Synagogi Rzeszowa. Część 1. Synagoga Staromiejska

• Autorzy: Tobiasz L.

Identyfikatory

DOI

10.17425/WK51RZESZOW

Warianty tytułu

EN

Rzeszow synagogues. Part 1. Old Town Synagogue

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Przedwojenne piękno i bogactwo rzeszowskich synagog znamy niestety już tylko z opisów Alfreda Grottego, Władysława Łuszczkiewicza oraz zdjęć Szymona Zajczyka i Edwarda Janusza. Po Holokauście, wobec nieobecności Żydów, nieużywane i opuszczone synagogi popadały w ruinę. Mimo to przez wiele lat wciąż były ważnym elementem krajobrazu kulturowego polskich miast. Część z nich została przebudowana, inne otrzymały nowe funkcje, które wiązały się z ich adaptacją, co w wielu przypadkach niekorzystanie wpłynęło na ich wartość kulturową. Niniejszy artykuł jest pierwszą z dwóch publikacji o historii rzeszowskich synagog i dotyczy synagogi Staromiejskiej. Obiekt ten zlokalizowany jest przy ul. Bożniczej 4 i zwany jest także „małą synagogą” lub „starą szkołą”. Dokładna data jego powstania nie jest znana. Przyjmuje się, że pierwsza bożnica murowana na terenie Rzeszowa powstała około 1610 roku. Obecnym właścicielem budynku jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Krakowie, a dzierżawcą obiektu do końca 2016 roku było Wojewódzkie Archiwum Państwowe. Obecnie synagoga Staromiejska jest nieużytkowana.

EN

Pre-war beauty and wealth of Rzeszow synagogues are known, unfortunately, only from descriptions of Alfred Grotte, Władysław Łuszczkiewicz and photos of Szymon Zajczyk and Edward Janusz. After the Holocaust, in view of the absence of Jews, unused and abandoned synagogues were falling into ruin. Nevertheless, for many years they still constituted an important element of the cultural landscape of Polish cities. Some of them have been altered, while others have been adjusted to new functions that involved their adaptation, which in many cases negatively influenced their cultural value. This article is the first of two publications on the history of Rzeszow synagogues and concerns the Old Town Synagogue. The object is located at 4 Bożnicza St. and is also referred to as the “Small Synagogue” or the “Old School”. The exact date of its creation is unknown. It is assumed that the first masonry temple in Rzeszow was erected around 1610. The current owner of the building is the Jewish Religious Community in Krakow, and until the end of 2016 the object leaseholder was the Voivodeship State Archive. Currently the Old Town Synagogue is not used.

Słowa kluczowe

PL

Rzeszów; społeczność żydowska; synagoga Staromiejska

EN

Rzeszow; Jewish community; Old Town; Synagogue

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2017
• Tom: Nr 51
• Strony: 72--85
• Opis fizyczny: Bibliogr. 17 poz., fot., rys.

Twórcy

autor

Tobiasz L.

Bibliografia

• 1. P. Burchard, Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce, Warszawa 1990.
• 2. W. Wierzbieniec, Rzeszów [w:] Żydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, red. J. Tomaszewski, A. Żarkowski, Warszawa 2001, s. 404–405.
• 3. E. Dawidziak, Rzeszowskie synagogi – wczoraj i dziś…, Renowacje i Zabytki, nr 3/2015, s. 163.
• 4. W. Bonusiak, Stosunki demografi czne [w:] Dzieje Rzeszowa, t. III, Rzeszów w okresie międzywojennym i pod okupacją 1918–1944, red. F. Kiryk, Rzeszów 2001, s. 95;
• 5. W. Wierzbieniec, Żydzi rzeszowscy [w:] Encyklopedia Rzeszowa, red. J. Draus, Rzeszów 2004, s.v., s. 820 i n.
• 6. F. Kotula, Obwarowania Rzeszowa i rozwój przestrzenny miasta w XVII–XVIII wieku [w:] Pięć wieków miasta Rzeszowa XIV–XVIII, red. F. Błoński, Warszawa 1958, s. 210;
• 7. Akta radzieckie rzeszowskie, poz. 163:
• 8. Mandat pana miasta Mikołaja Spytka Ligęzy, kasztelana sandomierskiego, w sprawie obrony Rzeszowa z 8 VIII 1627, s. 88.
• 9. F. Kotula, Tamten Rzeszów, czyli wędrówka po zakątkach i historii miasta, Rzeszów 1985, s. 373–374.
• 10. M. Bałaban, Żydzi lwowscy, Lwów 1906, s.185.
• 11. W. Hennig, Rzeszowski alfabet, Rzeszów 2012, s. 479.
• 12. M. i K. Piechotkowie, Krajobraz z menorą, Wrocław 2008, s. 75–76.
• 13. W. Łuszczkiewicz, Sprawozdanie z wycieczki naukowej odbytej w lecie 1891 r. [w:] Sprawozdanie Komisji do badania historii sztuki w Polsce, t. II, Kraków 1896, s. 173–177.
• 14. G. Zamoyski, Stan posiadania i ruch budowlany Żydów w Rzeszowie doby autonomicznej [w:] Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, Jasło 2001, s. 445–446;
• 15. W. Wierzbieniec, Rzeszowska izraelicka gmina wyznaniowa na początku XX wieku, Prace Historyczno-Archiwalne, t. II, Rzeszów 1994, s. 47–48.
• 16. F. Kotula, Z dziejów Rzeszowa 1939–1944. Losy rzeszowskich zabytków i pamiątek, Rzeszów 1947, s. 430.
• 17. K. Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Kraków 2006, s. 294–295.