Ogród pamięci Gucin-Gaj w Warszawie – stan przetrwania

• Autorzy: Wrzos Z. , Kimic K.

Warianty tytułu

EN

Gucin-Gaj – memorial garden in Warsaw – present condition

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ogród Gucin-Gaj w Służewie, założony w 1817 roku, stanowił rezydencję filialną Stanisława Kostki Potockiego. Po jego śmierci urządzono w latach 1821-1830 na jego cześć tzw. Gaj w Gucinie. Specyfika i unikalność ogrodu wynikała z faktu, iż rolę monumentu pełniło całe założenie ogrodowe, ukształtowane przez elementy kamienne (obeliski, urny, kamienie, sarkofagi, płyty okolicznościowe z inskrypcjami) i elementy żywe (drzewa-pomniki). Całość układu była wynikiem współdziałania osób reprezentujących świat nauki, sztuki i literatury. Powstały Gaj zyskał rangę ogrodu pamięci. Obecny stan zachowania Gucina- Gaju obrazuje wiele niekorzystnych zmian w relacjach obiektu z otoczeniem, jak i występujących w jego obrębie. Do zachowanych elementów należą ukształtowanie terenu (wzgórze, skarpa) i pozostałości po stawach, w ogrodzie górnym – zabytkowe elementy zespołu kościelnego, w ogrodzie dolnym – trzy pomniki z Gaju (sarkofag, obelisk, kamień pamiątkowy) przeniesione do Wilanowa, kilkanaście wartościowych drzew, w tym 8 pomników przyrody, a także wejście do groty. Nie zachowały się główne elementy układu założenia: zabudowania dworsko-folwarczne i otaczający je ogród górny, w ogrodzie dolnym – bogaty drzewostan w Gaju, układ komunikacyjny i powiązania widokowe, liczne pomniki. Założenie wymaga określenia kierunku działań naprawczych, popartych uprawomocnieniem decyzji o wpisie do rejestru zabytków ogrodu dolnego, i opracowania oraz realizacji projektu rewaloryzacji.

EN

The Gucin-Gaj Garden in Służew, laid out in 1817, was a summer residence of Stanisław Kostka Potocki, the owner of Wilanów. After Potocki’s death, his wife Aleksandra laid out in memory of him the Gaj in Gucin in the period of 1821-1830. The specific character of it resulted from special elements of its composition – all garden with its sculptural elements (obelisks, urns, sarcophaguses, stones and gravestones with inscriptions) and animate elements (trees-monuments) performed a memorial role. The composition of Gaj came out of Potocki’s friends cooperation – group of people derived from representatives of different circles of scholarship, literature, art, etc. The Gaj became an unique memorial garden. The present-day condition of Gucin-Gaj Garden is weak. There were observed many negative changes in relations of garden with its surroundings and inside the garden’s area. Only selected historical elements exist today: natural elements of lay of the land (hill and slope) and remains of ponds; in upper garden – historical buildings of ecclesiastical complex; in lower garden – three monuments of old Gaj (sarcophagus, obelisk and memorial stone) moved to Wilanów residential garden, several old trees including 8 natural monuments, entrance to underground grotto. Many elements don’t exist: in upper garden – manor house and outbuildings, surrounding garden; in lower garden – historical trees-monuments, paths and inside views, all sculptural elements. The area of historical garden needs revalorization supported by entry to historic monuments’ register.

Słowa kluczowe

PL

Gucin-Gaj; ogród pamięci; pomnik; negatywne zmiany

EN

Gucin-Gaj; memorial gardens; monument; negative changes

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: Czasopismo Techniczne. Architektura
• Rocznik: 2012
• Tom: R. 109, z. 2-A
• Strony: 119--131
• Opis fizyczny: Bibliogr. 31 poz., il.

Twórcy

autor

Wrzos Z.

• Krajobraz Kreatywny Zuzanna Wrzos, Warszawa

autor

Kimic K.

• Katedra Architektury Krajobrazu, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, SGGW

Bibliografia

• BOGDANOWSKI J., Polskie ogrody ozdobne. Historia i problemy rewaloryzacji, Arkady, Warszawa 2000.
• CIOŁEK G., Ogrody polskie. Przemiany treści i formy, Budownictwo i Architektura, Warszawa 1954.
• CIOŁEK G., Zarys historii kompozycji ogrodowej w Polsce. Materiały do projektowania, Zeszyt 4, PWN, Łódź–Warszawa 1955.
• CZARTORYSKA I., Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów, Wrocław 1805.
• Decyzja nr 1383-A z dnia 10 lipca 1989 roku o wpisie do rejestru zabytków Zespołu Kościelnego p.w. Św. Katarzyny przy ul. Fosa 17 w Warszawie.
• Decyzja nr 1568/2007 z dnia 12 listopada 2007 roku o wpisie do rejestru zabytków Ogrodu Gucin-Gaj położonego w Warszawie w Dzielnicy Ursynów.
• DROZDOWSKI M., ZACHORSKI A., Historia Warszawy, PWN, Warszawa 1981.
• HERBST S. (red.), Encyklopedia Warszawy, PWN, Warszawa 1975.
• KOBENDZA R., KOŁODZIEJCZYK J., Przewodnik florystyczny po okolicach i parkach Warszawy, Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, Warszawa 1922, s. 56.
• LIPIŃSKA J., POĆ M., Wytyczne konserwatorskie dla Rejonu Świętej Katarzyny w Warszawie, Pracownia „Projektowanie i Realizacja Inwestycji”, Warszawa 2006.
• LORENTZ S., Sarkofag Scipiona w Polsce, „Meander”, R. I, 1946.
• MAJDECKI L., Gucin Gaj. Analiza układu kompozycyjno-przestrzennego na tle warunków naturalnych i zarysu historycznego, [w:] „Rejestr Ogrodów Polskich”, Zeszyt 4, PWN, Warszawa 1965.
• MAJDECKI L., Inwentaryzacja ogrodu Gucin-Gaj, 1961.
• MAŁACHOWSKI S., Gaj w Gucinie, [w:] „Ochrona Zabytków”, rok 11, nr 1–2 (40-41), Warszawa 1958, s. 146-149.
• NOWICKA E., Gucin, [w:] „Ziemia”, nr 17, 1914, s. 266-268.
• PIEKARSKA Z., ZIEMBIŃSKA-SZNEE Z., Ewidencja Parku Gucina Gaj w Służewie, KOBiDZ, Warszawa 1987.
• POLANOWSKA J., Stanisław Kostka Potocki. Twórczość architekta amatora, Instytut Sztuki PAN, Liber Pro Arte, Warszawa 2009.
• SENETA W., DOLATOWSKI J., Dendrologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
• SKIMBOROWICZ H., GERSON W., Wilanów. Album widoków i pamiątek, Warszawa 1877.
• STĘPNIEWSKA B., Tendencje kształtowania zieleni w wiekach XIX i XX w Europie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 1996.
• Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego m. st. Warszawy. Uchwała nr LXXXII/2746/2006 z dn. 10-10-2006.
• ŚWIĄTKOWSKI M., Inwentaryzacja roślinności w skali 1:500, KOBiDZ, Warszawa 2006.
• ŚWIĄTKOWSKI M., Studium historyczno-konserwatorskie Ogrodu Gucin-Gaj w Służewie. Kościół św. Katarzyny i Ogród Gucin-Gaj w Służewie, ustalenie granic wpisu do rejestru zabytków, KOBiDZ, Warszawa 2006.
• WRZOS Z., Założenie ogrodowe Gucin-Gaj w Warszawie – wytyczne konserwatorskie, praca dyplomowa wykonana pod kierunkiem dr inż. Kingi Kimic, Podyplomowe Studium Ochrony Dziedzictwa Kulturowego, Politechnika Warszawska, Warszawa 2010.
• ZAKRZEWSKA E. (red.), Opracowanie Ekofizjograficzne do MPZP Rejonu Św. Katarzyny, Miejska Pracownia Planowania Przestrzennego i Strategii Rozwoju, Warszawa 2006.
• ZUG S.B., Ogrody w Warszawie i jej okolicach. Opisane w roku 1784 przez Szymona Zuga z objaśnieniami F.M. Sobieszczańskiego, Kalendarz Powszechny na rok przestępny 1848, R. 14, Warszawa 1848, s. 1-18.
• Plan południowych okolic Warszawy ze Służewem i terenami otaczającymi, 1829, I.S. PAN nr 60985.
• Plan okolic Warszawy, 1819.
• Plan okolic Warszawy, 1920.
• Plan części Służewa z Gucinem wg Pachulskiego z 1859 roku ze zbiorów AGAD w Warszawie, nr 468-7.
• Plan części Służewa ze wzgórzem gucińskim i kościołem wg Beniusiewicza z 1807 roku ze zbiorów AGAD w Warszawie, nr W 496-25 a.