Zakłady psychiatryczne w Langenhorn, Wiesloch i Lubiążu – komplementarne zespoły urbanistyczne

• Autorzy: Wójtowicz M.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc150205

Warianty tytułu

EN

Mental institutions in Langenhorn, Wiesloch and Lubiąż – complementary urban architecture complexes

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Zanim chorzy psychicznie jako „niegodni życia” zginęli w czasie II wojny światowej w narodowosocjalistycznej „Akcji T4”, niemiecka psychiatria słynęła nie tylko ze światowej rangi uczonych, ale też ze wspaniałych zakładów psychiatrycznych. Były one profesjonalnie zorganizowane według najnowszych osiągnięć w tej dziedzinie medycyny i – w swojej szczytowej fazie – niezwykle malowniczo zaaranżowane pod względem urbanistycznym. Niektóre z nich nasuwają skojarzenia z Howardowskim ruchem „miast ogrodów”, w Niemczech realizowanym w praktyce po utworzeniu w 1902 r. „Deutsche Gartenstadtgesellschaft”. Bezpośrednio można je wywieść ze szpitali pawilonowych, ale nie ulega wątpliwości, że tworzyły samowystarczalne osady z przemyślanymi założeniami parkowymi. Właśnie w takich zakładach (które po wojnie wznowiły swoją działalność) niezamożnym pacjentom, zarówno tym rokującym powrót do zdrowia, jak i nieuleczalnie chorym, zapewniono opiekę medyczną wraz z odpowiednią terapią i godne warunki egzystencji. Niemieckie zakłady psychiatryczne budowane od ostatniego dziesięciolecia XIX w. do lat 20. XX stulecia były ukoronowaniem zarówno dążeń lekarzy, ściśle współpracujących z architektami, do zrealizowania najlepszej tego typu placówki, jak i konsekwentnej polityki władz w celu utworzenia sieci zakładów krajowych i prowincjalnych. W rezultacie powstały niespotykane gdzie indziej zespoły urbanistyczne. Zaprezentowane w tym artykule jako przykładowe zakłady w Langenhorn, Wiesloch i Lubiążu ukazują związek układu planu, architektury budynków i założenia parkowo-ogrodowego dostosowanego do ukształtowania terenu z nowymi postępowymi metodami terapii.

EN

Before the mentally ill, who were considered “unworthy to live”, died during World War II within the Nazis’ “Action T4”, German psychiatry was famous not only for world-renowned scholars, but also for great mental institutions. They were organized professionally according to the most recent achievements in that medical field and – in its peak phase – they were uncommonly picturesquely arranged within an urban layout. Some of them bring to mind the associations with Howard’s movement of Garden Cities, realized in practice in Germany after creating “Deutsche Gartenstadtgesellschaft” in 1902. Directly, they can be traced to pavilion hospitals, but there is no doubt that they comprised self-sufficient settlements with well thought out park sites. It was in such institutions (which resumed their operations after the war) that poorer patients, both showing the signs of recovery and the terminally ill, were provided with healthcare, including proper therapy and living conditions. German mental institutions built from 1890s to 1920s were the crowning achievement of doctors’ efforts, who closely cooperated with architects, in order to build the best facility of the kind, as well as the result of the consistent policy of the authorities to create a network of domestic and provincial facilities. As a result, unique urban complexes were created which are not to be found anywhere else. The facilities in Langenhorn, Wiesloch and Lubiąż, presented as examples, show the connection between the layout, architecture of buildings, and park and garden arrangement adjusted to the landscape of the area with new progressive methods of therapy.

Słowa kluczowe

PL

zakłady psychiatryczne; szpitale psychiatryczne; miasta-ogrody; Langenhorn; Wiesloch; Lubiąż

EN

mental institutions; psychiatric hospitals; Garden Cities; Langenhorn; Wiesloch; Lubiąż

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2015
• Tom: Nr 2(42)
• Strony: 41--54
• Opis fizyczny: Bibliogr. 24 poz., rys.

Twórcy

autor

Wójtowicz M.

• Muzeum Architektury we Wrocławiu/Museum of Architecture, Wrocław

Bibliografia

• [1] Ternon Y., Helman S., Eksterminacja chorych psychicznie w III Rzeszy, PZWL, Warszawa 1974.
• [2] „Transferred to Hadamar”. An English Catalogue about the Nazi –„Euthanasia”– Crimes in Hadamar, U. Georg, Kassel 2005.
• [3] Loose I., Akcja T4. Zbrodnie Akcji „Eutanazja” w okresie narodowego socjalizmu w latach 1933–1945, http://gedenkort-t4.eu/pl/ vergangenheit/aktion-t4 [accessed: 5.01.2015].
• [4] Czyżewski A., Trzewia Lewiatana. Miasta ogrody i narodziny przedmieścia kulturalnego, Państwowe Muzeum Etnograficzne, Warszawa 2009.
• [5] Borucka E., W szkatułach zieleni. Europejski ruch miast ogrodów 1903–1930, UW, Warszawa 2014.
• [6] Kiejna A., Wójtowicz M., Prowincjalny Psychiatryczny Zakład Leczniczo-Opiekuńczy w Lubiążu 1830–1912, Via Nova, Wrocław 2002.
• [7] Jetter D., Wichtige Irrenhäuser in Frankreich, Deutschland und England (1800–1900), „Fortschritte der Neurologie Psychiatrie” 1992, Bd. 60, 337–338.
• [8] Jetter D., Grundzüge der Geschichte des Irrenhauses, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1981.
• [9] Szumowski W., Historia medycyny, Sanmedia, Warszawa 1994, 636–637.
• [10] Brzeziński T., Historia medycyny filozoficznie ujęta, PZWL, Warszawa 2000, 312–313.
• [11] Deutsche Heilund Pflegeanstalten für Psychischkranke in Wort und Bild. Den Mitgliedern des IV. Internationalen Kongresses zur Fürsorge für Geisteskranke Berlin, den 3. bis 7. October 1910 gewidmet, J. Bresler (red.), Carl Marhold Verlagsbuchhandlung, Halle a.S. 1910, Bd. 1.
• [12] Vanja Ch., Der Irrenhausgarten als Therapeutikum, „Schriftenreihe der Deutschen Gesellschaft für Geschichte der Nervenheilkunde” 2006, Bd. 12, 287–312.
• [13] „Wochenblatt für Architekten und Ingenieure” 1880, Bd. 2, 197, 202, 217, 235, 260.
• [14] Funk A., Irren-Anstalten, [w:] J. Durm, H. Ende, E. Schmitt (red.), Handbuch der Architektur, Verlag von Arnold Bergsträsser in Darmstadt 1891, Th. 4, Hlb.-Bd. 5, Hf. 2, 1–59
• [15] Neuberger T., Staatsanstalt Langenhorn, [w:] J. Bresler (red.), Deutsche Heilund Pflegeanstalten für Psychischkranke in Wort und Bild. Den Mitgliedern des IV. Internationalen Kongresses zur Fürsorge für Geisteskranke Berlin, den 3. bis 7 October 1910 gewidmet, Carl Marhold Verlagsbuchhandlung, Halle a.S., 1910, Bd. 1, 127–140.
• [16] Schmiedebach H.-P., Ankele M., Die Irrenanstalt Langenhorn um 1910 – Heilanstalt oder landwirtschaftliche Produktionsstätte?, „Historia Hospitalium. Jahrbuch der Deutschen Gesellschaft für Krankenhausgeschichte” 2012/2013, Bd. 28, 255–268.
• [17] Tomaszewicz A., Schulze-Naumburg Paul, [w:] I. Bińkowska, E. Szopińska (red.), Leksykon zieleni Wrocławia, Via Nova, Wrocław 2013, 890.
• [18] Mues A., Eine Gartenstadt für psychisch Kranke. Die Baugeschichte der Heilund Pflegeanstalt Wiesloch, [w:] J. Weis (red.), Wiesloch. Beiträge zur Geschichte, Verlag Regionalkultur, Wiesloch 2001, Bd. 2, 289–304.
• [19] Eysymontt R., Ilkosz J., Blümner E., [w:] R. Eysymontt, J. Ilkosz, A. Tomaszewicz, J. Urbanik (red.), Leksykon architektury Wrocławia, Via Nova, Wrocław 2011, 956.
• [20] Kluckert E., Architektura barokowa w Niemczech, Szwajcarii, Austrii i Europie Środkowej, [w:] R. Toman (red.), Architektura baroku. Architektura, rzeźba, malarstwo, h.f. Ullmann, Wydawnictwo Baran i Suszczyński, Warszawa 2007, 190–191.
• [21] Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Śląska Opolskiego, od średniowiecza do k. w. XIX, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974, 362–366.
• [22] Alter W., Prowinzial-Heilu. Pflegeanstalt zu leubus i. Schl., [w:] J. Bresler (red.), Deutsche Heilund Pflegeanstalten für Psychischkranke in Wort und Bild. Den Mitgliedern des IV. Internationalen Kongresses zur Fürsorge für Geisteskranke Berlin, den 3. bis 7. October 1910 gewidmet, Carl Marhold Verlagsbuchhandlung, Halle a.S. 1910, Bd. 1, 346–350.
• [23] Urbanik J., Paul Hatt, [w:] I. Bińkowska, E. Szopińska (red.), Leksykon zieleni Wrocławia, Via Nova, Wrocław 2013, 871–872.
• [24] Fusinger C., Tevaerai D., Lieux de folie – Monuments de raison. Architecture et psychiatrie en Suisse romande, 1830–1930, Presses Polytechniques et Universitaires Romandes, Lausanne 1998