Ekotony w krajobrazie i krajobraz ekotonów: nowe wyzwania dla uznanej koncepcji

• Autorzy: Chmielewski T. J. , Kułak A.

Warianty tytułu

EN

Ecotones in the landscape and the landscape of ecotones: new challenges for the well recognised concept

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W artykule zaprezentowano przegląd wiodących koncepcji dotyczących ekotonów krajobrazowych w ujęciu fizycznogeograficznym, ekologiczno-krajobrazowym i architektoniczno-krajobrazowym; określono główne współczesne wyzwania i perspektywy badawcze w tym zakresie oraz możliwości zastosowania nowych elementów teorii ekotonów krajobrazowych w praktyce ochrony i kształtowania krajobrazów kulturowych. Na kilku praktycznych przykładach wykazano, że wraz ze wzrostem skali przestrzennej studiów i poziomu organizacji systemów krajobrazowych, oprócz struktur typu ekotonu krajobrazowego, w coraz większym zakresie możemy mieć do czynienia z krajobrazami ekotonowymi obejmującymi całe fizjocenozy, lub nawet ich lokalne kompleksy. Można również przyjąć, że udział powierzchniowy obu w/w form układów ekotonowych może być jednym ze wskaźników przyrodniczej i fizjonomicznej spójności systemów krajobrazowych. Analizując procesy przekształceń fizjonomii terenu w czasie i przestrzeni, można wyznaczać „migrujące ekotony”: osie i fronty postępujących przemian wyglądu i stylu krajobrazu.

EN

The article presents a review of the leading concepts of the landscape ecotones, using the physiographic, landscape-ecological and landscape-architectural approach; the authors have also identified the major contemporary challenges and research perspectives in this field, as well as a possibilities of implementation a new elements of the landscape ecotones theory in the practice of cultural landscapes conservation and design. It has been shown – on several practical examples – that together with increasing a spatial scale of studies as well as a level of landscape systems organization, besides of landscape ecotones, in an increasing extent we have to deal with a ecotonal landscapes, covering the whole physiocoenoses or even their local complexes. It can also be accepted, that the surface share of both these two ecotonal forms may be one of the indicators of environmental and physiognomic connectivity of landscape systems. Analyzing the processes of the landscape physiognomy transformation in the time and space, can be define a “migrating ecotones”: axes and fronts of progressive changes of the landscape appearance and style.

Słowa kluczowe

PL

ekologia krajobrazu; ekoton; struktura krajobrazu; zarządzanie systemami krajobrazowymi

EN

landscape ecology; ecotones; landscape structure; landscape systems management

• Wydawca: Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego
• Czasopismo: Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego
• Rocznik: 2016
• Tom: nr 31
• Strony: 25--42
• Opis fizyczny: Bibliogr. 63 poz., ryc.

Twórcy

autor

Chmielewski T. J.

• Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Lublin, Polska

autor

Kułak A.

• Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Biologii i Hodowli Zwierząt, Lublin, Polska

Bibliografia

• Andrzejewski R., 1983: W poszukiwaniu teorii fizjocenozy. Wiad. Ekol. 29,2: 93-125.
• Antrop M., 1988: Invisible connectivity in rural landscapes [in:] Connectivity in Landscape Ecology (ed.): K.F. Schreiber, Proc. 2nd. Intern. Sem. of IALE, Münster, Münsterische Geographische Arbeiten, 29: 57-62.
• Baltzer H. red., 2010: Environmental change in Syberia. Earth observation, field studies and modeling. Springer Science + Business Media B. V.; Dordrecht, Heidelberg, London, New York: 1-300.
• Bogdanowski J., 1976: Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu. Zakład Narodowy im Ossolińskich. Wydawnictwo PAN. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: 1-271.
• Bogdanowski J., 1994: Metoda jednostek i wnętrz architektoniczno – krajobrazowych (JARK – WAK) w studiach i projektowaniu. Politechnina Krakowska, Kraków: 1-36.
• Brown J.H., Gibson A.C., 1983: Biogeography. C.V. Mosby Company; St. Louis – Toronto – London: 1-643.
• Chałubińska A., Wilgat T., 1954: Podział fizjograficzny województwa lubelskiego. Przewodnik V Ogólnopolskiego Zjazdu PTG; Lublin: 3-44.
• Chmielewski T.J., 1999: Ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej układów wielkoprzestrzennych, na przykładzie województwa lubelskiego [w:] Uwarunkowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej (red.): L. Ryszkowski, S. Bałazy, Zakład Badań Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN; Poznań: 99-114.
• Chmielewski T.J., 2001: Pojezierze Łęczyńsko – Włodawskie: przekształcenia struktury ekologicznej krajobrazu i uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego. Monografie Komitetu Inżynierii Środowiska PAN, vol. 4, Lublin: 1-146.
• Chmielewski T.J., 2012: Systemy krajobrazowe: struktura, funkcjonowanie, planowanie. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa: 1-408.
• Chmielewski T. J. red., 1996: Plan ochrony Kampinoskiego Parku Narodowego. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa; Tomy 1-50; mat. niepubl.: 1-4980.
• Chmielewski T. J., Kułak A., 2014: Struktura fizjonomiczna krajobrazu [w:] Struktura środowiska przyrodniczego, a fizjonomia krajobrazu (red.): W. Ziaja, M. Jodłowski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej; Uniwersytet Jagielloński: 33-52.
• Chmielewski T. J., Kułak A., Michalik-Śnieżek M., 2015a: How to Evaluate and Forecast Changes in Landscape Image: The Case of a Small River Valley in Poland. Landscape Research; 40, 4: 466-475.
• Chmielewski T. J., Michalik-Śnieżek M., Kułak A., 2014: Plan ochrony Poleskiego Parku Narodowego; Operat ochrony krajobrazu. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska Warszawa; Taxus SI Warszawa; BULiGL Przemyśl; mat. niepubl.: 1-437.
• Chmielewski T. J., Myga-Piątek U., Solon J., 2015b: Typologia aktualnych krajobrazów Polski. Przegląd Geograficzny, 87, 3: 377-408.
• Chmielewski T. J., Solon J., 1996: Podstawowe przyrodnicze jednostki przestrzenne Kampinoskiego Parku Narodowego: zasady wyróżniania i kierunki ochrony [w:] Badania ekologiczno – krajobrazowe na obszarach chronionych (red.): M. Kistowski, Problemy Ekologii Krajobrazu, Tom II, Gdańsk: 130-142.
• Clements, F.E., 1905: Research methods in ecology. University of Nevada, Lincoln, USA: 1-115.
• Collinge S.K., 2009: Ecology of fragmented landscapes. John Hopkins University Press; Baltimore, Maryland: 1-360.
• Crooks K.R., Sanjayan M. red., 2006: Connectivity Conservation. Cambridge University Press; Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, Säo Paulo, Delhi: 1-712.
• Dallmeier F., Comiskey J.A. red., 1998: Forest biodiversity in North, Central and South America, and the Caribbean. Research and monitoring. UNESCO Paris and The Parthenon Publishing Group: New York: 1-792.
• Di Castri F., Hansen A. J., Holland M. M. red., 1988: A new look of ecotones: emerging international projects of landscape boundaries. Biology International, Special issue; 17: 1-163.
• European Landscape Convention 2000: Florence, 20 October 2000. www.coe.int/europeanlandscapeconvention (Data dostępu: 2015.09.09)
• Farina A. 1998. Principles and methods in landscape ecology. Chapman & Hall; London: 1-256.
• Forman R.T.T., 1995: Land mosaics. The ecology of landscapes and regions. Cambridge University Press; Cambridge, New York, Melbourne, Madrid, Cape Town, Singapore, Säo Paulo: 1-632.
• Gopal B., Hillbricht-Ilkowska A., Wetzel R.G. red., 1993: Wetlands and ecotones: studies in landwater interfaces. National Institute of Ecology; New Delhi: 1-301.
• Gosz, 1993: Ecotone hierarchies. Ecological Applications 3: 369-376.
• Haase G., 1964: Landschaftsökologische Detailunterschung und Naturäumliche Gleiderung. Petermanns Geogr. Mitteilungen 1/2: 1-438.
• Hansen A. J., Di Castri F., red., 1992: Landscape boundaries. Consequences for biotic diversity and ecological flows. Springer – Verlag; New York, Berlin, Heidelberg, London, Paris, Tokyo, Hong Kong, Barcelona, Budapest: 1-452.
• Holland M.M., Risser P.G., Najman R.J. red. 1991: Ecotones. The role of landscape boundaries in the management and restoration of changing environments. Springer Science + Business Media B. V., Dordrecht, The Netherlands: 1-142.
• Kark S., 2013: Ecotones and ecological gradients [w:] Ecological Systems (red.): R. Leemans, Springer Science + Business Media; New York: 147-160.
• Kołomyc E.G., 1987: Łandszaftnyje issledovanija w pierechodnych zonach (mietodołogiczieskij aspiekt). Izdatielstvo Nauka; Moskwa: 1-167.
• Kondracki J., 1961: W sprawie terminologii t taksonomii jednostek regionalnych w geografii fizycznej. Przegląd Geograficzny, T. 33: 23-38.
• Kondracki J., 1965: Geografia fizyczna Polski. PWN Warszawa: 1-575.
• Kułak A., 2016: Kształtowanie środowiska Doliny Bystrzycy w rejonie Zalewu Zemborzyckiego: retrospekcja, diagnoza, oferta. Rozprawa doktorska przygotowana pod kierunkiem Tadeusza J. Chmielewskiego. Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie; Lublin; mat. niepublikowany.
• Lachavanne J.B., Juge R. red., 1997: Biodiversity in landinland water ecotones. UNESCO Paris and The Parthenon Publishing Group ; New York: 1-308.
• Lindenmayer D.B., Fischer J., 2006: Habitat fragmentation and landscape change. An ecological and conservation synthesis. Island Press; Washington, Covelo, London: 1-352.
• McLean R.C., Ivimey-Cook W.R., 1973: Textbook of theoretical botany. Vol. 4. Longman; London: 1-204.
• Margalef R., 1974: Ecologia. Omega; Barcelona: 1-252.
• Myster R.W. red., 2012: Ecotones between forest and grassland. Springer; New York, Heidelberg, Dordrecht, London: 1-330.
• Naiman J. R., Decamps H. red., 1990: The ecology and management of aquatic – terrestrial ecotones. UNESCO and Parthenon Publishing Group; Paris – New York: 1-285.
• Naveh Z., Liberman, 1984: Landscape ecology: theory and application. Springer – Verlag, New York – London – Tokyo: 1-376.
• Neef E. red., 1978: Das Gesicht der Erde. Gotha/Liepzig: 1-627.
• Odum E.P., 1982: Podstawy ekologii. PWRiL Warszawa: 1-661.
• Patoczka P., 2000: Ściany i bramy w krajobrazie. Politechnika Krakowska. Seria Architektura. Monografia nr 268. Kraków: 1-191.
• Pietrzak M., 1998: Syntezy krajobrazowe – założenia, problemy, zastosowania. Bogucki Wydawnictwo Naukowe; Poznań: 1-168.
• Pietrzak M., 2000: Granice krajobrazowe – fikcja, czy rzeczywistość? [w:] Granice krajobrazowe. Podstawy teoretyczne i znaczenie praktyczne (red.): M. Pietrzak. Problemy Ekologii Krajobrazu, Tom VII; Poznań: 189-197.
• Radwan S. red., 1998: Ekotony słodkowodne: struktura, rodzaje, funkcjonowanie. Wydawnictwo UMCS Lublin: 1-284.
• Richling A., 1992: Kompleksowa geografia fizyczna. PWN Warszawa: 1-374.
• Richling A., Malinowska E., Lechnio J., 2005: Typologia i regionalizacja krajobrazu terenów w strefie oddziaływania płockiego zespołu miejsko-przemysłowego [w:] Z problematyki funkcjonowania krajobrazów nizinnych (red.): A. Richling, J. Lechnio, Uniwersytet Warszawski; Wydział Geografii i Studiów Regionalnych; Warszawa: 29-54.
• Richling A., Solon J., 2011: Ekologia krajobrazu. PWN, Warszawa: 1-464.
• Schmithüsen J., 1968: Allgemeine vegetationsgeographie. Walter de Gunter et Co.; Berlin: 1-463.
• Schwarz M. red., 1997: Conservation in highly fragmented landscapes. Chapman & Hall, Michigan: 1-436.
• Solon J., 2000: Krajobraz bez granic, czyli o wpływie koncepcji teoretycznych na sposoby wyróżniania i charakterystykę jednostek przestrzennych [w:] Granice krajobrazowe. Podstawy teoretyczne i znaczenie praktyczne (red.): M. Pietrzak, Problemy Ekologii Krajobrazu, Tom VII; Poznań:139-152.
• Solon J., Chmielewski T. J., Myga-Piątek U., Kistowski M., 2015: Identyfikacja i ocena krajobrazów Polski – etapy i metody postępowania w toku audytu krajobrazowego w województwach [w:] Klasyfikacje i oceny krajobrazów Polski drugiej dekady XXI w. (red.): T.J. Chmielewski, Problemy Ekologii Krajobrazu; Tom XL; Lublin: 55-76.
• Tansley A.G., 1935: The use and abuse of of vegetational concepts and terms. Ecology, 16: 284-307.
• Troll C., 1950: Die geographische Landschaft und ihre Erforschung. Studium Generale 3; Arbeiten aus dem Geogr.; Inst. der Universitat Bonn, Reihe A, Nr 5: 163–181; (tłum. polskie: Krajobraz geograficzny i jego badanie; Przegl. Zagran. Lit. Geogr. 1965, 4: 6-21).
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu. Dz. U. 2015 poz. 774.
• Van der Maarel E., 1990: Ecotones and ecoclines are different. Forum. Journal of Vegetation Science; IAVS; Opulus Press, Uppsala: 135-138.
• Van Leeuwen C.G., 1966: A relation – theoretical approach to pattern and processes in vegetation. Wentia, 15: 25-41.
• Vince S.W., Duryea M.L., Macie E.A., Hermansen L.A. red., 2004: Forest at the wildland – urban interface. Conservation and management. CRC Press; Boca Raton, London, New York, Washington: 1-312.
• Walker B., Steffen W., Canadell J., Ingram J., 1999: The Terrestrial Biosphere and Global Change. Implications for natural and managed ecosystems. Cambridge University Press, UK; Cambridge: 1-439.
• Wiens J. A., 1992: Ecological flows across landscape boundaries. A conceptual overview [w:] Landscape boundaries. Consequences for biotic diversity and ecological flows (red.): A.J. Hansen, F. Di Castri, Springer – Verlag; New York, Berlin, Heidelberg, London, Paris, Tokyo, Hong Kong, Barcelona, Budapest: 217-235.
• Wu J., Hobbs R.J. red., 2007: Key topics in landscape ecology. Cambridge University Press, UK; Cambridge: 1-297.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).