Origin and evolution of basins in the eastern part of Jasło-Sanok Depression (Polish Carpathians) in the Late Vistulian and Holocene

• Autorzy: Gerlach Tadeusz , Gębica Piotr , Szczepanek Kazimierz , Nalepka Dorota , Walanus Adam

Identyfikatory

DOI

10.24425/sq.2019.126388

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

Results of a geomorphologic study as well as radiocarbon and pollen analyses of sediments in small basins of the Jasło-Sanok Depression (Western Carpathians) are summarised. Floors of these basins, carved in soft shale-sandstone Krosno Beds, are covered with channel fluvial deposits and oxbow-lake sediments with lake chalk and peat accumulated in the Late Vistulian and Holocene. Since the early Atlantic Phase (ca 8,400–7,900 BP) the apparent acceleration of overbank (flood) deposition intermitting the peat accumulation is observed. The plant succession includes the Late Glacial (pre-Allerød, Allerød and Younger Dryas) with coniferous park forests, through mixed deciduous forests of the Holocene with elm, hazel, oak and lime as well as spruce-elm forests with alder in wetlands, up to present-day hornbeam forests (Tilio-Carpinetum of various types) and extra-zonal Carpathian beech forests (Dentario-Glandulosae-Fagetum). Abies alba (fir) is frequent in both these association types. First evidences of synanthropic plants that prove presence of prehistoric man appeared in the Subboreal Phase. The oldest radiocarbon date 13,550±100 BP (Gd-7355) [16,710–16,085 b2k], from a bottom part of the Humniska section is probably overestimated. This is indicated by palynological data, which suggest attribution of this section to the older Allerød. Small thickness of gravel blanket from the Plenivistulian termination and the beginning of the Late Vistulian, as well as large areas devoid of weathering and solifluction covers indicate that during the Plenivistulian weathering processes and removal of silt-clay material predominated in the basins. In that time the deflation was among important processes, which is proved by deflation troughs, faceted cobbles and thick covers of the Carpathian type of loess. The Besko Basin has pre-Vistulian tectonic foundation, while landforms of its floor are of erosion-degradation origin and formed during the last Scandinavian glaciation. In the Holocene the basin floors were overbuilt with fluvial deposits up to 8 m thick.

Słowa kluczowe

EN

deflation basins; radiocarbon dating; pollen analysis; Jasło-Sanok Depression; Carpathians

• Wydawca: Institute of Geological Science Polish Academy of Science
• Czasopismo: Studia Quaternaria
• Rocznik: 2019
• Tom: Vol. 36, Nr 2
• Strony: 171--194
• Opis fizyczny: Bibliogr. 56 poz., tab., rys.

Twórcy

autor

Gerlach Tadeusz

• Department of Geomorphology and Hydrology of Mountains and Uplands, Polish Academy of Sciences,31-018 Kraków, ul. Św. Jana 22, Poland

autor

Gębica Piotr

• University of Rzeszów, Institute of Archaeology, 35-015 Rzeszów, Moniuszki 10, Poland

autor

Szczepanek Kazimierz

• Institute of Botany, Jagiellonian University, 31-501 Kraków, Kopernika 27, Poland

autor

Nalepka Dorota

• W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 31-512 Kraków, Lubicz 46, Poland

autor

Walanus Adam

• Faculty of Geology, Geophysics and Environmental Protection, AGH University of Science and Technology, 30-059 Kraków, al. A. Mickiewicza 33, Poland

Bibliografia

• 1. Alexandrowicz, S.W., Klimek, K., Kowalkowski, A., Mamakowa, K., Niedziałkowska, E., Pazdur, M., Starkel, L., 1981. The evolution of the Wisłoka valley near Dębica during the Late Glacial and Holocene, Starkel, L. (Ed.), Folia Quaternaria 53, 38–54.
• 2. Depowski, S., 1956. Fałd Zmiennicy-Turzego Pola. Biuletyn Instytutu Geologicznego 110, 5–27.
• 3. Erdtman, G., 1960. The acetolysis method. Svensk Botanisk Tidskrift 54, 561–564.
• 4. Fleszar, A., 1914. Próba morfogenezy Karpat położonych na północ od Krosna. Kosmos 39, 99–121.
• 5. Gerlach, T., 1977. The role of wind in the present day soil formation and fashioning of the Carpathians slopes. Folia Quaternaria 49, 93–113.
• 6. Gerlach, T., 1990. Ewolucja młodoczwartorzędowych zbiorników jezior nych centralnej części Dołów Jasielsko-Sanockich. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 24, 120–160.
• 7. Gerlach, T., 1991. Model tworzenia lessów w środkowej części Polskich Karpat fliszowych w okresie vistulianu. In: Krawczyk, B., Grzeszczak, J. (Eds), Conference Papers 14. Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, pp. 15–19.
• 8. Gerlach, T., 1994. Eoliczne utwory pyłowe Karpat – wskaźnikiem kontynentalizmu. In: Starkel, L., Prokop, P. (Eds.), Przemiany Środowiska Przyrodniczego Karpat I Kotlin Podkarpackich. Conference Papers 20. Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, pp. 17–18.
• 9. Gerlach T., Koszarski L., Koperowa W., Koster E., 1972. Sediments lacustres postglaciaires dans la Depression de Jasło-Sanok. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 6, 37–61.
• 10. Gerlach, T., Koszarski, A., Koszarski, L., 1986. Observations of the present action of winds as a key to the model od sedimentation on the mountains loess (Carpathians, Poland). In: Abstracts IAS, 7th Regional Meeting on Sedimentology, Kraków, 67.
• 11. Gerlach, T., Krysowska-Iwaszkiewicz, M Szczepanek, K., Alexandrowicz, S.W., 1991. Karpacka odmiana lessów w Humniskach koło Brzozowa na Pogórzu Dynowskim w polskich Karpatach fliszowych. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia 17, 193–219.
• 12. Gerlach, T., Krysowska-Iwaszkiewicz, M., Szczepanek, K., Pazdur, M., 1993. Nowe dane o pokrywie karpackiej odmiany lessów w Humniskach koło Brzozowa. Zeszyty IGiPZ PAN 16, 1–43.
• 13. Gerlach, T., Starkel, L., Szczepanek, K., 1997. Sites with organic interglacial deposits in the upper San river basin, Polish Eastern Carpathians. Studia Geomorphologica Carpatho-Balcanica 31, 31–44.
• 14. Gębica, P., Superson, S., Hozer, M., Bajda-Wesołowska, A., 2014. Geoarcheologiczny zapis ewolucji doliny Wisłoka na przykładzie stanowiska nr 19 w Białobrzegach. Materiały i Spawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego 35, 217–226.
• 15. Gradowski, J., Nalepka, D., 1984. Stanowiska datowane radiowęglem w południowej Polsce. Część I – Karpaty. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia 10, 89–102.
• 16. Harmata, K., 1987. Late-glacial and Holocene history of vegetation at Roztoki and Tarnowiec near Jasło (Jasło-Sanok Depression). Acta Palaeobotanica 27, 43–65.
• 17. Harmata, K., 1995a. A Late Glacial and Early Holocene profile from Jasło and recapitulation of the studies on the vegetational history of the Jasło-Sanok Depression in the last 13000 years. Acta Palaeobotanica 35, 15–45.
• 18. Harmata, K., 1995b. Traces of human impact reflected in pollen diagram from Tarnowiec mire near Jasło (Jasło-Sanok depression), SE Poland. Vegetation History and Archaeobotany 4, 235–243.
• 19. Janczyk-Kopikowa, Z., 1987. Uwagi na temat palinostratygrafii Czwartorzędu (summary: Remarks on Palynostratigraphy of the Qua ternary). Kwartalnik Geologiczny 31, 155–162.
• 20. Klimaszewski, M., 1948. Polskie Karpaty Zachodnie w okresie dyluwialnym, Prace Wrocławskiego towarzystwa Nauk, Ser. 7, 1–236.
• 21. Klimaszewski, M., 1967. Polskie Karpaty Zachodnie w okresie czwartorzędowym. In: Galon R., Dylik J. (Eds), Czwartorzęd Polski, Warszawa, 431–497.
• 22. Koperowa, W., 1970. Późnoglacjalna i holoceńska historia roślinności wschodniej części Dołów Jasielsko-Sanockich (summary: Late-Glacial and Holocene history of the vegetation of the eastern part of the “Jasło-Sanok Doły” (Flysch Carpatians). Acta Palaeobotanica 11, 1–42.
• 23. Koperowa, W., Starkel, L., 1972. The Late Glacial and Holocene history of vegetation in the eastern part of the Doły Jasielsko-Sanockie. In: Excursion Guide-Book, Symposium on the INQUA Commision on Studies of the Holocene Part 1, 34–38.
• 24. Koszarski, L., 1961. Perspektywy dalszych poszukiwań naftowych w fałdzie Grabownicy. Biuletyn Instytutu Geologicznego 154, 15–38.
• 25. Krajewski, S., 1933. Sprawozdanie z badań geologicznych wykonanych w 1932 r. na arkuszu Sanok. Posiedz. Nauk. PIG 36, 34–37.
• 26. Malata T., Zimnal Z., 2003. Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000, arkusz Sanok (1041). Państwowy Instytut Geolo giczny- Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa.
• 27. Malata T., Zimnal Z., 2013. Objaśnienia do szczegółowej mapy geologicznej Polski 1: 50 000, arkusz Sanok (1041). Państwowy Instytut Geologiczny-Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa, 1–60.
• 28. Mangerud, J., Andersen, S.T., Berglund, B.E., Donner, J.J., 1974. Quaternary stratigraphy of Norden, a proposal for terminology and classification. Boreas 3, 109–26.
• 29. Nalepka, D., Walanus, A., 2003. Data processing in pollen analysis. Acta Palaeobotanica 43, 125–134.
• 30. Obidowicz, A., Madeyska, E., Turner, C., 2013. Postglacial history of vegetation in the Polish part of the Western Carpathians based on isopollen maps. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
• 31. Oklejewicz, K., 1993. Flora Dołów Jasielsko-Sanockich (The Flora of the Jasło-Sanok Basin). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloń skiego. Prace Botaniczne 26, 7–165.
• 32. Oklejewicz, K., 1996. Charakterystyka Geobotaniczna Dołów Jasielsko- Sanockich. Geobotanical Description of the Jasło-Sanok Basin. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Botaniczne 27, 9–93.
• 33. Ralska-Jasiewiczowa M., 1980. Late Glacial and Holocene vegetation of the Bieszczady Mts. (Polish Eastern Carpathians). Acta Palaeobotanica 20, Kraków.
• 34. Ralska-Jasiewiczowa, M., Latałowa, M., Wasylikowa, K., Tobolski, K., Madeyska, E., Wright, H.E., Turner, C. (Eds), 2004. Late Glacial and Holocene history of vegetation in Poland based on isopollen maps. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
• 35. Ralska-Jasiewiczowa, M., Starkel, L., 1975. The basic problems of palaeogeography of the Holocene in the Polish Carpathians. Biuletyn Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego 19, 27–44.
• 36. Ralska-Jasiewiczowa M., Starkel L., 1988. Record of the hydrological changes during the Holocene in the lake, mire and fluvial deposits of Poland. Folia Quaternaria 57, 91–127.
• 37. Reimer, P.J., Bard, E., Bayliss, A., Beck, J.W., Blackwell, P.G., Ramsey, C.B., Buck, C.E., Cheng, H., Edwards, R.L., Friedrich, M., Grootes, P.M., Guilderson, T.P., Haflidason, H., Hajdas, I., Hatté, C., Heaton, T.J., Hoffmann, D.L., Hogg, A.G., Hughen, K.A., Kaiser, K.F., Kromer, B., Manning, S.W., Niu, M., Reimer, R.W., Richards, D.A., Scott, E.M., Southon, J.R., Staff, R.A., Turney, C.S.M., van der Plicht, J., 2013. IntCal13 and Marine13 Radiocarbon Age Calibration Curves 0–50,000 Years cal BP. Radiocarbon 55, 1869–1887.
• 38. Sebe K., Csillag G., Ruszkiczay-Rüdiger Zs., Fodor L.I., Thamo-Bozso E., Müller P.M., Braucher R., 2011. Wind erosion under cold climate: A Pleistocene periglacial mega-yardang system in Central Europe (West Pannonian Basin, Hungary) and its implications on yardang formations. Geomorphology 134, 470–482.
• 39. Starkel, L., 1960. Rozwój rzeźby Polskich Karpat fliszowych w holocenie, Prace Geograficzne IG PAN. pp. 1–239.
• 40. Starkel, L., 1972. Karpaty Zewnętrzne, Geomorfologia Polski, t. 1.
• 41. Starkel, L. (Ed.), 1980. Przeglądowa mapa geomorfologiczna Polski 1:500 000. IGiPZ PAN.
• 42. Starkel, L., 1988. Palaeogeography of the periglacial zone in Poland during the maximum advances of the Vistulian ice sheet. Geographia Polonica 55, 151–163.
• 43. Starkel, L., 1999. 8,500–8,000 yrs BP Humid Phase – Global or Regional? Sci. Reports Tohoku Univ. 7th Ser. (Geography); GLOCOPH’ 98, Spec. Issue 49, 105–133.
• 44. Świdziński H., 1953. Karpaty fliszowe między Dunajcem a Sanem. Regionalna Geologia Polski – T. 1 – Karpaty, Z. 2 – Tektonika, Kraków, 207–453.
• 45. Szczepanek K., 1987. Late-Glacial and Holocene pollen diagrams from Jasiel in the Low Beskid Mts. (The Carpathians). Acta Palaeobotanica 27, 1, 9–26.
• 46. Wacnik, A., Nalepka, D., Granoszewski, W., Walanus, A., Madeyska, E., Cywa, K., Szczepanek, K., Cieślak, E., 2016. Development of modern forest zones in the Beskid Niski Mts. and adjacent area (Western Carpathians) in the late Holocene: A palaeobotanical perspective. Quaternary International 415, 303–324.
• 47. Walanus, A., Nalepka, D., 1999. POLPAL – Program for counting pollen grains, diagrams plotting and numerical analysis. Acta Palaeobotanica supplement 2, 659–661.
• 48. Walanus, A., Nalepka, D., 2010. Calibration of mangerud’s boundaries. Radiocarbon 52, 1639–1644.
• 49. Walanus, A., Nalepka, D., 2016. htpp://www.adamwalanus.pl/depthage.html.
• 50. Wdowiarz, S., Zubrzycki, A., 1985. Le Quaternaire dans le synclinorium central des Karpates entre Krosno-Wrocanka et Zarszyn-Wola Sękowa. Proc. Reports, XIII Congr. CBGA, Part 2, pp. 551–555.
• 51. Wdowiarz, S., Zubrzycki, A., 1987. Rozwój poziomów erozyjno-akumulacyjnych między Krosnem i Wrocanką a Zarszynem i Wolą Sękową. Sprawozdanie z Posiedzeń Komisji Nauk PAN, Oddział w Krakowie 29, 390–392.
• 52. Wdowiarz, S., Zubrzycki, A., 1991. Geneza Kotliny Beska w świetle nowego rozpoznania utworów czwartorzędowych. Sprawozdanie z Posiedzeń Komisji Nauk PAN, Oddział w Krakowie 33, 185–190.
• 53. Wdowiarz, S., Zubrzycki, A., Frysztak-Wołkowska, A., 1991. Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski 1:50 000, arkusz Rymanów (1040). Państwowy Instytut Geologiczny 1–91.
• 54. Wójcik, A., 1987. Late-glacial lacustrine sediments from Roztoki and Tarnowiec near Jasło (Jasło-Sanok Depression). Acta Palaeobotanica 27, 27–41.
• 55. Wójcik, A., 2003. Czwartorzęd zachodniej części Dołów Jasielsko- Sanockich (polskie Karpaty Zewnętrzne). Prace Państwowego Insty tutu Geolo gicznego 178, 1–148.
• 56. Zuchiewicz, W., 1987. Evolution of the Eastern Beskid Niski Mts. and morphotectonics of the Polish Carpathians. Zeszyty Naukowe AGH, Geologia 13, 5–168.