The maximum ice sheet extent and its retreat in the western part of the Holy Cross Mountains, Poland, during the Sanian 2 Glaciation/MIS 12 based on geological data and analysis of karst phenomena

• Autorzy: Dzierżek Jan , Lindner Leszek , Cabalski Krzysztof , Urban Jan , Cyglicki Michał

Identyfikatory

DOI

10.24425/agp.2020.132264

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The paper is focused on the palaeographic development of the western part of the Holy Cross Mountains, Poland, during the maximum extent of the Sanian 2 (MIS 12) ice sheet and its retreat. The studies were based on archival cartographic data, coupled with new lithological and petrographic analyses of limni- and fluvioglacial sands, i.e., grain-size composition, quartz grain morphology and heavy mineral analysis, as well as analysis of the erratic material of tills. The results confirm the regional variability of the erratic material in the Sanian 2 tills and point to the long-term development of fluvioglacial sands cover documenting cold climate conditions. They also evidence that the western part of the Holy Cross Mountains was the area where two oppositely directed ice sheet lobes (Radoszyce and Sandomierz) advanced during the Sanian 2 Glaciation and that deglaciation of the area took place in two stages. Huge quantities of meltwater released at that time contributed to the intensification of earlier initiated karst phenomena, as well as filling of the existing caves by fluvioglacial sands.

Słowa kluczowe

EN

Central Poland; glacial deposits; cave deposits; palaeogeography; Middle Pleistocene

PL

Polska środkowa; osad glacjalny; złoże jaskiniowe; paleogeografia; środkowy plejstocen

• Wydawca: Faculty of Geology of the University of Warsaw ; Komitet Nauk Geologicznych PAN
• Czasopismo: Acta Geologica Polonica
• Rocznik: 2021
• Tom: Vol. 71, no. 2
• Strony: 199--218
• Opis fizyczny: Bibliogr. 72 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Dzierżek Jan

• Faculty of Geology, University of Warsaw, Żwirki i Wigury 93, PL-02-089 Warszawa, Poland

autor

Lindner Leszek

• Faculty of Geology, University of Warsaw, Żwirki i Wigury 93, PL-02-089 Warszawa, Poland

autor

Cabalski Krzysztof

• Faculty of Geology, University of Warsaw, Żwirki i Wigury 93, PL-02-089 Warszawa, Poland

autor

Urban Jan

• Institute of Nature Conservation, Polish Academy of Sciences, Adama Mickiewicza 33, PL- 31-120, Kraków

autor

Cyglicki Michał

• Polish Geological Institute-National Research Institute, Rakowiecka 4, PL-00-975, Warszawa, Poland

Bibliografia

• 1. Adaszewski, M. 1973. Stratygrafia osadów czwartorzędowych w górnym odcinku dorzecza Wiernej Rzeki (na NW od Kielc), 89 pp. Praca magisterska, Archiwum Instytutu Geologii Podstawowej Uniwersytetu Warszawskiego; Warszawa.
• 2. Baraniecka, M.D. 1969. Classification of kame forms in the light of types and of dynamic stages of deglaciation. Geological Quarterly, 13 (2), 442-458. [In Polish with English summary]
• 3. Cabalski, K., Dzierżek, J. and Kowalczyk, S. 2018. Pleistocene periglacial structures in the Mosty site, near Chęciny (The Holy Cross Mountains). In: Ludwikowska-Kędzia, M. and Wiatrak, M. (Eds), Materiały XXV Konferencji Stratygrafia Plejstocenu Polski „Plejstocen Gór Świętokrzyskich”, Huta Szklana, 3-7.09.2018, 78-80. Politechnika Świętokrzyska, Uniwersytet Jana Kochanowskiego; Kielce [In Polish with English summary].
• 4. Czarnocki, J. 1927. O zlodowaceniach środkowej części Gór Świętokrzyskich. Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego, 17, 18-21.
• 5. Czarnocki, J. 1931. Diluvium der Święty Krzyż Gebirge. Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego, 7, 85-105.
• 6. Czarnocki, J. 1938. Ogólna mapa geologiczna Polski 1:100000. Arkusz 4, Kielce. Państwowy Instytut Geologiczny; Warszawa.
• 7. Dzierżek, J. Lindner, L. and Cabalski, K. 2019. Quaternary valley levels and river terraces in the western part of the Holy Cross Mountains. Studia Quaternaria, 36 (2), 109-118.
• 8. Dzierżek, J. and Nitychoruk, J. 2013. Orography and slope processes. In: Zagórski, P., Harasimiuk, M. and Rodzik, J. (Eds), The Geographical Environment of NW Part of Wedel Jarlsberg Land (Spitsbergen, Svalbard), 120-135. Wydawnictwo UMCS; Lublin.
• 9. Dzierżek, J., Szymanek, M. and Nitychoruk, J. 2019. Slope processes in the High Arctic: a 30-year-long record from Spitsbergen. Boreas, 48, 856-866.
• 10. Filonowicz, P. and Lindner, L. 1986. Detailed Geological Map of Poland, sheet Piekoszów (Szczegółowa mapa geologiczna Polski, arkusz Piekoszów). Wydawnictwa Geologiczne; Warszawa. [In Polish]
• 11. Flint, R.F. 1971. Glacial and Quaternary geology. 892 pp. J. Wiley and Sons; New York-London-Sydney-Toronto.
• 12. Folk, R.L. and Ward, W.C. 1957. Brazos River bar: a study in the significance of grain size 446 parameters. Journal of Sedimentary Petrology, 27, 3-26.
• 13. Galehouse, J.S. 1971. Point counting. In: Carver, R.E. (Ed.), Procedures in Sedimentary Petrology, 385–407. Wiley Interscience; New York.
• 14. Głazek, J., Bednarek, J., Szynkiewicz, A. and Wierzbowski, A. 1978. Origin of the Szacownica cave - the grates cave system in the Kraków-Wieluń Upland. Kras i Speleologia, 2, 38–50.
• 15. Głazek, J., Kowalski, K., Lindner, L., Młynarski, M., Stworzewicz, E., Tuchołka, P. and Wysoczański-Minkowicz, T. 1977. Cave deposits at Kozi Grzbiet (Holy Cross Mts., Central Poland) with vertebrate and snail faunas of the Mindelian I/Mindelian II Interglacial and their stratigraphic correlations. Proceedings 7th International Speleological Congress, 211-214, Sheffield.
• 16. Głazek, J., Kutek, J. and Lindner, L. 1976a. Okruchy wapieni mioceńkich w osadach morenowych na górze Sitki pod Chęcinami. Przegląd Geologiczny, 24 (8), 459-463. [In Polish with English summary]
• 17. Głazek, J., Lindner, L. and Wysoczański-Minkowicz, T. 1976b. Interglacial Mindel I/Mindel II in fossil-beaving karst at Kozi Grzbiet in the Holy Cross Mts. Acta Geologica Polonica, 26 (3), 377-393.
• 18. Gozhik, P., Lindner, L. and Marks, L. 2012. Late Early and early Middle Pleistocene limits of Scandinavian glaciations in Poland and Ukraine. Quaternary Internationl, 271, 31-37.
• 19. Hakenberg, M. 1973. Detailed Geological Map of Poland, sheet Chęciny. Wydawnictwa Geologiczne; Warszawa. [in Polish]
• 20. Hansley, P. L. and Briggs, P. H. 1994. Garnet dissolution in oxalic acid - a possible analog for natural etching of garnet by dissolved organic matter. U.S. Geological Survey Bulletin, 2106, 241-256.
• 21. Hubert, J. F. 1962. A Zircon-Tourmaline-Rutile maturity index and the interdependece of the composition of heavy mineral assemblages with the gross composition and texture of sand-stiones. Journal of Sedimentary Petrology, 32, 440-450.
• 22. Jahn, A. 1969. Kame terraces in the Sudetes. Folia Quaternaria, 30, 17-22. [In Polish with English summary]
• 23. Kasza, A. and Urban, J. 2016. Przedsympozjalna sesja terenowa - rezerwat „Chelosiowa Jama”, system jaskiniowy Chelosiowa Jama-Jaskini Jaworznicka oraz Jaskinia Pajęcza w Jaworzni. In: Urban, J. (Ed.), Materiały 50. Jubileuszowego Sympozjum Speleologicznego, Kielce-Chęciny 20-23.10.2016, 13-17. Sekcja Speleologiczna PTP im. Kopernika; Kraków.
• 24. Kaźmierczak, J. and Pszczółkowski, A. 1967. Breccia and sandstone of the Quaternary age from the vicinity of Chęciny, Holy Cross Mts. Biuletyn Geologiczny Uniwersytetu Warszawskiego, 9, 289-300. [In Polish with English summary]
• 25. Kalicki, T., Frączek, M., Przepióra, P., Kusztal, E., Kłusakiewicz, E. and Malęga, E. 2018. Late Quaternary geomorphology and geoarchaeology in the rivers of the Holy Cross Mountains region, central Europe. Quaternary Research, 91 (2), 584-599.
• 26. Klatka T. 1976. Niektóre problemy czwartorzędowego rozwoju dolin centralnej części Gór Świętokrzyskich. Acta Geographica Lodziensia, 37, 73-89.
• 27. Konon, A. 2008. Tectonic subdivision of Poland: Holy Cross Mountains and adjacent areas. Przegląd Geologiczny, 56, 921-926.
• 28. Konon, A. and Sidorczuk, M. 2015. Tectonic structures and karst phenomena in the dolomites of Rzepka Hill. In: Skompski, S. and Żylińska, A. (Eds), The Holy Cross Mountains. 26journeys through Earth history, 98-101. Univeristy of Warsaw Faculty of Geology; Warszawa.
• 29. Kotański, Z. 1959. Przewodnik geologiczny po Górach Świętokrzyskich. T. 1 i 2, 447 pp. Wydawnictwa Geologiczne; Warszawa.
• 30. Kowalski, K. 1974. Animal remains in the Raj Cave deposits. In: Rubinowski, Z. (Ed.), Badania i udostępnienie jaskini Raj, 101-128, Wydawnictwa Geologiczne; Warszawa. [In Polish with English summary]
• 31. Kowalski, K. 1989. Historia i ewolucja lądowej fauny Polski. Folia Quaternaria, 59/60, 1-278.
• 32. Krupa, J. 2015. Natural and anthropogenic channel pattern changes in the mid-mountain valley during the Late Glacial and Holocene, Polish Uplands. Quaternary International, 370, 55-65.
• 33. Lindner, L. 1971. Loess deposits at Oblęgorek near Kielce, Holy Cross Mts. Acta Geologica Polonica, 21 (2), 265-278. [In Polish with English summary]
• 34. Lindner, L. 1977a. Pleistocene glaciations in the western part of the Holy Cross Mountains, central Poland. Studia Geologica Polonica, 53, 1-143. [In Polish with English summary]
• 35. Lindner, L. 1977b. Miedzianka - Origin and age of sands occuring on slopes and passes of Miedzianka Mountain. In: Lindner, L. and Michalska, Z. (Eds), Czwartorzęd zachodniej części regionu świętokrzyskiego - Przewodnik Sympozjum Terenowego, Warszawa-Kielce, 6-10 czerwca 1977, 25-31, Wydawnictwa Geologiczne; Warszawa. [In Polish with English summary]
• 36. Lindner, L. 1984. The Holy Cross Mts. Region (Region Świętokrzyski). In: Sokołowski, S. and Mojski, J.E. (Eds), Budowa geologiczna Polski, T. 1, Stratygrafia, część 3b, Kenozoik - czwartorzęd Sokołowski, 34-35; 6373; 113-145; 255-286; 326-330. Wydawnictwa Geologiczne; Warszawa. [In Polish]
• 37. Lindner, L. 1985. Origin and age of the Cracow Canyon, western Tatra Mts. Acta Geologica Polonica, 35 (1-2), 189-202.
• 38. Lindner, L. 1995. Till sequences and local moraines in the Holy Cross Mountains area in Central Poland. In: Ehlers, J., Kozarski, S. and Gibbard, P.L. (Eds), Glacial Deposits in North-East Europe, 329-337. A.A. Balkema; Rotterdam.
• 39. Lindner, L. and Dzierżek, J. 2013. Zlodowacenia i interglacjały w plejstocenie regionu świętokrzyskiego (nowe ujęcie). In: Bąbel. M., Dzierżek J. and Olszewska-Nejbert D. (Eds), Od Czarnohory po Góry Świętokrzyskie - geologiczne peregrynacje, Polsko-Ukraińska Sesja Naukowa, Warszawa-Bocheniec, 15-19 października 2013, 39-44. Instytut Geologii Podstawowej Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego; Warszawa.
• 40. Lindner, L. and Dzierżek, J. 2019. Pleistocene deposits in the western part of the Holy Cross Mts. Studia Quaternaria, 36 (2), 75-85.
• 41. Lindner, L. and Kłysz, P. 1989. Surface karst features at a southern slope of Stupryggen (Sorkapp Land, Spitsbergen). Kras i Speleologia, 6: 58-65. [In Polish with English summary]
• 42. Lindner, L. and Kowalski, W.R. 1974. Quaternary cover around Mt. Miedzianka in the Holy Cross Mts. Acta Geologica Polonica, 24 (2), 415-424. [In Polish with English summary]
• 43. Lindner, L. and Mastella, L. 2002. Origin and age of the Wier-na River (Łososina) gorge in the vicinity of Bocheniec (SW Mesozoic margin of the Holy Cross Mts). Geologia i geomorfologia gór i wyżyn w Polsce. Prace Instytytu. Geografii Akademii Świętokrzyskiej, 6, 21-46. [In Polish with English summary]
• 44. Lisicki, S. 2003. Lithotypes and lithostratigraphy of tills of the Pleistocene in the Vistula drainage basin area Poland. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, 177, 1-105. [In Polish with English summary]
• 45. Ludwikowska-Kędzia, M. 2018a. Wpływ rzeźby strukturalnej Gór Świętokrzyskich na przebieg procesów morfogenetycznych w plejstocenie i ich zapis w cechach sedymentologicznych osadów. In: Ludwikowska-Kędzia, M. and Wiatrak, M. (Eds), Materiały XXV Konferencja naukowa Stratygrafia Plejstocenu Polski „Plejstocen Gór Świętokrzyskich”, Huta Szklana, 3-7 września 2018r., 38-46. Politechnika Świętokrzyska, Uniwersytet Jan Kochanowskiego; Kielce.
• 46. Ludwikowska-Kędzia, M. 2018b. Litologia, geneza i stratygrafia osadów czwartorzędowych w południowej części Gór Świętokrzyskich, 203 pp. Instytut Geografii UJK; Kielce.
• 47. Łoziński, W. 1909. Über die mechanische Verwiterung der Sandsteine im gemässigten Klima. Biuletyn Polskiej Akademii Umiejętności, 2, 1-25.
• 48. Łyczewska, J. 1971. The Quaternary of the Góry Świętokrzyskie Region. Prace Instytutu Geologicznego, 64, 5-108. [In Polish with English summary]
• 49. Madeyska, T. 1972. A stratigraphical and sedimentological study of the deposits. In: Studies on Raj cave near Kielce (Poland) and its deposits. Folia Quaternaria, 41, 17-44.
• 50. Madeyska, T. 1974. Lithologie and stratigraphie des sediments dans la grotte de Raj. In: Rubinowski, Z. (Ed.), Badania i udostępnienie jaskini Raj, 61-92. Wydawnictwa Geologiczne; Warszawa. [In Polish with French summary]
• 51. Mange, M.A. and Wright, D.T. 2007. Heavy minerals in use. Developments in Sedimentology, 58, 1-1284.
• 52. Marks, L., Dzierżek, J., Janiszewski, R., Kaczorowski, J., Lindner, L., Majecka, A., Makos, M., Szymanek, M., Tołoczko-Pasek, A. and Woronko, B. 2016. Quaternary stratigraphy and palaeogeography of Poland. Acta Geologica Polonica, 66 (3), 403-427.
• 53. Michalski, A. 1888. Aperçu géologique de la partie sud-ouest de gouvernement de Piotrków (en Pologne). Pamiętnik Fizjograficzny, 8 (2), 19-35. [In Polish with French summary]
• 54. Morton, A. C. and Hallsworth, C. 1994. Identifying provenance-specific features of detrital heavy mineral assem-blages in sandstones. Sedimentary Geology, 90, 241-256.
• 55. Mycielska-Dowgiałło, E. and Woronko, B. 1998. Rounding and frosting analysis of quartz grains of sand fraction, and its interpretative value. Przegląd Geologiczny, 46 (4), 1275-1281. [In Polish with English summary]
• 56. Pogorzelski, M. 1972. Stratygrafia osadów czwartorzędowych w widłach Bobrzy i Sufragańca (na W od Kielc), 75 pp. Praca magisterska, Archiwum Instytutu Geologii Podstawowej Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• 57. Powers, M.C. 1953. A new roundness scalefor sedimentary particles. Journal of Sedimentary Petrology, 23, 117-119.
• 58. Pulina, M. 1977. On karst phenomena occurring in the southern part of Spitsbergen. Kras i Speleologia, 1, 104-129. [In Polish with English summary]
• 59. Radłowska, C. and Mycielska-Dowgiałło, E. 1972. Comments on deglaciation in W part of Święty Krzyż Mountains - near Chęciny. Przegląd Geograficzny, 44 (4), 649-672. [In Polish with English summary]
• 60. Radłowska, C. and Mycielska-Dowgiałło, E. 1974. Deglaciation in the Świętokrzyskie Mts. Geographia Polonica, 28, 19-48.
• 61. Różycki, S.Z. 1960. Czwartorzęd regionu Jury Częstochowskiej i sąsiadujących z nią obszarów. Przegląd Geologiczny, 8 (8), 424-429.
• 62. Różycki, S.Z. 1967. Plejstocen Polski środkowej na tle przeszłości w górnym trzeciorzędzie, 251 pp. Państwowe Wydawnictwa Naukowe; Warszawa.
• 63. Różycki, S.Z. 1972. Pleistocene of the middle Poland, Wydanie II, 315 pp. Państwowe Wydawnictwa Naukowe; Warszawa. [In Polish with English summary]
• 64. Siemiradzki, J. 1888. Sprawozdanie z badań geologicznych z okolicy Kielc i Chęcin. Pamiętnik Fizjograficzny, 8 (2), 4-18.
• 65. Skompski, S. 2015. Geological history of the Holy Cross Mountains. Palaeozoic. In: Skompski, S. and Żylińska, A. (Eds), The Holy Cross Mountains. 26 journeys through Earth history, 185-189. Univeristy of Warsaw Faculty of Geology; Warszawa.
• 66. Urban, J. 1996. Jaskinie regionu świętokrzyskiego, 322 pp. Polskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk o Ziemi; Warszawa.
• 67. Urban, J. 2002. Kras kopalny trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich. Streszczenia Polskiego Towarzystwa Geologicznego Oddział w Poznaniu, Uniwersytet im. A. Mickiewicza, 11, 53-69.
• 68. Urban, J. 2013. Zapis lądowych etapów historii geologicznej Gór Świętokrzyskich w osadach i formach krasowych - wybrane przykłady. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego, 454, 77-102.
• 69. Urban, J., Hercman, H., Ochman, K. and Kasza, A. 2019. Record of the Pleistocene in karst sites of the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains region - a review. Studia Quaternaria, 36, 87-108.
• 70. Urban., J. and Rzonca, B. 2009. Karst system analyzed using borehole logs - Devonian carbonates of the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mountains, Central Poland. Geomorphology, 112, 27-47.
• 71. Walczak, S. 1969. Kame terraces in the Bardzkie Montains. Folia Quternaria, 30, 23-32.
• 72. Wójcik, A. 2003. Quaternary of the western part of the Jasło-Sanok Depression, Polish Outer Carpathian. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego, 178, 1-148.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2021).