Zmiany środowiska Niecki Nidziańskiej (południowa Polska) w świetle analizy malakologicznej martwic wapiennych w Pińczowie

• Autorzy: Alexandrowicz W.P. , Gołas-Siarzewska M.

Warianty tytułu

EN

Environmental changes of the Nida Basin (South Poland) in the light of malacological analysis of calcareous tufa in Pińczów

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Badania malakologiczne zostały przeprowadzone w odsłonięciu martwic wapiennych i deluwiów lessowych w Pińczowie na terenie Niecki Nidziańskiej. Zostały opisane bogate i zróżnicowane zespoły mięczaków. Ich skład gatunkowy i struktura odzwierciedlają zmiany środowiska sedymentacji osadów w późnym holocenie. Martwice wapienne utworzyły się w niewielkim zbiorniku wodnym powstałym na zapleczu grobli trawertynowej. Deluwia lessowe, stanowiące strop profilu, są związane z rozwojem procesów stokowych, wywołanych działalnością rolniczą człowieka. Wiek deluwiów został ustalony na podstawie datowania radiowęglowego i licznych fragmentów wyrobów ceramicznych na średniowiecze. Następstwo zespołów faunistycznych umożliwiło zdefiniowanie głównych faz zmian środowiska sedymentacyjnego, a także określenie roli wpływu człowieka na przebieg sedymentacji osadów oraz charakter i zróżnicowanie występujących w nich zespołów mięczaków. Stanowisko martwic w Pińczowie może służyć za modelowy profil przebiegu sedymentacji węglanowej w niewielkich jeziorkach zaporowych oraz zmian antropogenicznych środowiska.

EN

Malacological researches was conducted in an outcrop of calcareous tufa and loess diluvium found in Pińczów, in the Nida Basin. Rich and varied mollusc assemblages were described in detail. The species composition and structure indicates changes in the sedimentary environment during the late Holocene. Calcareous tufa accumulated in a small reservoir formed at the back of travertine dam. The uppermost part of the profile composed of loess diluvium, point out to the development of slope processes induced by human agricultural activity. This sediment accumulated in the Middle Ages as determined from radiocarbon dating and numerous findings of pottery. The succession of the faunal assemblages enables to define the major phases of changes in the sedimentary environment, determine the human impact on the sedimentation and describe the malacofauna diversity. The tufa profile from Pińczów can serve as a model section presenting the carbonate sedimentation process in small lakes and anthropogenic environmental changes.

Słowa kluczowe

PL

malakofauna; martwice wapienne; zmiany środowiska; antropopresja; Niecka Nidziańska; południowa Polska

EN

malacofauna; calcareous tufa; environmental changes; anthropopression; Nida Basin; southern Poland

• Wydawca: Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy
• Czasopismo: Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego
• Rocznik: 2013
• Tom: nr 454
• Strony: 1--13
• Opis fizyczny: Bibliogr. 57 poz., il., tab.

Twórcy

autor

Alexandrowicz W.P.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej, al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Gołas-Siarzewska M.

• AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej, al. A. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• [1] ALEXANDROWICZ S.W., 1983 — Malacofauna of Holocene calcareous sediments of the Cracow Upland. Acta Geol. Pol., 33, 3: 117-158.
• [2] ALEXANDROWICZ S. W., 1987 — Analiza malakologiczna w badaniach osadów czwartorzędowych. Geol. AGH, 12, 1/2: 3-240.
• [3] Alexandrowicz S. W., 1988 — The stratigraphy and malacofauna of the Holocene sediments of the Prądnik River Valley. Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc., 36, 2: 109-120.
• [4] ALEXANDROWICZ S.W., 1989a — Stratigraphy and malacofauna of the Upper Vistulian and Holocene deposits of the Szklarka River Valley, Cracow Upland. Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc., 37: 247-260.
• [5] ALEXANDROWICZ S.W., 1989b — Zespoły mięczaków w późnoczwartorzędowych osadach jeziornych północnej Polski. Stud. i Mat. Oceanolog., 56: 267-276.
• [6] ALEXANDROWICZ S.W.,1991 — Late Quaternary molluscan assemblages of the Będkowska Valley (Cracow Upland). Bull. Pol. Acad. Sc. Earth Sc., 39, 2: 101-110.
• [7] ALEXANDROWICZ S.W., 1992 — Malakofauna i zmiany środowiska południowej Polski w holocenie. Geol., AGH, 18, 3: 5-35.
• [8] ALEXANDROWICZ S.W., 1997 — Malacofauna of Holocene sediments of the Prądnik and Rudawa River Valleys (Southern Poland). Folia Quatern., 68: 133-188.
• [9] ALEXANDROWICZ S.W., ALEXANDROWICZ W.P., 2010 — Molluscs of the Eemian Interglacial in Poland. Ann. Soc. Geol. Pol., 80: 69-87.
• [10] ALEXANDROWICZ S.W., ALEXANDROWICZ W.P., KRĄPIEC M., SZYCHOWKA-KRĄPIEC E., 1997 — Zmiany środowiska południowej Polski w okresie historycznym. Geol. AGH, 23, 4: 339-387.
• [11] ALEXANDROWICZ S.W., TCHÓRZEWSKA D., 1981 — Kreda jeziorna w osadach czwartorzędowych Środkowego Pomorza. Geol. AGH, 7, 4: 59-71.
• [12] ALEXANDROWICZ W.P.,1997 — Malakofauna osadów czwartorzędowych i zmiany środowiska naturalnego Podhala w młodszym vistulianie i holocenie. Folia Quatern., 68: 7-132.
• [13] ALEXANDROWICZ W.P., 1999 — Evolution of the malacological assemblages in North Poland during the Late Glacial and Early Holocene. Folia Quatern., 70: 39-69.
• [14] ALEXANDROWICZ W.P., 2001 — Malacofauna of Upper Holocene deposits in Korytnica (Southern Poland). Folia Malacol., 9, 2: 93-100.
• [15] ALEXANDROWICZ W.P., 2004 - Molluscan assemblages of Late Glacial and Holocene calcareous tufa in Southern Poland. Folia Quatern., 75: 3-309.
• [16] ALEXANDROWICZ W.P., 2007 - Malakofauna późnoglacjalnych i holoceńskich węglanowych osadów jeziornych północnej Polski. Geol. AGH, 33, 4: 395-420.
• [17] ALEXANDROWICZ W.P., 2009a - Malacostratigraphy of Vistulian and Holocene in Poland. Stud. Quatern., 26: 55-63.
• [18] ALEXANDROWICZ W.P., 2009b - Malakofauna górnoholoceńskich martwic wapiennych w Beskidach Zachodnich (południowa Polska). Geol. AGH, 35, 2: 175-200.
• [19] ALEXANDROWICZ W.P., 2010 - Molluscan assemblages of recent calcareous tufa in Podhale Basin and Pieniny Mts (Southern Poland). Folia Malacol., 18, 3: 99-112.
• [20] ALEXANDROWICZ W.P., ALEXANDROWICZ S.W., 2010 - Expansive migrations of molluscs during the historic period. W: Biological Invasions in Poland (red. Z. Mirek). 1: 19-44. Instytut Botaniki PAN, Kraków.
• [21] ALEXANDROWICZ W.P., GOŁAS-SIARZEWSKA M., 2011 - Środowisko sedymentacyjne martwic wapiennych w Pińczowie. W: VI Świętokrzyskie Spotkania Geologiczno-Geomorfologiczne: rekonstrukcje środowisk depozycyjnych na podstawie badań sedymentologicznych, geochemicznych i stratygraficzych. Materiały konferencyjne: Ameliówka k.Kielc, 17-18 maja 2011 r. (red. W. Trela i in.): 8-11. Państ. Inst. Geol. -PIB, Oddz. Święt., Kielce.
• [22] BARGA-WIĘCŁAWSKA J., 2011 – Nowe stanowiska Vertigo moullisiana (Dupny, 1849) na terenie południowo-wschodniej, środkowej i północnej Polski. W: XXVII Krajowe seminarium Malakologiczne. Toruń-Tleń 6-8.04.2011. Materiały Konferencyjne: 13-14.
• [23] BRADLEY R.S., 2000 – Past globar changes and their significance for the future. Quatern. Science Rev., 19: 391-402.
• [24] BRADLEY R.S., JONES P.D., 1993 – „Littre Ice Age” summer temperature variations: their nature and relevance to recent global warming trends. The Holocene, 3: 367-376.
• [25] BRIFFA K.R., 2000 – Annual climate variability in the Holocene: interperating the message of ancient trees. Quatern. Sc. Rev., 19: 87-105.
• [26] BRODA J., 1985 – Proces wylesień na ziemiach polskich od czasów najdawniejszych. Czas. Geogr., 56, 2: 151-172.
• [27] BRYNDAL T., CABAJ W., CIUPA T., 2008 – Gwałtowne wezbrania małych cieków w Niecce Nidziańskiej. Prz. Geogr., 80, 1: 127-146.
• [28] CABAJ W., NOWAK W.A., 1986 – Rzeźna Niecki Nidziańskiej. Stud. Oś. Dok. Fizjograf., 14 119-209.
• [29] FUKOH L., KROLOPP E., SUMEGI P., 1995 - Quaternary malacastratigraphy in Hungary. Malacological Newsletter, Supplement, 1: 5-219.
• [30] GROVE J.M., SWITSUR R., 1994 - Glacial geological evidence for the Medieval Warm Period. Climatic Change, 26: 143-169.
• [31] HAMMER O., HARPER D.A.T., RYAN P.D., 2001 - Past: paleontological statistics software package for education and data analysis. Palaeontologica Electronica, 4: 1-9.
• [32] HUGHES M. K., DIAZ H. F., 1994 - Was there a`Medieval Warm Period' and if so, when and where? Climatic Change, 26: 109-142.
• [33] JONES P.D., MANN M.E., 2004 - Climate over past millennia. Rev. Geophys., 42: 1-42.
• [34] KLIMEK K., ŁANCZONT M., NOGAJ-CHACHAJ J., 2006 - Historical deforestation as a cause of alluviation in small valleys, subcarpathian loess plateau, Poland. Regional Environmental Change, 6: 52-61.
• [35] KLIMOWICZ Z., 1993 - Zmiany pokrywy glebowej w obszarze utworów lessowych i lessowatych w zależności od okresu użytkowania i rzeźby terenu. Rozprawy Wydziału BiNoZ UMCS, 47: 1-90.
• [36] KRUK J., ALEXANDROWICZ S.W., MILISAUSKAS S., ŚNIESZKO Z., 1996 - Osadnictwo i zmiany środowiska naturalnego wyżyn lessowych. Instytut Archeologii i Etnografii PAN, Kraków.
• [37] LIMONDIN-LOZOUET N., 1992 - Biogeographie Holocene de Vertiginidae (Mollusca, Gastropoda) Europeans: relations la derniere deglaciation. Comptes Rendus de l'Academie des Sciences de Paris, 315, 2: 1281-1287.
• [38] LOZEK V., 1964 - Quartarmollusken der Tschechoslovakei. Rozpravy Ustredniho Ustavu Geologickeho, 31: 3-374. Praha.
• [39] LOZEK V., 1982 - Contribution of malacology to the chronological subdivision of the central European Holocene. Striae, 16: 84-87.
• [40] LOZEK V., 2000 - Palaeoecology of Quaternary mollusca. Antropozoikum, 24: 35-59.
• [41] MORISITA M., 1959 - Measuring of interspecific association and similarity between communities. Memories of the Faculty of Sciences, Kyushu University, 3: 65-80.
• [42] PALUSZEK J., ŻEMBROWSKI W., 2008 - Ulepszanie gleb ulegających erozji w krajobrazie lessowym. Acta Agrophysica, 164: 3-160.
• [43] PIECHOCKI A.,1979 - Mięczaki (Mollusca). Ślimaki (Gastropoda). Fauna słodkowodna Polski, 7: 7-187.
• [44] PIECHOCKI A., DYDUCH-FALNIOWSKA A., 1993 - Mięczaki i (Mollusea). Małże (Bivalvia). Fauna Słodkowodna Polski, 7a: 7-200. Warszawa.
• [45] POKRYSZKO B., 1990 – The Vertinindae of Poland (Gastropoda, Pulmonata, Pupilliadae) – a systematic monograph. Ann. Zool., 43, 8: 133-257.
• [46] RADŁOWSKA J., 1966 - Z geomorfologii okolic Pińczowa. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 47: 17-37.
• [47] RIEDEL A., 1988 - Ślimaki lądowe (Gastropoda terrestia). Katalog Fauny Polski, 3: 3-316.
• [48] RUTKOWSKI J., 1986 - Budowa geologiczna Niecki Nidziaństiej. Stud Ośrod. Dokument. Fizjograf., 14: 35-61.
• [49] RUTKOWSKI J., 1987 - Vistula River Valley in the Cracow Gate during the Holocene. Geogr. Stud., Spec. Issue, 4: 31-50.
• [50] RUTKOWSKI J., 1991 - Holocen doliny dolnej Racławki. Geol. AGH, 17, 1-2: 173-191.
• [51] RUTKOWSKI J., STARKEL L., 1989 - Wpływ gospodarki człowieka na procesy geologiczne w regionie krakowskim. Prz. Geol., 37, 6: 312-318.
• [52] STARKEL L., 1994 - Odbicie ekstremalnych wezbrań okresu historycznego w osadach rzecznych i stokowych w dorzeczu górnej Wisły. Acta Univ. Nicolai Copernici, Geogr., 27: 13-20.
• [53] STARKEL L., 2000 - Chronology of phases of various fluvial activity, of erosion and deposition in the Vistula catchment during Late Quaternary. Geochronometria, 19: 53-58.
• [54] STARKEL L., 2005 - Role of climatic and anthropogenic factors accelerating soil erosion and fluvial activity in central Europe. Stud. Quatern., 22: 27-33.
• [55] ŚNIESZKO Z., 1995 - Ewolucja obszarów lessowych Wyżyn Polskich w czasach ostatnich 15 000 lat. Pr. Nauk. UŚl, 1107: 1-124.
• [56] TWARDY J., 2002 - Przebieg erozji gleb w środkowej Polsce i jej związek z prehistorycznym osadnictwem i gospodarką. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol., 487: 371-379.
• [57] WIKTOR A., 2004 - Ślimaki lądowe Polski. Wydaw. Mantis, Olsztyn.