2,2’-Dichloro-4,4’-metylenodianilina – frakcja wdychalna i pary : dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego

• Autorzy: Kilanowicz Anna , Skrzypińska-Gawrysiak Małgorzata

Identyfikatory

DOI

10.5604/01.3001.0013.4164

Warianty tytułu

EN

2,2’-Dichloro-4,4’-methylenedianiline – inhalable fraction and vapours : documentation of proposed values of occupational exposure limits (OELs)

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

2,2’-Dichloro-4,4’-metylenodianilina (MOCA) należy do grupy amin aromatycznych. Otrzymywana jest w reakcji formaldehydu i 2-chloroaniliny. Nie jest produkowana w Europie, a jej import do Europy jest szacowany na 1 000 ÷ 10 000 t/rok. MOCA wykazuje umiarkowane działanie toksyczne na zwierzęta. Mediany dawek letalnych MOCA dla gryzoni wynoszą 400 ÷ 1 140 mg/kg mc. Związek ten wywiera także umiarkowane działanie drażniące na skórę i oczy. Nie wywiera działania uczulającego. Dane na temat toksyczności podprzewlekłej i przewlekłej MOCA dla zwierząt wskazują na toksyczność wielonarządową. MOCA wykazuje działanie mutagenne i genotoksyczne zarówno w warunkach in vivo, jak i in vitro. W testach bakteryjnych wymaga obecności aktywacji metabolicznej. Powoduje uszkodzenie DNA oraz tworzy addukty z DNA. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono informacji na temat wpływu MOCA na rozrodczość ludzi. Nie ma danych na temat embriotoksyczności i teratogenności tego związku. W doświadczeniu na szczurach wykazano, że MOCA nie ma wpływu na potencjał rozrodczy rodziców oraz wzrost i rozwój pre- i postnatalny potomstwa. MOCA w Unii Europejskiej ma zharmonizowaną klasyfikację jako substancja rakotwórcza kategorii zagrożenia 1B (Carc. 1B). W IARC uznano, że dowód na rakotwórcze działanie MOCA u ludzi jest niewystarczający. Wyniki badań na zwierzętach dostarczyły wystarczających dowodów rakotwórczego działania MOCA. W ogólnej ocenie IARC zaliczyła MOCA do grupy 1 – związków o działaniu rakotwórczym na ludzi. W SCOEL (2010) MOCA zaliczono do grupy A – genotoksycznych kancerogenów o działaniu bezprogowym. Obowiązujące wartości normatywów higienicznych MOCA wynoszą 0,22 ÷ 0,005 mg/m3 w wielu państwach i są oznakowane zwykle „skóra” oraz „carcinogen”. Ponadto w wielu państwach, ze względu na działania rakotwórcze MOCA, nie ustalono wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) MOCA. Także w Unii Europejskiej SCOEL nie ustalił wartości normatywu dla MOCA. Komisja Europejska w 2018 r. wystąpiła z wnioskiem o wpisanie wartości dopuszczalnego stężenia 0,01 mg/m3 jako wartości wiążącej (BOELV) z jednoczesną notacją „skóra” do załącznika III do wniosku dotyczącego Dyrektywy Parlamentu i Rady zmieniającej dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy. Zaproponowano przyjąć wartość 5 μmol MOCA/mol kreatyniny w moczu pobieranym na zakończenie zmiany roboczej jako wartość dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB). Jako podstawę do zaproponowania wartości NDS przyjęto działanie rakotwórcze MOCA. Ponieważ MOCA jest genotoksycznym kancerogenem o działaniu bezprogowym, wobec tego wartość normatywu higienicznego oparto o szacowanie ryzyka nowotworowego dla tego związku. Wszystkie istniejące szacowania ryzyka są oparte na podstawie wyników eksperymentu na szczurach w warunkach narażenia przewlekłego, otrzymujących MOCA w paszy, przy zastosowaniu różnych modeli obliczeniowych. Obowiązująca dotychczas w Polsce wartość NDS MOCA na poziomie 0,02 mg/m3została ustalona na podstawie modelu liniowego przy założonym ryzyku 10-4. Szacowanie ryzyka nowotworowego przy zastosowaniu modelu dwustopniowego dało wartości ryzyka odpowiednio: 4,6 10-4dla stężenia MOCA 0,02 mg/m3oraz 1,7 10-4 dla stężenia 0,01 mg/m3. Komitet ds. Oceny Ryzyka (RAC), stosując model liniowy dla narażenia inhalacyjnego na MOCA o stężeniu 0,01 mg/m³, otrzymał podobną wartość ryzyka, wynoszącą 9,65 10-5(≈ 1 10-4). Ponieważ przedstawione szacowania ryzyka dały podobne wartości dla stężenia 0,01 mg/m³ oraz Unia Europejska zaproponowała tę wartość jako stężenie wiążące, zaproponowano przyjąć w Polsce wartość NDS MOCA w powietrzu środowiska pracy na poziomie 0,01 mg/m3. Główną drogą narażenia na MOCA w warunkach zawodowych jest droga dermalna. Dlatego też poziomy MOCA w próbach moczu pracowników są lepszym wskaźnikiem dla oceny całkowitego narażenia niż pomiar stężeń MOCA w powietrzu. MOCA nie jest wykrywana w moczu osób nienarażonych zawodowo, czyli pozostaje poniżej limitu detekcji metody. Dlatego też biologiczna wartość wskaźnikowa (BGV), (ang. biological guidance value) dla MOCA powinna odpowiadać limitowi detekcji metody biomonitoringu. Jednak ze względów praktycznych zaproponowano przyjąć wartość 5 μmol MOCA/mol kreatyniny w moczu pobieranym na zakończenie zmiany roboczej jako odpowiednik wartości DSB. W warunkach przemysłowych stężenie całkowite MOCA poniżej 5 μmol/mol kreatyniny może być osiągnięte przy stosowaniu odpowiednich warunków higienicznych pracy. Ponadto, zgodnie z oceną ryzyka przedstawioną przez SCOEL, takie stężenie MOCA w moczu prowadzi do ryzyka nowotworowego wynoszącego 3 ÷ 4 10-6. Biomonitoring powinien być uzupełniony monitoringiem powietrza oraz, kiedy jest to wskazane, pomiarami zanieczyszczeń: skóry, rękawic i powierzchni roboczych, aby zidentyfikować źródła narażenia. Ponieważ narażenie przez skórę ma znaczny udział w ilości MOCA wchłoniętej do organizmu pracownika, wymagana jest notacja „skóra” (wchłanianie substancji przez skórę może być tak samo istotne, jak przy narażeniu drogą oddechową). Zakres tematyczny artykułu obejmuje zagadnienia zdrowia oraz bezpieczeństwa i higieny środowiska pracy będące przedmiotem badań z zakresu nauk o zdrowiu oraz inżynierii środowiska.

EN

,2’-Dichloro-4,4’-methylenedianiline (MOCA) is an aromatic amine. It is produced by the reaction of formaldehyde and 2-chloroaniline. It is not produced in Europe. Its import to Europe is estimated at 1 000–10 000 t/year. MOCA has a moderate toxic effect on animals; median lethal doses after oral administration to rodents are 400–1140 mg/kg bw. It has a moderate irritant effect on the skin and eyes, but no allergenic effect. Data on subchronic and chronic animal toxicity indicate multiorgan toxicity. MOCA shows mutagenic and genotoxic potential, both in vivo and in vitro. No data are available on the effects of MOCA on human reproduction or on the embryotoxicity and teratogenicity. The only rat experiment showed that MOCA has no influence on the reproductive potential of parents, and the growth and the of development of offspring. MOCA has a harmonised classification as Carc.1B. IARC considered that there were was insufficient evidence of MOCA carcinogenicity in humans and sufficient evidence of carcinogenicity in animals. In the overall assessment IARC classified MOCA into group 1 – compound carcinogenic to humans. SCOEL included MOCA to genotoxic carcinogens with non-threshold effect (group A). The values of the current hygiene standards range from 0.22 mg/m³ to 0.005 mg/m³ and are labelled “skin” and “carcinogen”. Furthermore, in many countries, no limit values have been set for MOCA due to its carcinogenicity. Also in the EU, SCOEL did not set a standard value for MOCA. In 2018 the European Commission has proposed to include a limit value of 0.01 mg/m³ as a binding value (BOELV) with the simultaneous notation of ‘skin’ in Annex III to the proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council amending Directive 2004/37/EC on the protection of workers from the risks related to exposure to carcinogens or mutagens at work. The MAC value currently in force in Poland (0.02 mg/m³ ) was derived on the basis of the linear model with the assumed risk of 10-4. The cancer risk assessment using the two-step model gave the risk values accordingly: 4.6 - 10-4for MOCA concentration 0.02 mg/m³ and 1.7 - 10-4for 0.01 mg/m³ . A similar risk value of 9.65 - 10-5 (≈ 1 - 10-4) for inhalation exposure to 0.01 mg/m³ was assigned by RAC using a linear model. In view of the fact that the risk assessments gave compatible values for 0.01 mg/m³ and that the European Union proposed this value as BOELV, it was proposed to use a MOCA concentration in workplace air of 0.01 mg/m³ as the MAC value in Poland. The main route of exposure to MOCA in at occupational conditions is the dermal route. MOCA levels in workers’ urine are a better indicator for overall exposure assessment than measuring MOCA concentrations in workplace air. However, for practical reasons, it was proposed 5 µmol MOCA/mole creatinine in urine collected at the end of the shift as an equivalent to BEI. According to the risk assessment presented by SCOEL, this MOCA concentration in urine leads to a cancer risk of 3–4 - 10-6. Since dermal exposure accounts for a significant proportion of the MOCA taken by workers, a ‘skin’ notation is required. This article discusses the problems of occupational safety and health, which are covered by health sciences and environmental engineering.

Słowa kluczowe

PL

2,2’-dichloro-4,4’-metylenodianilina; toksyczność; narażenie zawodowe; NDS; DSB; nauki o zdrowiu; inżynieria środowiska

EN

2,2’-Dichloro-4,4’-methylenedianiline; toxicity; occupational exposure; MAC; BEI; health sciences; environmental engineering

• Wydawca: Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy
• Rocznik: 2019
• Tom: Nr 3 (101)
• Strony: 5--37
• Opis fizyczny: Bibliogr. 84 poz., rys., tab.

Twórcy

autor

Kilanowicz Anna

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. Muszyńskiego 1 POLAND

autor

Skrzypińska-Gawrysiak Małgorzata

• Uniwersytet Medyczny w Łodzi 90-151 Łódź ul. Muszyńskiego 1 POLAND

Bibliografia

• 1. ACGIH (2001). 4,4’-Methylene bis(2-chloroaniline). Documentation of the threshold limit values.
• 2. ACGIH (2010). TLVs and BEIs based on the documentation of the threshold limit values for chemical substances and physical agents & biological exposure indices [cyt. za: SCOEL 2010).
• 3. ACGIH (2018a). TLVs and BEIs based on the documentation of the threshold limit values for chemical substances and physical agents & biological exposure indices.
• 4. ACGIH (2018b). Guide to occupational exposure values.
• 5. Bailey E., Brooks A.G., Farmer P.B., Street B. (1993). Monitoring exposure to 4,4’-methylene-bis(2-chloroaniline) through the gas chromatography-mass spectrometry measurement of adducts to hemoglobin. Environ. Health Perspect. 99, 175–177.
• 6. BAT (2013). Deckblatt zu 4,4’-Methylen-bis(2-chloranilin), (MOCA). Grenzwerte in biologischem Material.
• 7. Butler M.A., Guengerich F.P., Kadlubar F.F. (1989). Metabolic oxidation of the carcinogens 4-aminobiphenyl and 4,4’-methylene-bis(2-chloroaniline) by human hepatic microsomes and by purified rat hepatic cytochrome P450 monooxygenases. Cancer Res. 49, 25–31.
• 8. Cartwright R.A. (1983). Historical and modern epidemiological studies on populations exposed to N-substituted aryl compounds. Environ. Health Persp. 49, 13–19.
• 9. Centralny Rejestr Danych o Narażeniu na Substancje, Mieszaniny, Czynniki lub Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym (2018). IMP, Łódź [dane niepublikowane].
• 10. Cheever K.L., Richards D.S., Weigel W.W., Begley K.B., Savage R.E., Daniel F.B. (1988). Macromolecular adduct formation by 4,4’-methylene-bis(2-chloroaniline) in adult male rat. Scand. J. Work Environ. Health 14, 57–59 [cyt. za: Sitarek, Lebrecht 2003].
• 11. Cheever K.L., DeBord D.G., Swearengin T.F. (1991). 4,4’-Methylenebis(2-chloroaniline) (MOCA): the effect of multiple oral administration, route, and phenobarbital induction on macromolecular adduct formation in the rat. Fundam. Appl. Toxicol. 16(1), 71–80.
• 12. Cheever K.L., Richards D.E., Weigel W.W., Begley K.B., DeBord D.G., Swearengin T.F., Savage R.E. (1990). 4,4’-Methylene-bis(2-chloroaniline). (MOCA): comparison of adduct after oral or dermal administration in the rat. Fundam. Appl. Toxicol. 14, 273–283.
• 13. ChemIDplus (2018). Methylenebis (chloroaniline) [dostęp: 23.01.2018; https://chem.nlm.nih.gov/chemidplus/rn/101-14-4].
• 14. Chen T.H., Kuslikis B.I., Braselton W.E. (1989). Hydroxylation of 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) by canine, guinea pig, and rat liver microsomes. Drug Metab. Dispos. 17, 405–413 [cyt. za: Toxicological Profile… 2017).
• 15. Chen T.H., Kuslikis B.I., Braselton W.E. (1991). Unlabeled hemoglobin adducts of 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) in rats and guinea pigs. Arch. Toxicol. 65(3), 177–185.
• 16. Chen H.I., Liou S.H., Loh C.H., Uang S.N., Yu Y.C., Shih T.S. (2005). Bladder cancer screening and monitoring of 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) exposure among workers in Taiwan. Urology 66, 305–310.
• 17. Chen H.I., Chi T.C., Ko S.Y., Hsu Y.C., Lin I.H., Chen A., Liou S.H., Li C.F. (2014). 4,4’-Methylenebis(2-chloroaniline, MBOCA) may be highly toxic and a carcinogen based on an experimental study with mice. Adv. Biol. Chem. 4, 203–213.
• 18. Chin B., Tobes MC., Han S.S. (1983). Absorption of 4,4’-methylenebis (2-chloroaniline) by human skin. Environ. Res. 32, 167–178.
• 19. Clapp D.E, Piacitelli G.M., Zaebst D.D., Ward E. (1991). Assessing exposure to 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) (MBOCA) in the workplace. Appl. Occup. Environ. Hyg. 6, 125–130.
• 20. Cocker J., Boobis A.R., Wilson H.K., Gompertz D. (1990). Evidence that a β-N-glucuronide of 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) (MbOCA) is a major urinary metabolite in man: implications for biological monitoring. Br. J. Ind. Med. 47, 154–161.
• 21. Cocker J., Nutley B.P., Wilson H.K. (1996). Methylene bis(2-chloroaniline) (MbOCA): towards a biological monitoring guidance value. Biomarkers 1, 185–189 [cyt. za: SCOEL 2010].
• 22. Cocker J., Jones J., Morton J., Mason H.J. (2007). Biomonitoring at the UK Health and Safety Laboratory. Int. J. Hyg. Environ. Health 210, 383–386 [cyt. za: SCOEL 2010].
• 23. Cocker J., Cain J.R., Baldwin P., McNally K., Jones K. (2009). A survey of occupational exposure to 4,4’-methylene-bis (2-chloroaniline, MbOCA) in the UK. Ann. Occup. Hyg. 53(5), 499–507.
• 24. COM (2018)171 final. Annex to the proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council amending Directive 2004/37/EC on the protection of workers from the risks related to exposure to carcinogens or mutagens at work [dostęp: 03.09.2018; https://ec.europa.eu/transparency/ regdoc/rep/1/2018/EN/COM-2018-171-F1-EN-ANNEX-1- PART-1.PDF].
• 25. Commission Staff Working Document (2018). Impact Assessment accompanying the document: Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Concil amending Directive 2004/37 on the protection of workers from the risk related to exposure to carcinogens or mutagens at work (COM(2018) 171 final) – (SWD(2018) 87 final) [dostęp: 04.07.2019; https:// ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/10102/2018/EN/ SWD-2018-88-F1-EN-MAIN-PART-1.PDF].
• 26. Czynniki szkodliwe w środowisku pracy – wartości dopuszczalne (2016). [Red.] D. Augustyńska, M. Pośniak. Warszawa, CIOP–PIB [publication in Poland].
• 27. DECOS (2000). 4,4’-Methylene bis(2-chloroaniline). Health based calculated occupational cancer risk values. Dutch Expert Committee on Occupational Standards, a committee of the Health Council of the Netherlands, No. 2000/09OSH.
• 28. DFG, Deutsche Forschungsgemeinschaf (1996). 4,4’-Mehtylenebis(2-chloroaniline). Occupational Toxicants. Vol. 7.
• 29. DFG, Deutsche Forschungsgemeinschaft (2017). List of MAK and BAT Values 2017. [dostęp: 17.01.2018; https://onlinelibrary.wiley.com/doi/pdf/ 10.1002/9783527812127].
• 30. Dost A., Straughan J.K., Sorahan T. (2009). Cancer incidence and exposure to 4,4’-methylene-bis-ortho-chloroaniline (MbOCA). Occup. Med. 59, 402–405.
• 31. Ducos P., Maire C., Gaudin R. (1985). Assessment of occupational exposure to 4,4’-methylene-bis-(2-chloroaniline) „MOCA” by a new sensitive method for biological monitoring. Int. Arch. Occup. Environ. Heath 55, 159–167.
• 32. Edwards J.W., Priestly B.G. (1992). Biological and biological-effect monitoring of workers exposed to 4,4’-methylene-bis-(2-chloroaniline). Hum. Exp. Toxicol. 11, 229–236.
• 33. ECHA (2012). Background document for 2,2’-dichloro-4,4’-methylenedianiline (MOCA).
• 34. ECHA (2017). Opinion on 4,4’-methylene-bis-(2-chloroaniline), (MOCA). Committee for Risk Assessment RAC,
• 35. ECHA/ RAC/A77-O-0000001412-86-147/F [dostęp: 23.01.2018; https://echa.europa.eu/documents/10162/13641/opinion_ moca_en.pdf/35756093-0eb9-e468-2ba2-786ca73c5aaa]. ECHA (2018). 4,4’-Methylenebis(2-chloroaniline). Registration Dossier. [dostęp: 23.01.2018; https://echa.europa.eu/pl/ registration-dossier/].
• 36. Farmer P.B., Rickard J., Roberston S. (1981). The metabolism and distribution of 4,4’-methylene-bis(2-chloroaniline), (MBOCA) in rats. J. Appl. Toxicol. 1, 317–322.
• 37. GESTIS (2018). International Limit Values [http://limitvalue. ifa.dguv.de/].
• 38. Groth D.H., Weigel W.W., Tolos W.P., Brewer D.E., Cheever K.L., Burg J.R. (1984). 4,4’-Methylene-bis-ortho-chloro-aniline (MBOCA): absorption and excretion after skin application and gavage. Environ. Res. 34, 38–54.
• 39. Grundmann E., Steinhoff D. (1970). Liver and lung tumors after administration of 3,3’-dichloro-4,4’-diaminophenylmethane to rats. Z. Krebsforsch. 74, 28–39 [cyt. za: SCOEL 2010; IARC 2012].
• 40. Hosein H.B., van Roosmalen P.B. (1978). Acute exposure to methylene-bis-ortho chloroaniline (MOCA). Am. Ind. Hyg. Assoc. J. 39, 496–497 [cyt. za: DFG 1996; Sitarek, Lebrecht 2003].
• 41. Hotchkiss S.A., Hewitt P., Caldwell J. (1993). Percutaneous absorption of 4,4’-methylene-bis-(2-chloroaniline) and 4,4’-methylenedianiline through rat and human skin in vitro. Toxicol. In Vitro 7, 141–148.
• 42. HSE, UK Health and Safety Executive (2009). Statement on occupational cancer for MbOCA [http://www.hse.gov.uk/ rubber/mboca.htm].
• 43. IARC (1993). 4,4’-Methylenebis(2-chloroanikine) (MOCA). IARC Monographs vol. 57. Occupational exposures of hairdressers and barbers and personal use of hair colourants; some hair dyes, cosmetic colourants, industrial dyestuffs and aromatic amines.
• 44. IARC (2010). 4,4’-Methylenebis(2-chloroaniline). IARC Monographs, vol. 99. Some aromatic amines, organic dyes, and related exposures.
• 45. IARC (2012). 4,4’-Methylenebis(2-chlorobenzenamine). IARC Monographs, vol. 100F. Chemical agents and related occupations.
• 46. Ichikawa Y., Yoshida M., Okayama A., Hara I., Morimoto K. (1990). Biological monitoring for workers exposed to 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline). Am. Ind. Hyg. Assos. J. 51(1), 5–7.
• 47. JSOH, Japan Society for Occupational Health] (2007). Recommendation of occupational exposure limits(2007-2008). J. Occup. Health 49, 328–344 [cyt. za: IARC 2010].
• 48. Kaderlik K.R., Talaska G., DeBord D.G., Osorio A.M., Kadlubar F.F. (1993). 4,4’-Methylene-bis(2-chloroaniline)-DNA adduct analysis in human exfoliated urothelial cells by 32P-postlabeling. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev. 2, 63–69.
• 49. Keen C., Coldwell M., McNally K., Baldwin P., McAlinden J., Cocker J. (2012). A follow up study of occupational exposure to 4,4’-methylene-bis(2-chloroaniline) (MbOCA) and isocyanates in polyurethane manufacture in the UK. Toxicol. Lett. 213, 3–8.
• 50. Kommineni C., Groth D.H., Frockt I.J., Voelker R.W., Stanovick R.P. (1979). Determination of the tumorigenic potential of methylene-bis-orthochloroaniline. J. Environ. Pathol. Toxicol. 2(5), 149–171.
• 51. Liu C.S., Liou S.H., Loh C.H., Yu Y.C., Uang S.N., Shih T.S., Chen H.I. (2005). Occupational bladder cancer in a 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) (MBOCA)-exposed worker. Environ. Health Persp. 113(6), 771–774.
• 52. Linch A.L., O’Connor G.B., Barnes J.R., Killian A.S., Neeld W.E. (1971). Methylene-bis-ortho-chloraniline (MOCA): evaluation of hazards and exposure control. Am. Ind. Hyg. Assoc. J. 32, 802–819 [cyt. za: SCOEL 2010].
• 53. Manis M.O., Williams D.E., McCormack K.M., Schock R.J., Lepper L.F., Ng Y.C., Braselton W.E. (1984). Percutaneous absorption, disposition, and excretion of 4,4’-methylenebis(2- -chloroaniline) in dogs. Environ. Res. 33(1), 234–245 (PubMed abstract).
• 54. Mastromatteo E. (1965). Recent occupational health experiences in Ontario. J. Occup. Med. 7, 502 [cyt. za: SCOEL 2010; DFG 1996].
• 55. Morton K.C., Lee M.S., Siedlik P., Chapman R. (1988). Metabolism of 4,4’-methylene-bis-2-chloroaniline (MOCA) by rats in vivo and formation of N-hydroxy MOCA by rat and human liver microsomes. Carcinogenesis 9(5), 731–739 [cyt. za: IARC 2010; Toxicological Profil… 2017].
• 56. Nesnow S., Triplett L.L., Slaga T.J. (1985). Studies on the tumor initiating, tumor promoting and tumor co-initiating properties of respiratory carcinogens. Carcinog. Compr. Surv. 8, 257–277 [cyt. za: IARC 2010].
• 57. Osorio A.M., Clapp D., Ward E., Wilson H.K., Cocker J. (1990). Biological monitoring of a worker acutely exposed to MBOCA. Am. J. Ind. Med. 18(5), 577–589 [cyt. za: SCOEL 2010].
• 58. Robert A., Ducos P., Francin J.M. (1999a). Biological monitoring of workers exposed to 4,4’-methylene-bis-(2-orthochloroaniline) (MOCA). I. A new and easy determination of “free” and “total” MOCA in urine. Int. Arch. Occup. Environ. Health 72(4), 223–237.
• 59. Robert A., Ducos P., Francin J.M. (1999b). Biological monitoring of workers exposed to 4,4’-methylene-bis-(2-orthochloroaniline) (MOCA). II. Comparative interest of “free” and “total” MOCA in the urine of exposed workers. Int. Arch. Occup. Environ. Health 72(4), 229–237.
• 60. Rozinova E., Khalil M., Bonin A.M. (1998). MOCA and some proposed substitutes (Cyanacure, Conacure, Polacure 740M and Ethacure 3000) as two-stage skin carcinogens in HRA/ Skh hairless mice. Mutat. Res. 398, 111–121.
• 61. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16.12.2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (ze zm.) [Regulation (EC) No 1272/2008 of the European Parliament and of the Council of 16 December 2008 on classification, labelling and packaging of substances and mixtures, amending and repealing Directives 67/548/ EEC and 1999/45/EC, and amending Regulation (EC) No 1907/2006]. Dz. Urz. UE z dnia 31.12.2008 r. (L 353).
• 62. RTECS (2017). Registry of Toxic Effects on Chemical Substances: Benzenamine, 4,4’-methylenebis (2-chloroaniline) [dostęp: 16.01.2018; https://www.cdc.gov/niosh-rtecs/ CY100590.html].
• 63. Russfield A.B., Homburger F., Boger E., Van Dongen C.G., Weisburger E.K., Weisburger J.H. (1975). The carcinogenic effect of 4,4’-methylene-bis-(2-chloroaniline) in mice and rats. Toxicol. Appl. Pharmacol. 31, 47–54 [cyt. za: IARC 2012].
• 64. Sabbioni G., Neumann H.G. (1990). Quantification of haemoglobin binding of 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline), (MOCA) in rats. Arch. Toxicol. 64(6), 451–458 [abstract].
• 65. Sabbioni G., Schutze D. (1998). Hemoglobin binding of bicyclic aromatic amines. Chem. Res. Toxicol. 11, 471–483 [cyt. za: SCOEL 2010].
• 66. Sapota A., Szymczak W. (2003). 2,2’-Dichloro-4,4’-metylenodianilina. Wytyczne Szacowania Ryzyka Zdrowotnego dla Czynników Rakotwórczych, 16, 25–43. Łódź IMP [publication in Polish].
• 67. SCOEL (2010). Recommendation from Scientific Committee on Occupational Exposure Limits for 4,4’-methylene-bis-(2- -chloroaniline), (MOCA). SCOEL/SUM/174.
• 68. SCOEL (2013). Annex to SCOEL/SUM/174. Recommendation from the Scientific Committee on Occupational Exposure Limits for the Biological Guidance Value for 4,4’-Methylene-bis-(2-chloroaniline), (MOCA).
• 69. SCOEL (2014). List of recommended health-based biological limit values (BLVs) and biological guidance values (BGVs).
• 70. Segerback D., Kadlubar F.F. (1992). Characterization of 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline)-DNA adducts formed in vivo and in vitro. Carcinogenesis 13, 1587–1592.
• 71. Shankar K., Fung V., Senevirante M., O’Donnell G.E. (2017). Exposure to 4,4’-methylene bis(2-chloroaniline) (MbOCA) in New South Wales, Australia. J. Occup. Health 59, 296–303. Shih W.C., Chen M.F., Huang C.C., Uang S.N.,
• 72. Shih T.S., Liou S.H., Wu K.Y. (2007). Simultaneous analysis of urinary 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) and N-acetyl-4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) using solid-phase extraction and liquid chromatography/tandem mass spectrometry. Rapid Commun. Mass Spectrom. 21, 4071–4078 [cyt. za: SCOEL 2010].
• 73. Sitarek K., Lebrecht G. (2003). 2,2’-Dichloro-4,4’-metylenodianilina. Dokumentacja proponowanych wartości dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego [2,2’-dichloro- -4,4’-methylenedianiline. Documentation of proposed values of occupational exposure limits (OELs)]. Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy 2(36), 135–156 [Principles and Methods of Assessing the Working Environment].
• 74. Steinhoff D., Grundmann E. (1971). Carcinogene Wirkung von 3,3’-Dichlor-4,4’-diaminophenylmethan bei Ratten. Naturwissenschaften 58, 578 [cyt. za: IARC 2012; SCOEL 2010].
• 75. Stula E.F., Sherman H., Zapp J.A., Clayton J.W. (1975). Experimental neoplasia in rats from oral administration of 3,3’-dichlorobenzidine, 4,4’-methylene-bis(2-chloroaniline), and 4,4’-methylene-bis(2-methylaniline). Toxicol. Appl. Pharmacol. 31, 159–176 [cyt. za: IARC 2012; SCOEL 2010].
• 76. Stula E.F., Barnes J.R., Sherman H., Reinhardt C.F., Zapp J.A. (1978). Urinary bladder tumors in dogs from 4,4’-methylebe-bis(2-chloroaniline) (MOCA). J. Environ. Pathol. Toxicol. 1(1), 31–50 [cyt. za: IARC 2010; SCOEL 2010].
• 77. Tobes MC., Brown L.E., Chin B., Marsh D.D. (1983). Kinetics of tissue distribution and elimination of 4,4’-methylene-bis(2-chloroaniline) in rats. Toxicol. Lett. 17, 69–75.
• 78. Toxicological Profile for 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) MBOCA (2017). US Department of Health and Human Services. Agency for Toxic Substances and Disease Registry.
• 79. Vaughan G.T., Kenyon R.S. (1996). Monitoring for occupational exposure to 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) by gas chromatographic-mass spectrometric analysis of haemoglobin adducts, blood, plasma and urine. J. Chromatogr. B. Biomed. Appl. 678, 197–204.
• 80. Ward E., Halperin W., Thun M., Grossman H.B., Fink B., Koss L., Osorio A.M., Schulte P. (1988). Bladder tumors in two young males occupationally exposed to MBOCA. Am. J. Ind. Med. 14(3), 267–272.
• 81. Ward E., Halperin W., Thun M., Grossman H.B., Fink B., Koss L., Osorio A.M., Schulte P. (1990). Screening workers exposed to 4,4’-methylenebis(2-chloroaniline) for bladder cancer by cystoscopy. J. Occup. Med. 32(9), 865–868.
• 82. Wniosek (2018). Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywę 2004/37/WE w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem dotyczącym narażenia na działanie czynników rakotwórczych lub mutagenów podczas pracy (SWC(2018) 87 final} – {SWD(2018) 88 final) [dostęp: 04.07.2019; http://www.europarl.europa.eu/RegData/docs_autres_institutions/commission_europeenne/ com/2018/0171/COM_COM(2018)0171_PL.pdf].
• 83. Wu W.S., Szkar R.S., Smith R. (1996). Gas chromatographic determination and negative-ion chemical ionization mass spectrometric confirmation of 4,4’-methylenebis(3-chloroaniline) in urine via thin-layer chromatographic separation. Analyst 121, 321–324 [cyt. za: SCOEL 2010].
• 84. Yun C.H., Shimada T., Guengerich F.P. (1992). Contributions of human liver cytochrome P450 enzymes to the N-oxidation of 4,4’-methylene-bis(2-chloroaniline). Carcinogenesis 13, 217–222.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2019).