Architektura judaizmu na przykładach XVII- i XVIII-wiecznych synagog na obszarze Polski

• Autorzy: Michalski M.

Identyfikatory

DOI

10.5277/arc150305

Warianty tytułu

EN

Architecture of Judaism on the examples of synagogues in the 17th and the 18th centuries in Poland

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Pojęcie „architektury judaizmu” jest bardzo trudne do zdefiniowania i w tej formie nie pojawia się w literaturze przedmiotu. Biorąc pod uwagę kontekst, w jakim obiekty powstają, oraz ich twórców, stanowi pewnego rodzaju niewytłumaczalne zjawisko. Badacze skłaniają się bardziej do stwierdzenia, że Żydzi w diasporze nie wykształcili żadnej szczególnej formy architektonicznej, czerpiąc raczej z istniejących wzorców. Jednocześnie autorzy ci stosują często zamiennie pojęcia kultury i religii, co tym bardziej utrudnia właściwe rozumienie zagadnienia. Celem artykułu jest przybliżenie znaczenia pojęcia „architektura judaizmu” oraz – patrząc przez pryzmat kultury i religii, a także symboliki w nich zakorzenionych – wykazanie pewnych uniwersalnych wzorów, które stanowią element konstytuujący zjawisko architektury zakorzenionej w religii.

EN

The term “architecture of Judaism” is very difficult to define, and in this form does not appear in the literature. Analyzing the context in which objects are created, and their designers, makes a kind of inexplicable phenomenon. Researchers are more of the opinion that Jews in the Diaspora did not develop any particular architectural form, they derived rather from existing patterns. At the same time these authors often use interchangeably the concept of culture and religion, making it even more difficult to define the relevant terms. The aim of this article is to understand better the meaning of “architecture of Judaism” and, looking through the prism of culture and religion and the symbolism ingrained in them, to demonstrate certain universal patterns that are part of the constitutive phenomenon of architecture rooted in religion.

Słowa kluczowe

PL

judaizm; architektura; synagoga; Polska

EN

Judaism; architecture; synagogue; Poland

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2015
• Tom: Nr 3(43)
• Strony: 47--62
• Opis fizyczny: Bibliogr. 28 poz., rys.

Twórcy

autor

Michalski M.

• Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej/Faculty of Architecture, Wrocław University of Technology

Bibliografia

• [1] Simon H., Simon M., Filozofia żydowska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990.
• [2] Pecaric S., Modlitewnik żydowski, modlitwy na dni powszednie i na Szabat, z tłumaczeniem na język polski, Pardes Lauder, Kraków 2005.
• [3] Szyszko-Bohusz A., Materiały do architektury bożnic w Polsce, Prace Komisji Historii Sztuki, t. 4, Wyd. Akademii Umiejętności, Warszawa–Wilno–Kraków 1930.
• [4] Kubiak A., Zabytkowa architektura żydowska w Polsce, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1953, nr 2–3(6–7), 122–170. [5] Gloger Z., Budownictwo drzewne i wyroby z drzewa w dawnej Polsce, t. 1, druk W. Łazarski, Warszawa 1907.
• [6] Bershon M., Kilka słów o dawniejszych bożnicach drewnianych w Polsce, z. 2, druk CZASU, Kraków 1900.
• [7] Mokłowski K., Sztuka ludowa w Polsce, druk W.L. Anczyca i Spółki, Lwów 1903.
• [8] Krautheimer R., Mittelalterische Synagoge, Frankfurter Verlags, Berlin 1927.
• [9] Piechotka K., Piechotka M., Bramy Nieba, Bożnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Krupski i S-ka, Warszawa 1999.
• [10] Abrahams I., Jewish Life in the Middle Ages, London–New York 1896.
• [11] Tora, Cyklow I. (tłum.), Austeria, Kraków 2006.
• [12] Bałaban M., Zabytki historyczne Żydów w Polsce, Spółdruk, Warszawa 1929.
• [13] Dawidowicz D., Synagogues in Poland and their Destruction, Mosad Harav Kook & Yad Washem, Jerusalem 1960.
• [14] Schiper I., Sztuka plastyczna u Żydów dawnej Rzeczypospolitej, [w:] I. Schipfer, A. Tartakower, A. Hafftka (red.), Żydzi w Polsce odrodzonej: działalność społeczna, gospodarcza, oświatowa i kul turalna, t. 1, Wyd. Żydzi w Polsce Odrodzonej, Warszawa 1932, 308–336.
• [15] Encyklopedia Judaica, F. Skolnik (red.), t. 11, Wyd. Encyclopaedia Judaica, New York–San Francisco–London 1971[16] Zajczyk S., Architektura barokowych bożnic murowanych w Polsce (zagadnienia i systematyka materjału zabytkowego), „Biuletyn Hi storji Sztuki i Kultury. Kwartalnik wydawany przez Zakład Architektury Polskiej i Historji Sztuki Politechniki Warszawskiej” 1932/1933, 1, 4, s. XXX–XXXII, 186–195.
• [17] Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, PWN, Warszawa 1980.
• [18] Krinsky C.H., Synagogues of Europe: Architecture, History, Meaning, Architectural History Foundation, Cambridge 1985.
• [19] Atkinson K., Judaism, Chelsea House Publishers, Philadelphia 2004.
• [20] Wischnitzer R., The Architecture of the European Synagogue, The Jewish Publication Society of America, Philadelphia 1964.
• [21] Hubka T.C., Resplendent Synagogue: Architecture and Worship in an Eighteenth-century Polish Community, Brandeis, Hanover– London 2003.
• [22] Levi-Strauss C., Antropologia strukturalna, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970.
• [23] Kotz J., Wzorzec przestrzeni symbolicznej i jego manifestacje, „Teka Komisji Architektury Urbanistyki Studia Krajobrazowe” 2007, t. 3, 57–70.
• [24] Rambam: Mishneh Torah, E. Touger (red.), Moznaim, New York 1997.
• [25] Pakentreger A., Identyfikacja i rekonstrukcja inskrypcji starohebrajskich i aramejskich w synagodze Wielkiej w Tykocinie, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1982, nr 3–4, 99–108.
• [26] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych [Biblia Tysiąclecia]. Wyd. 3 popr., Pallottinum, Poznań 1998.
• [27] Scholem G., Mistycyzm żydowski i jego główne kierunki, Aletheia, Warszawa 2007.
• [28] Kania I., Opowieści Zoharu. O kabale i Zoharze, Homini, Tyniec – Wydawnictwo Benedyktynów, Kraków 2012