Wielokryterialna analiza wartości retrospektywnych kulturowego i naturalnego dziedzictwa podziemnych wyrobisk w aspekcie jego ochrony i adaptacji

• Autorzy: Wieja Tomasz , Radziejowska Aleksandra

Identyfikatory

DOI

10.48234/WK77ANALYSIS

Warianty tytułu

EN

Multi-criteria analysis of retrospective values of cultural and natural heritage of underground excavations in terms of its preservation and adaptation

• Języki publikacji: PL EN

Abstrakty

PL

Kilkusetletnia działalność wielu pokoleń górników ukształtowała w starych wyrobiskach fascynujący podziemny świat. Obecnie następuje reaktywacja nieczynnych wyrobisk jako produktu turystycznego. Współczesne metody wielokryterialne, których podstawą jest matematyczny model dyskretny, zawierający zagadnienia o policzalnej liczbie kryteriów i/lub decyzji, umożliwiają uzyskanie obiektywnej oceny zasobu kulturowego i naturalnego dziedzictwa podziemnych wyrobisk. Przedstawiony zbiór kryteriów oparty jest na analizie interdyscyplinarnej wartości antropogenicznych i georóżnorodności. Do ustalenia ważności badanych cech autorzy zaproponowali wykorzystanie metody AHP, natomiast do przeprowadzenia wielokryterialnej oceny danego obiektu podziemnego metodę wskaźników syntetycznych, w szczególności wskaźnik sumacyjny skorygowany. Pozwala to na obiektywną ewaluację zasobu i może być podstawą opracowania głównego planu kompleksowej interwencji technicznej i konserwatorskiej.

EN

The centuries-long activity of many generations of miners has shaped a fascinating underground world in old excavations. Currently, there is a revival of inactive excavations as a tourist product. Contemporary multi-criteria methods, based on a discrete mathematical model containing issues of a countable number of criteria and/or decisions, enable obtaining an objective assessment of the cultural and natural heritage stock of underground excavations. The presented set of criteria is based on an interdisciplinary analysis of anthropogenic and geo-diversity values. To determine the significance of the examined features, the authors propose using the AHP method, while for conducting a multi-criteria assessment of a given underground site, the synthetic indicator method, especially the adjusted summative indicator, is recommended. This allows for an objective evaluation of resources and may serve as the basis for developing the main plan of comprehensive technical and conservation interventions.

Słowa kluczowe

PL

podziemne dziedzictwo górnicze; analiza wielokryterialna; metoda oceny; analiza; wartości retrospektywnych; georóżnorodność; ochrona dziedzictwa

EN

underground mining heritage; multi-criteria analysis; evaluation method; retrospective value analysis; geodiversity; heritage preservation

• Wydawca: Zarząd Główny Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków
• Czasopismo: Wiadomości Konserwatorskie
• Rocznik: 2024
• Tom: Nr 77
• Strony: 149--167
• Opis fizyczny: Bibliogr. 25 poz., fot., tab.

Twórcy

autor

Wieja Tomasz

• Wydział Inżynierii Lądowej i Gospodarki Zasobami, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie

• https://orcid.org/0000-0003-1073-1109

autor

Radziejowska Aleksandra

• Wydział Inżynierii Lądowej i Gospodarki Zasobami, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie

• https://orcid.org/0000-0002-3190-7129

Bibliografia

• Opracowania / Secondary sourecs
• 1. Affelt Waldemar J., Dziedzictwo techniki, jego różnorodności wartości, „Kurier Konserwatorski” 2009, nr 5.
• 2. Aleksandrowicz Zofia, Geoochrona w ujęciu narodowym, europejskim i światowym (ze szczególnym uwzględnieniem Polski), „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego” 2007, nr 425.
• 3. Aleksandrowicz Zofia, Ochrona dziedzictwa geologicznego Polski w koncepcji europejskiej sieci geostanowisk, „Przegląd Geologiczny” 2003, t. 51, nr 3.
• 4. Burdzik Tomasz, Przestrzeń jako składnik tożsamości w świecie globalizacji, „Kultura – Historia – Globalizacja”, Wrocław 2012.
• 5. Chmura Janusz, Wieja Tomasz, Górnicze metody zabezpieczania i rewitalizacji podziemnych obiektów zabytkowych, „Ochrona Zabytków” 2010, nr 1–4.
• 6. Deszcz Joanna, Szwabowski Janusz, Metody wielokryterialnej analizy porównawczej. Podstawy teoretyczne i przykłady zastosowań w budownictwie, Gliwice 2001.
• 7. Gaczoł Andrzej, „Podstawowe zasady konserwatorskie obowiązujące przy zabezpieczaniu i konserwacji zabytkowych wyrobisk oraz znajdujących się w kopalni dzieł sztuki i urządzeń górniczych”, [w:] „Zasady postępowania konserwatorskiego przy konserwacji zabytkowej Kopalni Soli w Wieliczce”, mps, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków o. Kraków, Muzeum Żup Krakowskich 1986.
• 8. II Konferencja Muzeów Górniczych i Skansenów Podziemnych, Muzeum Żup Krakowskich, Wieliczka 2012.
• 9. III Konferencja Muzeów Górniczych i Skansenów Podziemnych, Muzeum Żup Krakowskich, Wieliczka 2015.
• 10. IV Konferencja Muzeów Górniczych i Skansenów Podziemnych, Muzeum Żup Krakowskich, Wieliczka 2018.
• 11. Kozień Adam, Autentyczność i integralność zabytków w świetle źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne” 2018, nr 21.
• 12. Mikoś Tadeusz, Metodyka kompleksowej rewitalizacji, adaptacji i rewaloryzacji zabytkowych obiektów podziemnych z wykorzystaniem technik górniczych, Kraków 2005.
• 13. Rouba Bogumiła J., Wartościowanie w praktyce konserwatorskiej, [w:] Wartościowanie w Ochronie i Konserwacji Zabytków, red. Bogusław Szmygin, Warszawa–Lublin 2012.
• 14. Saaty Rozann, The analytic hierarchy process-what it is and how it is used, „Math Model.” 1987, 9 (3–5).
• 15. Saaty Thomas L., Fundamentals of Decision Making and Priority Theory with the Analytic Hierarchy Process, Pittsburgh 2000.
• 16. Wieja Tomasz, Ochrona i adaptacja zabytkowych podziemnych wyrobisk, Kraków 2019.
• 17. Wieja Tomasz, Underground mining heritage sites: Preservation and Safeguarding, „Wiadomości Konserwatorskie - Journal of Heritage Conservation” 2021, nr 68S.
• 18. Witwicki Michał T., Kryteria oceny wartości zabytkowej obiektów architektury jako podstawa wpisu do rejestru zabytków, „Ochrona Zabytków” 2007, nr 1.
• Dokumenty / Documents
• 19. Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage, UNESCO 2014.
• 20. Konwencja o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego, Paryż 2003.
• 21. Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, Paryż 1972.
• 22. The Nizhny Tagil Charter for the Industrial Heritage, The International Committee for the Conservation of Industrial Heritage (TICCIH) 2003.
• 23. Wspólne wytyczne ICOMOS-TICCIH w zakresie konserwacji obiektów, konstrukcji, obszarów i krajobrazów dziedzictwa przemysłowego (zasady dublińskie), Paryż 2011.
• 24. Wytyczne operacyjne do realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa UNESCO, PKN ICOMOS 2012.
• Akty prawne / Legal acts
• 25. Konserwacja dóbr kultury – przegląd i opis stanu zachowania architektonicznego dziedzictwa kultury, 28 II 2013.