIJP G.P., JOHANSSON C.E., KARIS L.O., SUOMINEN V. 1999-Geological World Heritage: GEOSITES -a global comparative site inventory to enable prioritisation for conservation. Memorie Descrittive della Carta Geologica d' Italia, 54: 45-60.
• 35. WIMBLEDON W.A.P., ISHCHENKO A.A., GERASIMENKO N.P., DRANDAKI I., KARIS L.O., SUOMINEN V., JOHANSSON C.E., FREDEN C. 2001 - Geosites - an IUGS initiative: science supported by conservation. [W:] Barettino D., Wimbledon W.A.P., Gallego E. (red.), Geological heritage: its conservation and management. III Intern. Symposium ProGEO, Madrid (Spain): 69-95.
• 36. WIMBLEDONW.A.P., SMITH-MEYER S. (red.) 2012–Geoheritage in Europe and its conservation. ProGEO, Oslo.
• 37. WRÓBLEWSKI T. 2000 - Ochrona georóżnorodności w regionie świętokrzyskim. Państw. Inst. Geol.
• 38. WYK DE VRIES B., BYRNE P., DELCAMP A., EINARSON P., GÖĞÜS O., GUILBAUD M-N., HAGOS M., HARANGI S., JERRAM D., MATENCO L., RAPPRICH V., ROSE W., VYE E. 2018 - A global framework for the Earth: putting geological sciences in context. Global and Planetary Change, 171: 293-321.
• 39. ZWOLIŃSKI Z., NAJWER A., GIARDINO M. 2018 - Chapter 2. Methods of assessing geodiversity [W:] Reynard E., Brilha J. (red.), Geoheritage. Assessment, protection and management. Elsevier Inc. Amsterdam, 27: 69-83.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).