Od odzyskania przez Polskę niepodległości do modernizmu lat 60. XX w.

• Autorzy: Moździerz Zbigniew

Identyfikatory

DOI

10.4467/00000000PUA.20.008.12075

Warianty tytułu

EN

From Polish independence to the modernism of the 1960s

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

W okresie międzywojennym w Zakopanem nastąpił wzmożony ruch budowlany, co zmusiło władze gminy do opracowania kolejnego planu regulacyjnego (1924–1928, proj. K. Stryjeński). Dynamiczny rozwój doprowadził do przyznania mu praw miejskich w 1933 r. W architekturze tego okresu początkowo dominował historyzm lat 20., art déco i styl zakopiański drugi, a w latach późniejszych funkcjonalizm oraz wolny funkcjonalizm – nowy regionalizm. Podczas okupacji Niemcy uczynili z Zakopanego miejscowość rekreacyjną. W ramach tzw. akcji porządkowej wyburzono w latach 1940–1942 szereg obiektów drewnianych i murowanych. Budowano też nowe obiekty. Na Podhalu za oficjalny nurt architektury socrealistycznej uznano styl nowozakopiański (m.in. schroniska w Tatrach Polskich). Miasto rozwijało się jako uzdrowisko oraz ośrodek sportu i turystyki.

EN

In the interwar period, there was an increase in construction in Zakopane, which forced the local authorities to develop another regulatory plan (designed by K. Stryjeński from 1924 to 1928). Dynamic development led to the granting of municipal rights in 1933. The architecture of this period was initially dominated by the historicism of the 1920s, then by the art déco movement and the Zakopane style, and in later years, by functionalism and free functionalism – new regionalism. During the occupation, the Germans made Zakopane a recreational town. As part of the so-called order action, in the years 1940–1942 a number of wooden and brick buildings were demolished. New buildings were also built. In Podhale as the official current of socialist realist architecture was the new Zakopane style. The most characteristic examples include shelters in the Polish Tatras. The city developed as a health resort and a centre for sport and tourism.

Słowa kluczowe

PL

Zakopane; styl zakopiański drugi; styl dworkowy; architektura dekoracyjna; architektura organiczna; modernizm; funkcjonalizm; styl nowozakopiański; socmodernizm; architektura fisowska

EN

Zakopane; second Zakopane style; manor style; decorative architecture; organic architecture; modernism; functionalism; New Zakopane style; socmodernism; Fisian architecture

• Wydawca: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki
• Czasopismo: PUA Przestrzeń Urbanistyka Architektura
• Rocznik: 2020
• Tom: Vol. 1
• Strony: 107--122
• Opis fizyczny: Bibliogr. 32 poz., fot.

Twórcy

autor

Moździerz Zbigniew

• Wydział Architektury, Państwowa Podhalańska Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu

Bibliografia

• 1. Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków 1982.
• 2. Dajewski J., Współczesne problemy architektury Zakopanego, „Architektura”, 4–5/1971, s. 157 i nast.
• 3. Faryna-Paszkiewicz H., Ani wieś, ani miasteczko. Polskie uzdrowiska w latach międzywojnia, [w:] H. Faryna-Paszkiewicz, Geometria wyobraźni. Szkice o architekturze dwudziestolecia międzywojennego, Gdańsk 2003, s. 131–145.
• 4. Górska A., Schroniska tatrzańskie, „Architektura”, 4–5/1971, s. 150–156.
• 5. Górska A., Różyska K., Przegląd współczesnej architektury Podhala, „Architektura”, 2/1955, s. 34–43.
• 6. Hanaka H., Zakopiański okres twórczości architektonicznej Karola Stryjeńskiego w latach 1922–1927, „Rocznik Podhalański”, 9/2003, s. 113–164.
• 7. Heyman Ł., Uzdrowiska górskie w Rzeczypospolitej. Problemy architektury, [w:] Sztuka dwudziestolecia międzywojennego. Materiały Sesji SHS, red. A. Marczak, Warszawa 1982, s. 219.
• 8. Jost H., Zakopane czasu okupacji. (Wspomnienia), Zakopane 2001.
• 9. Kadłuczka A., Regionalizm jako forma ochrony narodowych wartości środowiska kulturowego, [w:] Aktualne problemy planistyczne i architektoniczne w zespołach architektury regional¬nej i ich sąsiedztwie. Materiały z III Ogólnopolskiego Sympozjum Architektury Regionalnej, pod red. Z. Radziewanowskiego i J. Zielińskiego, Kraków–Zakopane 1982, s. 39–45.
• 10. Koseski J., Zespół budowli powstałych w latach 1935–1938 z okazji mistrzostw świata FIS w Zakopanem, „Rocznik Podhalański”, 6/1992, s. 81–98.
• 11. Leśniakowska M., Jan Koszczyc Witkiewicz (1881–1958) i budowanie w jego czasach, War¬szawa 1998.
• 12. Marzyński S., Nowe inwestycje turystyczne w Polsce, „Architektura i Budownictwo”, 4/5/1939, s. 9–29.
• 13. Moździerz Z., Anna Górska – pasja życia, [w:] Pasja życia. Katalog wystawy Anny Górskiej, Zakopane 2013, s. 10–15.
• 14. Moździerz Z., Architektura i rozwój przestrzenny Zakopanego 1600–2013, Wydawnictwa TMT, Zakopane 2013.
• 15. Moździerz Z., Architektura budowli turystycznych w Tatrach Polskich i Zakopanem (1918–1975), „Wierchy”, 74/2008 [wyd. 2010], s. 65–104.
• 16. Moździerz Z., Architektura schronisk tatrzańskich, [w:] Ochrona dóbr kultury i historycznego związku człowieka z przyrodą w parkach narodowych, pod red. J. Partyki, Ojców 2003, s. 685–711.
• 17. Moździerz Z., „Budrysówka”, willa generała Kazimierza Sosnkowskiego w Zakopanem, „Wierchy”, 68/2002 [wyd. 2003], s. 235–244.
• 18. Moździerz Z., Franciszek Kotoński – zakopiański architekt i budowniczy, „Rocznik Podhalański”, 8/2002, s. 233–264.
• 19. Moździerz Z., Jan Kasprowicz i styl zakopiański, „Góry – Literatura – Kultura”, 8/2014, s. 83–103.
• 20. Moździerz Z., Mauzoleum Jana Kasprowicza na Harendzie – niedocenione dzieło Karola Stryjeńskiego, „Pamiętnik Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego”, 20/2011 [wyd. 2012], s. 177–216.
• 21. Moździerz Z., Od szałasu do apartamentowca, „Góry – Literatura – Kultura”, 9/2015, s. 93–117.
• 22. Niemojewski L., Górne „Fis” w Zakopanem, „Arkady”, 1/1939, s. 5–22.
• 23. Olszewski A.K., Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925. Teoria i praktyka, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.
• 24. Pawlicki B.M., Percepcja wartości regionalnego budownictwa zabytkowego, [w:] Aktualne problemy planistyczne i architektoniczne w zespołach architektury regionalnej i ich sąsiedztwie. Materiały z III Ogólnopolskiego Sympozjum Architektury Regionalnej, pod red. Z. Radziewanowskiego i J. Zielińskiego, Kraków–Zakopane 1982, s. 46–49.
• 25. Pinkwart M., Długołęcka-Pinkwart L., Zakopane. Przewodnik historyczny, Bielsko-Biała 2003.
• 26. Radziewanowski Z., Kryterium logiki w architekturze regionalnej, [w:] Kierunki i metody współczesnego regionalizmu w architekturze, red. Z. Radziewanowski, J. Zieliński, Kraków–Zakopane 1984.
• 27. Radziewanowski Z., O niektórych problemach regionalizmu i ekologii w architekturze i urbanistyce, Kraków 2005.
• 28. Szczerski A., Modernistyczne Zakopane, [w:] Modernizmy. Architektura nowoczesności w II Rzeczypospolitej, t. 1: Kraków i województwo krakowskie, pod red. A. Szczerskiego, Kraków 2013, s. 279–309.
• 29. Tołłoczko Z., Jeszcze o „stylu zakopiańskim” i jego wpływie na architekturę modernistyczną. Przyczynek do kwestii zaniku ludowej inspiracji w architekturze końca XX wieku, „Czasopismo Techniczne”, 1–A /2000, s. 16–25.
• 30. Zieliński J., Wpływ stylu zakopiańskiego na rozwój regionalizmu w architekturze polskiej – próba retrospekcji, [w:] Aktualne problemy planistyczne i architektoniczne w zespołach architektury regionalnej i ich sąsiedztwie. Materiały z III Ogólnopolskiego Sympozjum Architektury Regionalnej, pod red. Z. Radziewanowskiego i J. Zielińskiego, Kraków– Zakopane 1982, s. 183–213.
• 31. Zin W., Rola architektury regionalnej w dobie budownictwa masowego, [w:] Aktualne problemy planistyczne i architektoniczne w zespołach architektury regionalnej i ich sąsiedztwie. Materiały z III Ogólnopolskiego Sympozjum Architektury Regionalnej, pod red. Z. Radziewanowskiego i J. Zielińskiego, Kraków–Zakopane 1982, s. 37–38.
• 32. Żychoń S., Rozwój przestrzenny i budownictwo, [w:] Zakopane. Czterysta lat dziejów, t. 1, Kraków 1991, s. 419–482.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa Nr 461252 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2020).