Przetrwałe moreny czołowe na NW skłonie Garbu Lubawskiego : struktura i mechanizmy formowania

• Autorzy: Tylmann K. , Wysota W. , Piotrowski J. A.

Identyfikatory

DOI

10.12657/landfana.025.013

Warianty tytułu

EN

Palimpsest terminal moraines in NW part of Lubawa Upland : structure and mechanisms of formation

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule przedstawiono wyniki badań litofacjalnych i strukturalnych osadów budujących przetrwałe moreny czołowe na NW skłonie Garbu Lubawskiego. Uzyskane rezultaty wskazują na złożoną genezę badanych wzgórz oraz na wyraźne cechy świadczące o ich przetrwałości. Zaproponowano modele genetyczne dla analizowanych form, prezentujące główne etapy ich formowania oraz mechanizmy sprzyjające ich zachowaniu w strefie subglacjalnej. Analiza budowy badanych form sugeruje ich „palimpsestowy” charakter oraz możliwy wpływ wieloletniej zmarzliny na procesy przetrwania wzgórz pod ostatnim lądolodem skandynawskim.

EN

This article presents the results of lithofacies and structural studies of deposits in the palimpsest terminal moraines on the NW slope of Lubawa Upland. The results document a complex origin of these hills and some distinct features suggesting their palimpsest nature. We propose genetic models highlighting the main stages of their formation as well as the mechanisms of their preservation in the subglacial system. The inner structure of the hills suggests a crucial role of permafrost in preservation protecting the hills from erosion under the last Scandinavian Ice Sheet.

Słowa kluczowe

PL

przetrwałość rzeźby glacjalnej; procesy subglacjalne; moreny czołowe; Garb Lubawski

EN

preservation of glacial landforms; subglacial processes; terminal moraines; Lubawa Upland

• Wydawca: Stowarzyszenie Geomorfologów Polskich
• Czasopismo: Landform Analysis
• Rocznik: 2013
• Tom: Vol. 25
• Strony: 143--157
• Opis fizyczny: Bibliogr. 63 poz., rys.

Twórcy

autor

Tylmann K.

• Katedra Geologii i Hydrogeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

autor

Wysota W.

• Katedra Geologii i Hydrogeologii, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń

autor

Piotrowski J. A.

• Department of Geoscience, Aarhus University, Dania

Bibliografia

• Aber J.S., 1982. Model for glaciotectonism. Bulletin Geological Society of Denmark 30: 79–90.
• Aber J.S., Ber A., 2007. Glaciotectonism. Developments In Quaternary Science 6. Elsevier, Amsterdam.
• Astakhov V.I., Kaplyanskaya F.A., Tarnogradsky V.D., 1996. Pleistocene Permafrost of West Siberia as a Deformable Glacier Bed. Permafrost and Periglacial Processes 17: 165–191.
• Bergsma B.M., Svoboda J., Freedman B., 1984. Entombed plant communities released by a retreating glacier at central Ellesmere Island, Canada. Arctic 37: 49–52.
• Clark C.D., 1999. Glaciodynamic context of subglacial bedform generation and preservation. Annals of Glaciology 28: 23–32.
• Clark P.U., Hansel A.K., 1989. Clast ploughing, lodgement and glacier sliding over a soft glacier bed. Boreas 18: 201–207.
• Clarke G.K.C., 2005. Subglacial Processes. Annual Review of Earth and Planetary Sciences 33: 247–276.
• Davis P.T., Briner J.P., Coulthard R.D., Finkel R.W., Miller G.H., 2006. Preservation of Arctic landscapes overridden by cold-based ice sheets. Quaternary Research 65: 156–163.
• Dreimanis A., 1989. Tills, their genetic terminology and classification. W: R.P. Goldthwait, C.L. Matsch (red.), Genetic Classification of Glacigenic Deposits. A.A. Balkema, Rotterdam: 17–84.
• Echelmeyer K., Wang Z., 1987. Direct observation of basal sliding and deformation of basal drift at sub-freezing temperatures. Journal of Glaciology 33: 83–98.
• Evans D.J.A., Benn D.I. (red.), 2004. A Practical Guide to the Study of Glacial Sediments. Edward Arnold, London.
• Evans D.J.A., Phillips E.R., Hiemstra J.F., Auton C.A., 2006. Subglacial till: formation, sedimentary characteristics and classification. Earth-Science Reviews 78: 115–176.
• Eyles N., Eyles C.H., Miall A.D., 1983. Litofacies types and vertical profile models: an alternative approach to the description and environmental interpretation of glacial diamict and diamicte sequences. Sedimentology 30: 393–410.
• French H.M., 2007. The Periglacial Environment. John Wiley & Sons Ltd, Chichester, UK.
• Gałązka D., Słodkowska B., 2006. Budowa geologiczna moreny międzylobowej Wzgórz Dylewskich. W: W. Morawski (red.), Plejstocen południowej Warmii i zachodnich Mazur na tle struktur podłoża. XIII Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski”. PIG, Warszawa: 168–170.
• Gałązka D., Rychel J., Krysiak Z., 2009. Struktury glacitektoniczne a dynamika lądolodu zlodowacenia Wisły na zachodnim skłonie Garbu Lubawskiego. Prace Państwowego Instytutu Geologicznego 194: 27–34.
• Goldthwait R.P., 1960. Study of ice cliff in Nunatarssuaq, Greenland. Technical Report of the Snow, Ice and Permafrost Research Establishment 39: 1–103.
• Goździk J.S., 1967. Fauchage des fentes en coin dű aux mouvements de masses sur de pentes douces. Biuletyn Peryglacjalny 16: 133–146.
• Goździk J.S., 1973. Geneza i pozycja stratygraficzna struktur peryglacjalnych w środkowej Polsce. Acta Geographica Lodziensia 31.
• Hätterstrand C., Stroeven A.P., 2002. A relict landscape in the centre of Fennoscandian glaciation: Geomorphological evidence of minimal Quaternary glacial erosion. Geomorphology 44: 127–143.
• Hubbard B., Glasser N., 2005. Field Techniques in Glaciology and Glacial Geomorphology. Wiley, Chichester.
• Hughes T., 1992. Abrupt climatic change related to unstable ice-sheet dynamics: toward a new paradigm. Global and Planetary Change 97: 203–234.
• Jonsson S., 1983. On the geomorphology and past glaciation of Storöya, Svalbard. Geografiska Annaler 65A: 1–17.
• Kleman J., 1992. The palimpsest glacial landscape in northeastern Sweden. Geografiska Annaler 74A: 305–325.
• Kleman J., 1994. Preservation of landforms under ice sheets and ice caps. Geomorphology 9: 19–32.
• Kleman J., Borgström I., 1994. Glacial land forms indicative of a partly frozen bed. Journal of Glaciology 40: 255–264.
• Lawson D.E., 1979. A comparison of the pebble orientation in ice and deposits of the Matanuska Glacier, Alaska. Journal of Geology 87: 629–645.
• Lawson D.E., 1982. Mobilization, movement and deposition of subaerial sediment flows, Matanuska Glacier, Alaska. Journal of Geology 90: 279–300.
• Mark D.M., 1973. Analysis of axial orientation data, including till fabrics. Geological Society of America Bulletin 84: 1369–1373.
• Marks L., 1979. Foreland influence on Ice-Sheet Movement during the Vistulian (Würm) Glaciation: the Case of the Lubawa Elevation (Mazury Lakeland). Bulletin de L’academe Polonaise des Sciences 26(3–4): 203–213.
• Miall A.D., 1977. A review of the braided river environment. Earth-Science Reviews 13: 1–62.
• Miall A.D., 1978. Lithofacies types and vertical profile models in braided river deposits: a summary. W: A.D. Miall (red.), Fluvial Sedimentology. Canadian Society of Petroleum Geology Memoir 5: 597–604.
• Miall A.D., 1983. Glaciofluvial transport and deposition. W: N. Eyles (red.), Glacial Geology. Pergamon, New York: 168–183.
• Molewski P., 1999. Rynna Gopła – problem jej genezy i roli w odpływie wód roztopowych podczas zlodowacenia vistuliańskiego. Studia Societatis Scientarium Torunensis, Sectio C (Geographia et Geologia) X.
• Molewski P., 2007. Neotektoniczne i glacidynamiczne uwarunkowania wykształcenia plejstocenu Wysoczyzny Kujawskiej. Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
• Munro-Stasiuk M.J., 2000. Rhythmic till sedimentation: evidence for repeated hydraulic lifting of a stagnant ice mass. Journal of Sedimentary Research 70: 94–106.
• Murton J.B., 2007. Ice wedges and ice wedge casts. W: S.A. Elias (red.), Encyclopedia of Quaternary Sciences. Elsevier: 2153–2170.
• Murton J.B., French H.M., 1993. Thaw modification of frost-fissure wedges, Richards Island, Pleistocene Mackenzie Delta, western Canadian Arctic. Journal of Quaternary Science 8: 185–196.
• Murton J.B., Worsley P., Goździk J., 2000. Sand veins and wedges in cold aeolian environments. Quaternary Science Reviews 19: 899–922.
• Mycielska-Dowgiałło E., 1998. Znaczenie interpretacyjne brył piaszczystych i żwirowych w osadach fluwialnych i fluwioglacjalnych. W: E. Mycielska-Dowgiałło (red.), Struktury sedymentacyjne i postsedymentacyjne w osadach czwartorzędowych i ich wartość interpretacyjna. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa: 115–120.
• Narloch W., Wysota W., Piotrowski J.A., 2013. Sedimentological record of subglacial conditions and ice sheet dynamics of the Vistula Ice Stream (north-central Poland) during the Last Glaciation. Sedimentary Geology 293: 30–44.
• Pasierbski M., 1984. Struktura moren czołowych jako jeden ze wskaźników sposobu deglacjacji ostatniego zlodowacenia w Polsce. Wydawnictwo UMK, Toruń.
• Piotrowski J.A., Tulaczyk S., 1999. Subglacial conditions under the last ice sheet in northwest Germany: ice-bed separation and enhanced basal sliding? Quaternary Science Reviews 18: 737–751.
• Piotrowski J.A., Hermanowski P., Piechota A.M., 2009. Meltwater discharge through the subglacial bed and its land-forming consequences from numerical experiments in the Polish lowland during the last glaciation. Earth Surface Processes and Landforms 34: 481–492.
• Pisarska-Jamroży M., Zieliński T., 2012. Specific erosional and depositional processes in a Pleistocene subglacial tunnel in the Wielkopolska region, Poland. Geografiska Annaler 94A: 429–443.
• Roman M., 2010. Rekonstrukcja lobu płockiego w czasie ostatniego zlodowacenia. Acta Geographica Lodzensia 96: 1–171.
• Roman M., 2012. Rzeźba palimpsestowa w krajobrazie polodowcowym na przykładzie wzgórza morenowego Izbicy Kujawskiej. Acta Geographica Lodzensia 100: 147–160.
• Rychel J., Krysiak Z., 2006. Forma szczelinowa w Rożentalu: glacitektonika, sedymentacja, stratygrafia. W: W. Morawski (red.), Plejstocen południowej Warmii i zachodnich Mazur na tle struktur podłoża. XIII Konferencja „Stratygrafia plejstocenu Polski”, PIG, Warszawa: 165–167.
• Shaw J., 1979. Genesis of the Sveg tills and Rogen moraines of central Sweden: a model of basal melt-out. Boreas 8: 409–426.
• Shaw J., 1982. Melt-out till in the Edmonton area, Alberta, Canada. Canadian Journal of Earth Sciences 19: 1548–1569.
• Szuman I., Ewertowski M., Kasprzak L., 2013. Thermo-mechanical facies representative of fast and slow flowing ice sheets: the Weichselian ice sheet, a central west Poland case study. Proceedings of the Geologists’ Association 124: 818–833.
• Terpiłowski S., 2003. Nowa propozycja zapisu genezy osadów glacimarginalnych. W: M. Harasimiuk, S. Terpiłowski (red.), Analizy sedymentologiczne osadów glacigenicznych. Kom. Bad. Czwartorzędu PAN, UMCS, Lublin: 81–93.
• Tylmann K., 2014. Dynamika procesów glacjalnych na obszarze Garbu Lubawskiego podczas ostatniego zlodowacenia. MS, Archiwum UMK, Toruń.
• Tylmann K., Wysota W., 2011. Geneza i transformacja rzeźby morenowej w północno-zachodniej części Garbu Lubawskiego (Polska północna). Przegląd Geologiczny 59: 739–750.
• van der Wateren D.F.M., 1985. A model of glacial tectonics, applied to the ice-pushed ridges in the Central Netherlands. Bulletin Geological Society of Denmark 34: 55–74.
• Waller R., Murton J.B., Whiteman C., 2009. Geological evidence for subglacial deformation of Pleistocene permafrost. Proceedings of the Geologists’ Association 120: 155–162.
• Waller R., Murton J.B., Kristensen L., 2012. Glacier-permafrost interactions: processes, products and glaciological implications. Sedimentary Geology 255/256: 1–28.
• Wysota W., 2002. Stratygrafia i środowiska sedymentacji zlodowacenia wisły w południowej części dolnego Powiśla. Wydawnictwo UMK, Toruń.
• Wysota W., 2007. Successive subglacial depositional processes as interpreted from basal tills in the Lower Vistula valley (N Poland). Sedimentary Geology 193: 21–31.
• Zieliński T., 1992. Moreny czołowe Polski północno-wschodniej – osady i warunki sedymentacji. Wydawnictwo UŚ, Katowice.
• Zieliński T., 1998. Litofacjalna identyfikacja osadów rzecznych. W: E. Mycielska-Dowgiałło (red.), Struktury sedymentacyjne i postsedymentacyjne w osadach czwartorzędowych i ich wartość interpretacyjna. Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa: 195–253.
• Zieliński T., van Loon A.J., 1999. Subaerial terminoglacial fans I. A semi-quantitative sedimentological analysis of the proximal environment. Geologie en Mijnbouw 78: 1–15.
• Zieliński T., van Loon A.J., 2000. Subaerial terminoglacial fans III. Overview of sedimentary characteristics and depositional model. Geologie en Mijnbouw 79: 93–107.