Analiza wielokryterialna w badaniach nad bezpieczeństwem

• Autorzy: Prońko J. , Wojtasiak B.

Warianty tytułu

EN

Multicriterial analysis in safety research

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Celem artykułu jest prezentacja metodyki oceny poziomu bezpieczeństwa wykorzystującej analizę wielokryterialną. Analiza wielokryterialna kojarzona jest najczęściej z problematyką podejmowania decyzji, która powinna optymalizować więcej niż jedną funkcję celu. Jednoznaczne rozwiązanie takich problemów jest niemożliwe, ponieważ decyzja optymalna dla jednego z celów nie jest jednocześnie decyzją optymalną dla pozostałych. Udowodnił to już włoski ekonomista i socjolog V. Pareto, wprowadzając pojęcie zbioru decyzji niezdominowanych. Jest to zbiór decyzji, z których każda jest lepsza od pozostałych pod względem jednego z kryteriów wyboru. Istnieje wiele metod rozwiązywania takich problemów. Sprowadzają się one do sposobu połączenia wszystkich kryteriów wyboru w jedno metakryterium. To połączenie może odbywać się na drodze matematycznej lub heurystycznej. Do drugiej grupy należy metoda Analytic Hierarchy Process (AHP) zaliczana do amerykańskiej szkoły wielokryterialnego podejmowania decyzji (ang. multiple-criteria decision-making – MCDM). Podobną metodą jest analiza morfologiczna opracowana przez F. Zwicky’ego – uznawana za jedną z ważniejszych metod stymulujących twórcze myślenie. W metodzie tej tworzy się rozwiązania oparte na łączeniu wielu parametrów charakteryzujących dany problem. Prowadzi to często do odkrycia nietypowych zestawień stymulujących twórcze myślenie badacza. Metodę tę często wykorzystuje się w różnych konfiguracjach, do tworzenia nowych produktów zarówno w sferze materialnej, jak i intelektualnej. Poczucie bezpieczeństwa jest zawsze wieloaspektowe, dlatego też jego pomiar powinien być wielokryterialny. Problemem pozostaje jednak ocena poziomu bezpieczeństwa, którą należy sprowadzić do jednego metakryterium. Bo tylko wówczas możemy porównywać ze sobą różne rozwiązania tego samego problemu pod kątem ryzyka. W badaniach zastosowano podejście teoretyczne, skupiając się przede wszystkim na sformułowaniu definicji bezpieczeństwa przydatnej w kontekście analizy wielokryterialnej oraz przedstawiono wybrane rozwiązania stosowane w ocenie poziomu bezpieczeństwa. Analiza wielokryterialna poziomu bezpieczeństwa może również służyć odkrywaniu prawdziwych przyczyn zagrożeń. Często prosta, jednokryterialna analiza prowadzi do niewłaściwych wniosków zarówno co do poziomu bezpieczeństwa, jak i przyczyn jego zagrożeń.

EN

The aim of the article is to present the methodology for assessing the level of security using multicriterial analysis. Multicriterial analysis is mostly associated with the decision-making issues which should optimize more than one objective function. Unequivocal solution of such problems is impossible because optimal decision for one of the objectives is not optimal for the remaining at the same time. An Italian economist and sociologist, Vilfredo Pareto, already proved it by introducing the concept of a set of non-dominated decisions. It is a set of decisions, each of which is better than the others in terms of one of the selection criteria. There are a lot of methods of solving such problems. They boil down to the way of connecting all the selection criteria in one metacriterion. This connection can be carried out in a mathematical or heuristic way. The second method is the Analytic Hierarchy Process (AHP), which is included in the American school of Multi-Criteria decision making (MCDM). The similar method is a morphological analysis developed by Fritz Zwicky, which was considered as one of the most important methods stimulating creative thinking. This method is used to create solutions based on a combination of many parameters characterizing the problem. This often leads to the discovery of the unusual combinations that stimulate creative thinking of the researcher. This method is often used in a variety of configurations to create the new products, both in the material and intellectual sphere. Sense of security is always multifaceted; therefore, its measurement should be multicriterial. Because only then we can compare different solutions to the same problem, in terms of risk. Theoretical framework was used in the research focus primarily on the wording of the definition of security useful in the multicriterial analysis and several solutions applied in assessing the level of security are presented. Multicriterial analysis of the safety level may also be used for discovering the real causes of threats. Simple, single-criterion analysis leads to incorrect conclusions, both in relation to the level of safety and the causes of threats.

Słowa kluczowe

PL

bezpieczeństwo; analiza wielokryterialna; analiza ryzyka

EN

safety; multicriterial analysis; risk analysis

• Wydawca: Szkoła Główna Służby Pożarniczej
• Czasopismo: Zeszyty Naukowe SGSP / Szkoła Główna Służby Pożarniczej
• Rocznik: 2018
• Tom: Nr 66 (tom 2) (2)
• Strony: 123--143
• Opis fizyczny: Bibliogr. 22 poz., tab.

Twórcy

autor

Prońko J.

• UJK Wydział Prawa, Administracji i Zarządzania Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach

autor

Wojtasiak B.

• Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego − Państwowy Instytut Badawczy

Bibliografia

• [1] Słownik Języka Polskiego PWN, t. I, Warszawa 1978.
• [2] Prońko J., Bezpieczeństwo, zagrożenie, kryzys w kontekście kierowania organizacjami, AON, Warszawa 2011.
• [3] Tyszka T., Zaleśkiewicz T., Racjonalność decyzji. Pewność i ryzyko, PWE, Warszawa 2001.
• [4] Nosal Cz. S., Umysł menedżera. Problemy-decyzje-strategie, WW Przecinek, Wrocław 1993.
• [5] Romanowska M., Zarządzanie strategiczne firmą, wyd. Centrum Informacji Menedżera, Warszawa 1995.
• [6] Borysiewicz M., Markowski A. S., Kryteria akceptowalności ryzyka poważnych awarii przemysłowych, wyd. CIOP, Warszawa 2003.
• [7] Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2004.
• [8] Borysiewicz M., Markowski A. S., Kryteria akceptowalności ryzyka poważnych awarii przemysłowych, wyd. CIOP, Warszawa 2003, www.openpdf. com/ebook/katastroficznych-pdf.html (dostęp: 23.07.2006).
• [9] Ocena ryzyka na potrzeby zarządzania kryzysowego. Raport o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego, Warszawa, http://rcb.gov.pl/wp-content/uploads/ocenaryzyka.pdf (dostęp: 19.10.2017).
• [10] Vaidya O. S., Kumar S., Analytic hierarchy process: An overview of applications, European Journal of Operational Research 2006, Volume 169. 1, s. 1–29.
• [11] Ritchey T., General Morphological Analysis: A general method for non-quantified modeling, Swedish Morphological Society 2002 (Revised 2013), www.swemorph.com/ma.html, (dostęp: 10.09.2017).
• [12] Badania operacyjne w przykładach i zadaniach, red. K. Kukuła, PWN, Warszawa 2011, s. 328–346.
• [13] Gątarek D. i inni, Nowoczesne metody zarządzania ryzykiem finansowym, WIG-Press, Warszawa 2001.
• [14] Gallati R., Risk Management and Capital Adequacy, McGraw-Hill, New York 2003.
• [15] Jajuga K., Jajuga T., Inwestycje. Instrumenty finansowe. Ryzyko finansowe. Inżynieria finansowa, PWN, Warszawa 1998.
• [16] Tarczyński W., Mojsewicz M., Zarządzanie ryzykiem, PWE, Warszawa 2001.
• [17] Jedynak P., Szydło S., Zarządzanie ryzykiem, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocław 1997.
• [18] Tyszka T., Zaleśkiewicz T., Racjonalność decyzji. Pewność i ryzyko, PWE, Warszawa 2001.
• [19] Vaidya O. S., Kumar S., Analytic hierarchy process: An overview of applications. European Journal of Operational Research 2006, Volume 169. 1, s. 1–29.
• [20] Jedliński M., Jakość w nowoczesnym zarządzaniu, Wydawnictwo Zachodniopomorskiej Szkoły biznesu, Szczecin 2000.
• [21] Malesa A. , Optymalizacja wielokryterialna w zastosowaniu do zagadnień transportowych, Zeszyty Naukowe WSEI 2012, nr 2.
• [22] Mirończuk M., Maciak T., Proces i metody eksploracji danych tekstowych do przetwarzania raportów z akcji ratowniczo – gaśniczych, Metody Informatyki Stosowanej 2011, nr 4 (29), Polska Akademia Nauk, s. 147–175.

Uwagi

PL

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).