Caves and karst sites of Poland as a contribution to geological heritage of Central Europe

Urban, J.

Artykuł - szczegóły

Tytuł artykułu

Caves and karst sites of Poland as a contribution to geological heritage of Central Europe

Autorzy

Urban J.

Treść / Zawartość

Pełne teksty:

Pobierz

Identyfikatory

Warianty tytułu

Języki publikacji

Abstrakty

Evaluation of caves and karst sites as geological heritage should regard three aspects related to function of these objects and their perception: a) caves as shrouded in mystery "gates to underground" (anthropocentric approach); b) caves as places of unique minerals and rocks formation (natural approach); c) karst sites and caves as witnesses of geological past (scientific approach). Regarding these aspects as criteria of evaluation, 25 objects of super regional value have been selected. Majority of them represent important scientific sites. Studies of the sites enable reconstruction of palaeoenvironment (climate) and fauna in Cenozoic, especially Younger Pleistocene in the Polish uplands, as well as reconstruction of geological evolution of the Holy Cross Mts. and the Cracow region after Variscan tectonical movements (Permian, Triassic, Jurassic). Majority of the sites are legally protected, but four are located in active quarries and mines, in danger of destruction.

Waloryzacja jaskiń i innych stanowisk krasowych, jako dziedzictwa geologicznego, powinna uwzględniać trzy aspekty wynikające z roli tych obiektów i sposobu ich percepcji przez człowieka: a) jaskinie jako "bramy podziemnego świata", fascynujące tajemniczością i odmiennością (podejście antropocentryczne); b) jaskinie, jako miejsce powstawania specyficznych form mineralnych i skalnych (podejście przyrodnicze); c) stanowiska krasowe i jaskinie, jako świadectwa przeszłości geologicznej (podejście naukowe). Traktując te aspekty jako kryteria waloryzacji wybrano 25 stanowisk o wartościach ponadregionalnych, które w większości mają znaczenie badawcze. Ich badania dostarczają istotnych informacji o przemianach środowiska (klimatu) i świata zwierzęcego w kenozoiku, zwłaszcza w młodszym plejstocenie na terenie wyżyn polskich, jak również o ewolucji geologicznej regionu świętokrzyskiego i krakowskiego w okresie po ruchach waryscyjskich (perm, trias, jura). Większość stanowisk jest objęta ochroną prawną, jednak cztery znajdują się na terenie czynnych kamieniołomów i kopalń podziemnych, co zagraża ich istnieniu.

Słowa kluczowe

caves karst sites network of European geosites Poland

jaskinie stanowiska krasowe sieć europejskich geostanowisk, Polska

Wydawca

Państwowy Instytut Geologiczny - Państwowy Instytut Badawczy

Czasopismo

Polish Geological Institute Special Papers

Rocznik

2004

Tom

Vol. 13

Strony

89--96

Opis fizyczny

Bibliogr. 65 poz., rys.

Twórcy

autor

Urban J.

urban@iop.krakow.pl

Polish Academy of Sciences, Institute of Nature Conservation, al. A. Mickiewicza 33, 31-120 Kraków

Bibliografia

1. ALEXANDROWICZ Z. (ed.), 2000 - Groty Kryształowe w Kopalni Soli Wieliczka [English Sum.]. Stud. Naturae, 46.
2. ALEXANDROWICZ S.W., ALEXANDROWICZ Z., 1999 - Selected geosites of Cracow Upland. Pol. Geol. Inst. Sp. Papers, 2: 53-60.
3. ALEXANDROWICZ S.W., ALEXANDROWICZ Z., 2003 - Pattern of karst landscape of the Cracow Upland (South Poland). Acta Carsologica, 32, 1: 39-56.
4. BELLA P., 1995 - Territorial structure of the karst geosystems and the interpretation of negative anthropogenic interventions. Acta Carsologica, 24: 83-96.
5. BORSUK-BIAŁYNICKA M., COOK E., EVANS S.E., MARYAŃSKA T., 1999 - A microvertebrata assemblage from the Early Triassic of Poland. Acta Palaeont. Pol., 44: 167-188.
6. BORSUK-BIAŁYNICKA M., MARYAŃSKA T., SHISHKIN M.A., 2003 - New data on the age of the bone breccia from the locality Czatkowice 1. Acta Palaeont. Pol., 48, 1: 153-155.
7. BOSAK P., 1995-Paleokarst of the Bohemian massif in the Czech Republic; an overview and synthesis. Intern. Journ. Speleol., 24, 1-4: 3-39.
8. CAVE conservation policy. Nation. Caving Assoc., London, 1995.
9. CHMIELEWSKI W., 1975 - Paleolit środkowy i górny. In: Paleolit i mezolit. Prahistoria ziem polskich (eds. W. Chmielewski, W. Hensel): 9-158. Vol. 1. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
10. CHMIELEWSKI W. (ed.), 1988 - Jaskinie Doliny Sąspowskiej. Tło przyrodnicze osadnictwa paleolitycznego [English Sum.]. Pr. Inst. Archeol. UW, 1.
11. DALY D., ERIKSTADT L., STEVENS C., 1991 - Fundamentals in Earth Sciences Conservation. Proc. I Intern. Symp. on Conserv. of Our Geol. Heritage, Digne les Bains, II-16.06.1991. Mem. Soc. Geol. de France, 165: 209-212.
12. FELISIAK I., 1992 - Osady krasowe oligocenu i wczesnego miocenu oraz ich znaczenie dla poznania rozwoju tektoniki i rzeźby okolic Krakowa [English Sum.]. Ann. Societ. Geol. Pol., 62: 173-207.
13. FELISIAK I., 2000 - Oligoceneto early Miocene karst deposits. In: Climate Changes - the karst record II (ed. M. Gradziński). Guidebook and abstracts : 22-23. Inst. Geol. Sci. Pol. Acad. Sci. and Inst. Geol. Sci. Jagiellonian Univ, Kraków.
14. FLIS J., 1954 - Kras gipsowy Necki Nidziańskiej [English Sum.]. Pr. Geogr. Inst. Geogr. PAN, 1.
15. GIERLIŃSKI G., JAKUBOWSKI G., PIASECKI K., URBANOWSKI M., ŻARSKI M., 1998 - Nowe późno- plejstoceńskie stanowisko paleontologiczno-archeologiczne w Jaskini Komarowej na Wyżynie Częstochowskiej - sprawozdanie wstępne [English Sum.]. Prz. Geol., 46, 10: 1019-1022.
16. GŁAZEK J., 1973 - Znaczenie zjawisk krasowych dla rekonstrukcji paleogeograficznych i paleotektonicznych [English Sum.]. Prz. Geol., 21, 10: 517-523.
17. GŁAZEK J., 1989 - Paleokarst of Poland. In: Paleokarst (eds. P. Bosak, D.C. Ford, J. Głazek, I. Horaček): 77-105. Academia, Praha.
18. GŁAZEK J., 1996 - Kras i jaskinie polskich Tatr, stan i perspektywy badań (English summary). In: Materiały Konf. “Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego a człowiek” (ed. A. Kotarba): 31-44. Vol. 1. Naukio Ziemi. Kraków-Zakopane.
19. GŁAZEK J., GALEWSKI K., WYSOCZAŃSKI-MINKOWICZ T., 1977 - Nowe dane o krasie kopalnym w Przewornie [English Sum.]. Kras i Speleol., 1, 10: 81-88.
20. GŁAZEK J., GRODZICKI J., 1996 - Kras i jaskinie. In: Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego (ed. Z. Mirek) [English Sum.]: 139-168. Tatrz. Park Narod., Kraków-Zakopane.
21. GŁAZEK J., LINDNER L., WYSOCZAŃSKI-MINKOWICZ T., 1976 - Interglacial Mindel I/Mindel II in fossil-bearing karst at Kozi Grzbiet in the HolyCross Mts. Acta Geol. Pol., 23: 529-546.
22. GŁAZEK J., SULIMSKI A., WYSOCZAŃSKI-MINKOWICZ T., 1976 - On the stratigraphic position of Węże 1 locality (Middle Poland). Proc. 6 Intern. Congr. Speleolog. Vol. 1: 435-442. Praha.
23. GŁAZEK J., SZYNKIEWICZ A., 1987 - Stratygrafia młodo- trzeciorzędowych i wczesnoczwartorzędowych osadów krasowych i jej paleogeograficzne implikacje. In: Problemy młodszego neogenu i eoplejstocenu w Polsce [English Sum.]. Mater. Konf. Nauk. „Plioceńska i eoplejstoceńska sieć rzeczna i związane z nią kompleksy osadów gruboklastycznych w Polsce”: 113-130. Wyd. PAN (Ossolineum), Wrocław.
24. GRADZIŃSKI M., 1999 - Position and age of conglomerates in caves near Kraków (Polish Jura). Ann. Soc. Geol. Pol., 69: 113-124.
25. GRADZIŃSKI M., JACH R., 2001 - Jaskinie lawowe - zarys problematyki [English Sum.]. Prz. Geol., 49, 12: 1191-1196.
26. HERCMAN H., 1991 - Rekonstrukcja elementów środowiska geologicznego Tatr Zachodnich na podstawie datowania izotopowego nacieków jaskiniowych [English Sum.]. Zeszyty Nauk. Polit. Śląskiej., 1080, Geochronometria, 8: 1-139.
27. HERCMAN H., 2000 - Reconstruction of palaeoclimatic changes in central Europe between 20 and 200 thousand years BP, based on analysis of growth frequency of speleothems. Studia Quatern., 17: 35-70.
28. HORÁČEK I., HANÁK V., 1983-84 - Comments on the systematics and phylogeny of Myotis nattereri (Kuhl, 1818). Myotis, 21-22, 20-29.
29. JAHN A., KOZŁOWSKI S., WISZNIOWSKA T. (eds.), 1989 - Jaskinia Niedźwiedzia w Kletnie. Zakł. Narod. im. Ossolińskich, Wrocław.
30. JAHN A., KOZŁOWSKI S., PULINA M., 1997 - Masyw Snieżnika. Zmiany w środowisku przyrodniczym. Wyd PAE, Warszawa.
31. Mc KIRDY A.P., 1994 - Technical solutions to conservation problems. Proc. I Intern. Symp. on Conserv. Of Our Geol. Heritage, Digne les Bains, 11-16.06.1991. Mem. Soc. Geol. de France, 165: 221-226.
32. KOZŁOWSKI S., RADWAN J., WÓJCIK Z., 1965 - Rezerwat geologiczny na Kadzielni w Kielcach [English Sum.]. Ochr. Przyr., 31: 117-160.
33. LINDNER L., 1991 - Problemy korelacji głównych jednostek stratygraficznych czwartorzędu środkowo-zachodniej Europy [English Sum.]. Prz. Geol., 39, 5/6: 249-253.
34. MADEYSKA T., 1977 - Zróżnicowanie wiekowe jaskiń i schronisk skalnych oraz ich osadów w Dolinie Sąspowskiej koło Ojcowa [English Sum.]. Kras i Speleol., 1, 10: 71-80.
35. MADEYSKA T., 1981 - Środowisko człowieka w środkowym i górnym paleolicie na ziemiach polskich w świetle badań geologicznych [French Sum.]. Studia Geol. Pol., 69: 1-125.
36. MADEYSKA T., 2000 - Conference trip C. Palaeolithic cave sites of the Kraków Upland. In: Climate changes - the karst record II (ed. M. Gradziński). Guidebook and abstracts: 25-33. Inst. Geol. Sci. Polish Acad. Sci. and Inst. Geol. Sci. Jagiellonian Univ., Kraków.
37. MADEYSKA T., CYREK K., 2002 - Cave fillings - a chronicle of the past. An outline of the Younger Pleistocene cave sediments study in Poland. Acta Geol. Pol., 52, 1: 75-96.
38. MARGIELEWSKI W., 1997 - Osuwiska Pasma Jaworzyny Krynickiej i ich związek z budowągeologicznąregionu. Kwart. Akad. Górn.-Hutn., Geologia, 23, 1: 45-102.
39. MARGIELEWSKI W., URBAN J., 2002 - Initiation of mass movement in the Polish Flysch Carpathians studied in the se-lected crevice type caves. In: Landslides (eds. J. Rybá0, J. Stemberk, P. Wagner): 405-409. AA Balkema Publ., Lisse-Abingdon-Exton-Tokyo.
40. MARGIELEWSKI W., URBAN J., 2003 - Crevice type caves as initial forms of rock landslides development in the Flysch Carpathians. Geomorphology, 54, 3/4: 325-338.
41. PASZKOWSKI M., 2000 - Pre-Callovian multiple karstificatiom of Carboniferous limestone. In: Climate changes - the karst re-cord II (ed. M. Gradziński). Guidebook and abstracts: 16-21. Inst. Geol. Sci. Polish Acad. Sci. and Inst. Geol. Sci. Jagiellonian Univ., Kraków.
42. PASZKOWSKI M., WIECZOREK J., 1982 - Fossil karst with Mesozoic bone breccia in Czatkowice (Cracow Upland, Poland). Kras i Speleol., 4: 32-42.
43. PULINA M (ed . ), 1997 - Jaskinie polskich Karpat fliszowych. Vol. 2. Pol. Tow. Przyj. Nauk o Ziemi, Warszawa.
44. ROGALA W., 2003 - Pionowy układ jaskiń krasowych na górze Połom w Górach Kaczawskich (Sudety) [English Sum.]. Prz. Geol., 51, 3: 238-240.
45. RUBINOWSKI Z., 1971 - Rudy metali nieżelaznych w Górach Świętokrzyskich i ich pozycja metalogeniczna [English Sum.]. Biul. Inst. Geol., 247.
46. RUDNICKI J., 1967 - Geneza i wiekj askiń Tatr Zachodnich [English Sum.]. Acta Geol. Pol., 17, 4: 521-591.
47. RZEPA C., 1974 - Żłobki krasowe w Paśmie Zelejowskim [English Sum.]. Roczn. Nauk.-Dydakt. WSP Kraków, 55: 135-146.
48. SASS-GUSTKIEWICZ M., 1975 - Zinc and lead mineralizationin collapse breccias of the Olkusz mine (Cracow-Silesian region, Poland). Roczn. Pol. Tow. Geol., 45, 3/4: 303-326.
49. SASS-GUSTKIEWICZ M., DŻUŁYŃSKI S., RIDGE J.D., 1982 - The emplacement of Zn-Pb sulfide ores in the Cracow-Silesian district - a contribution to the understanding of the Mississippi Valley-type deposits. Econ. Geol., 77, 2: 392-412.
50. SKALSKIA., WÓJCIKZ., 1968 - Jaskinie rezerwatu Sokole Góry [English Sum.]. Ochrona Przyr., 33: 237-279.
51. SKOMPSKI S., SZULCZEWSKI M., 2000 - Lofer-type cyclothems in the Upper Devonian of the Holy Cross Mts. (central Poland). Acta Geol. Pol., 50, 4: 393-406.
52. STEFANIAK K., 1995 - Late Pliocene cervids from Węże 2 in Southern Poland. Acta Palaeont. Pol., 40, 3: 327-340.
53. STUDIES on Raj cave near Kielce (Poland) and its deposits. 1972. Folia Quaternaria, 41.
54. SZELEREWICZ M., GÓRNY A., 1986 - Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej. Wyd. PTTK „Kraj”, Warszawa-Kraków.
55. SZYNKIEWICZ A., 1977 - Krasowe deformacje skarp w odkrywkach wapieni [English Sum.]. Górn. Odkrywk., 19,4: 99-102.
56. TYC A., 2001 - Najciekawsze obiekty i zjawiska przyrody nieożywionej Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd. Zesp. Parków Krajobr. Woj. Śląskiego, Dąbrowa Górnicza-Będzin.
57. URBAN J., 2000 - Skałki i jaskinie Niżu Polskiego [English Sum.]. Prz. Geol., 48, 5: 409-411.
58. URBAN J., 2002 - Kras kopalny trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich. Streszcz. Ref. Wygł. w 2001 r., Pol. Tow. Geol., Uniw. im. A. Mickiewicza, 11: 53-69.
59. URBAN J., 2004 - Epi-Variscan karst in Paleozoic core of the Świętokrzyskie (Holy Cross) Mts., Central Poland. Ann. Soc. Geol. Polon. (in print).
60. URBAN J., GUBAŁA J., KASZA A., 1997 - Jaskinie regionu Świętokrzyskiego i ich ochrona [English Sum.]. Prz. Geol., 45, 7: 700-706.
61. URBAN J., GUBAŁA J., KASZA., 2003 - Jaskinie w gipsach Niecki Nidziańskiej [English Sum.]. Prz. Geol., 51, 1: 79-86.
62. URBAN J., OCHMAN K., GRADZIŃSKI M., 2002 - Koncepcja kompleksowej ochrony form krasowych rezerwatu „Sokole Góry”. In: Ochrona Przyrody Nieożywionej (eds. D. Okoń, A. Tyc) [English Sum.]. 10 Międzynarod. Szkoła Ochrony Przyr. Obszarów Krasowych, Mater. Konf., Smoleń-Złoty Potok 25-27.09.2002. Będzin: 29-33.
63. URBAN J., OTĘSKA-BUDZYN J., 1998 - Geodiversity of pseudokarst caves as the reason for their scientific importance and motive for protection. Geol. Balcan., 28, 3/4: 163-166.
64. WÓJCIK Z., 1968 - Rozwój geomorfologiczny wapiennych obszarów Tatr i innych masywów krasowych Karpat Zachodnich [English Sum.]. Pr. Muz. Ziemi, 13: 3-172.
65. ŽAK K., URBAN J., CILEK V., HERCMAN H., in print - Cryogenic cave calcite from several Central European caves: age, carbon and oxygen isotopes and genetic model. Chemical Geology.

Typ dokumentu

Bibliografia

Identyfikator YADDA

bwmeta1.element.baztech-b7c1d4fd-54fc-4e84-92cb-e99a41981d06