Zamek w Chudowie do końca XVI w. – rozwój i przekształcenia prywatnej siedziby górnośląskiej w świetle dotychczasowych badań

• Autorzy: Nocuń Przemysław

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc190105

Warianty tytułu

EN

Castle in Chudów until the end of the 16th century – development and transformation of a private Upper Silesian seat in the light of current research

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

W artykule przedstawione zostały najważniejsze wyniki badań siedziby pańskiej w Chudowie koło Gliwic (Górny Śląsk), prowadzonych na tym obiekcie od 2001 r. (przede wszystkim w związku z realizowaną w tym czasie częściową rekonstrukcją wczesnonowożytnego zamku i adaptacją jego wieży na cele muzealne). Wykonywane równolegle kwerendy archiwalne, obserwacje architektoniczne, a zwłaszcza prace archeologiczne pozwoliły na rozpoznanie m.in. pozostałości poprzedzającej zamek murowany, a nieznanej wcześniej, XV-wiecznej siedziby rodziny Chudowskich (formalnie wpisującej się w horyzont późnośredniowiecznych założeń typu motte). W tekście przedstawiono ustalenia na temat planu, konstrukcji oraz podstaw datowania tego obiektu, jego funkcjonowania i destrukcji. Omówiono również wyniki badań w kwestii czasu budowy kamienno-ceglanego zamku wiązanego z działalnością Jana Gierałtowskiego. Przedstawiono wcześniejsze koncepcje na temat kształtu i datowania tego założenia, które zweryfikowano w oparciu o rezultaty ostatnich prac archeologicznych. Szczegółowej analizie poddano także zamkową wieżę, której stan zachowania umożliwił określenie jej pierwotnej formy (z czasu jej realizacji około połowy XVI w.) i funkcji. Przedstawione w tekście informacje pozwoliły na ukazanie rozwoju siedziby obronnej w Chudowie w okresie od jej powstania w połowie XV stulecia – kiedy to funkcjonowała w postaci drewnianej wieży otoczonej palisadą – do końca wieku XVI – kiedy zrealizowane zostało renesansowe założenie (otoczone fosą), w którego skład wchodziła kamienno-ceglana wieża i trzy budynki wzniesione wokół niewielkiego centralnego dziedzińca.

EN

The article presents the main results of research of the noble’s seat in Chudów near Gliwice (Upper Silesia), that was conducted since 2001 (mainly in connection with the partial reconstruction of the early-modern castle and the adaptation of its tower for museum purposes). Archival queries, architectural observations, and – in particular – archaeological works, carried out in parallel, have resulted with the discovery of remains of – preceding the stone and brick castle – previously unknown 15th-century seat of the Chudowski family (formally placed in the horizon of late mediaeval residences of motte type). The text presents conclusions about its plan, structure and bases for chronology of construction, functioning and destruction of this object. The article also discusses the results of research in the topic of the origins of the stone and brick castle, associated with the activities of Jan Gierałtowski. It presents earlier concepts of the plan and chronology of it and verifies them basing on the results of recent archaeological works. A detailed analysis was also made of the castle tower, whose state of preservation made it possible to determine its original form (from the time when it was built around the middle of the 16th century) and its function. The data presented in the text allowed showing the development of the private residence in Chudów from its origins in the mid-15th century – when it functioned as a wooden tower surrounded by a palisade – until the end of the 16th century – when the early-modern castle (surrounded by a moat) was completed composed of a stone and brick tower and three buildings constructed around a small central courtyard.

Słowa kluczowe

PL

zamek; motte; wieża; dwór; Chudów

EN

castle; motte; tower; manor house; Chudów

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2019
• Tom: Nr 1 (57)
• Strony: 67--78
• Opis fizyczny: Bibliogr. 18 poz., il.

Twórcy

autor

Nocuń Przemysław

• Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego/Institute of Archaeology, Jagiellonian University in Kraków

Bibliografia

• [1] Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis, [w:] H. Markgraf, J.W. Schulte (Hrsg.), Codex diplomaticus Silesiae, Josef Max & Comp., Breslau 1889.
• [2] Maroń F., Rozwój sieci parafialnej w diecezji katowickiej aż do końca XV w., „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1969, Nr 2, 101–167.
• [3] Horwat J., Szymański J., Jan Gierałtowski, Pan na Chudowie, Fundacja „Zamek Chudów”, Katowice 2006.
• [4] Knosalla-Kunzendorf J., Ueber die Chudower Burgruine, „Mitteilungen des Beuthener Geschichts- und Museumsverein” 1916, Nr 4, 28–36.
• [5] Rozpędowski J., Trudzik Z., Zamek w Chudowie. Wnioski konserwatorskie, 1957, [mpis w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach oraz w spuściźnie po prof. J. Rozpędowskim w Katedrze Historii Architektury, Sztuki i Techniki PWr].
• [6] Adamska D., Heś R., Szołtysek R., Dzieje zamku w Chudowie, Fundacja „Zamek Chudów”, Katowice 2001.
• [7] Nocuń P., Sośnierz A., Tarasiński A., Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na dziedzińcu zamku w Chudowie (powiat gliwicki) na podstawie pozwolenia konserwatorskiego nr 165/2005 z dnia 30 listopada 2005 roku, Chudów 2013, [mpis w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach].
• [8] Nocuń P., Sośnierz A., Tarasiński A., Woźniak M., Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych na dziedzińcu zamku w Chudowie (powiat gliwicki) na podstawie pozwolenia konserwatorskiego nr 196/2006 z dnia 8 grudnia 2006 roku, Chudów 2014, [mpis w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach].
• [9] Nocuń P., Grabny B., Walkowski S., Wstępne sprawozdanie z badań archeologicznych zamku w Chudowie (powiat gliwicki) w 2017 roku na podstawie pozwolenia nr 174/2017 z dnia 6 lipca 2017 roku, Chudów 2017, [mpis w archiwum Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach].
• [10] Tarasiński A., Nocuń P., Badania archeologiczno-architektoniczne zamku w Chudowie, województwo śląskie, [w:] E. Tomczak (red.), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2001–2002, Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, Katowice 2004, 245–252.
• [11] Tarasiński A., Nocuń P., Badania archeologiczno-architektoniczne zamku w Chudowie, województwo śląskie, [w:] E. Tomczak (red.), Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2005–2006, Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego, Katowice 2007, 192–200.
• [12] Markgraf H., Die Rechnung über den Peterspfennig im Archidiakonat Oppeln 1447, [w:] C. Grünhagen (Hrsg.), Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, Bd. 27, Josef Max & Comp., Breslau 1893, 368.
• [13] Horwat J., Księstwo bytomskie i jego podziały do końca XV w., Muzeum w Gliwicach, Gliwice 1990.
• [14] Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Zespół 8: Księstwo Opolsko-Raciborskie, sygn. 151, k. 260v.
• [15] Nowakowski D., Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne, IAiE PAN, Wrocław 2017.
• [16] Dąbrowska M., Nocuń P., Tarasiński A., Kafle z zamku w Chudowie, Fundacja „Zamek Chudów”, Chudów 2006.
• [17] Duncker A., Die ländlichen Wohnsitze, Schlösser und Residenzen der ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preussischen Monarchie, Bd. 2, Berlin 1860, nr 87.
• [18] Albers P., Romantik in Oberschlesien, „Schlesien”, 1910/11, Jg. 4, [b.n.s.].

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).