Late Romanesque baptismal font from St. Nicholas Church in Grudziądz – import from Gotland

• Autorzy: Nowiński Janusz Maciej

Identyfikatory

DOI

10.37190/arc230301

Warianty tytułu

PL

Późnoromańska chrzcielnica z kościoła św. Mikołaja w Grudziądzu – import z Gotlandii

• Języki publikacji: EN

Abstrakty

EN

The article discusses the study of the baptismal font located next to the presbytery of Saint Nicholas parish church in Grudziądz. The aim of the research conducted in 2023 was to verify current views on its centuries-old history. Our study presents the history of the object, its artistic provenance, iconography and ideological content. Based on the research, it was found that the late Romanesque baptismal bowl is an original work of Gotland provenance, dating back to the 2^nd half of the 14^th century. Its Gotland origin is evidenced by formal, compositional and iconographic analogies connecting its creator with the style of Gotland workshops known as the socalled Fröjel Group that was active in Gotland and southern Scandinavia around the mid14^th century. The decisive argument for the origin of the baptismal font from Gotland was the petrographic examination of its stone carried out in July 2023, which showed that it was made of Gotland limestone found in the Hoburgen deposits. This work should therefore be treated as an import from Gotland. The article also emphasizes that in order to illustrate the theological message, the creator of the baptismal font – in accordance with the tradition present in his artistic environment – used symbolic representations of animals, the iconography of which and the dramaturgy of actions involving them were taken from the medieval bestiary – Physiologus. The beasts shown on the baptismal font, exorcised by baptism, walk in a row towards Christ symbolized by a lion.

PL

W artykule zostały omówione badania chrzcielnicy ustawionej przy prezbiterium fary pw. św. Mikołaja w Grudziądzu. Celem badań prowadzonych w 2023 r. była weryfikacja dotychczasowych poglądów na temat jej wielowiekowej historii. W pracy została zaprezentowana historia obiektu, jego proweniencja artystyczna, ikonografia i treści ideowe. Na podstawie badań stwierdzono, że późnoromańska czasza chrzcielnicy jest oryginalnym dziełem gotlandzkiej proweniencji, datowanym na 2. połowę XIV w. Za jej gotlandzkim pochodzeniem świadczą analogie formalne i kompozycyjnoikonograficzne łączące jej twórcę ze stylistyką warsztatów gotlandzkich znanych jako tzw. Grupa Fröjel, czynnych na Gotlandii i w południowej Skandynawii około połowy XIV w. Decydującym argumentem o pochodzeniu chrzcielnicy z Gotlandii stało się badanie petrograficzne jej kamienia w lipcu 2023 r., które wykazało, że została wykonana z gotlandzkiego wapienia występującego w złożach Hoburgen. Należy zatem traktować to dzieło jako import z Gotlandii. W artykule podkreślono także, że w celu zilustrowania teologicznego przesłania twórca chrzcielnicy – zgodnie z tradycją obecną w jego środowisku artystycznym – sięgnął po symboliczne przedstawienia zwierząt, których ikonografię oraz dramaturgię akcji z ich udziałem zaczerpnął ze średniowiecznego bestiariusza – Fizjologa (Physiologus). Ukazane na czaszy chrzcielnicy bestie, egzorcyzmowane przez chrzest, idą w szeregu ku Chrystusowi symbolizowanemu przez lwa.

Słowa kluczowe

EN

Gotland; Grudziądz; St. Nicholas Church; baptismal font; Fröjel Group; Physiologus

PL

Gotlandia; Grudziądz; kościół św. Mikołaja; chrzcielnica; grupa Fröjel; Physiologus

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej
• Czasopismo: Architectus
• Rocznik: 2023
• Tom: Nr 3 (75)
• Strony: 3--14
• Opis fizyczny: Bibliogr. 29 poz., il.

Twórcy

autor

Nowiński Janusz Maciej

• Institute of History of Art, Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw, Poland

• https://orcid.org/0000-0001-9486-961X

Bibliografia

• [1] Nowiński J., Ewolucja formy chrzcielnicy i zabezpieczenie miejsca celebracji sakramentu chrztu efektem rosnącego znaczenia wody chrzcielnej i jej wykradania do praktyk magicznych, [in:] A.M. Wyrwa, J. Górecki (red.), Teologia i liturgia chrztu od starożytności chrześcijańskiej do czasów nowożytnych, PTPN, Poznań 2015, 107–136.
• [2] Architektura gotycka w Polsce, T. Mroczko, M. Arszyński (red.), t. 2: Katalog zabytków, A. Włodarek (red.), Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1995.
• [3] Soćko A., Układy emporowe w architekturze państwa krzyżackiego, PWN, Warszawa 2005.
• [4] Die Bau- und Kunstdenkmäler des Kreises Graudenz, J. Heise (Bearb.), A.W. Kafemann, Danzig 1894.
• [5] Kuczyńska J., Średniowieczne chrzcielnice kamienne w Polsce, “Rocznik Historii Sztuki” 1984, Vol. 14, 5–79.
• [6] Kuczyńska J., Kropielnica, [in:] Encyklopedia Katolicka, A. Szostek et al. (red.), t. 9, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2002, 1317–1318.
• [7] Clasen K.H., Mittelalterliche Bildhauerkunst im Deutschordensland Preussen, I Text, Deutscher Verein für Kunstwissenschaft, Berlin 1939.
• [8] Łoziński J.Z., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2, cz. 1, Pomorze, Arkady, Warszawa 1992.
• [9] Visitationes ecclesiarum dioecesis Culmensis et Pomesaniae Andrea Leszczynski episcopo a. 1647 factae, curavit A. Pobłocki, Typis S. Buszczyński, Toruni 1900.
• [10] Visitationes Episcopatus Culmensis Andrea Olszowski Culmensi et Pomesaniae Episcopo A. 1667–1672 factae, wyd. B. Czapla, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Fontes 7, Toruni 1903.
• [11] Nowowiejski A.J., Msza święta, Drukarnia Braci Detrychów, Płock 1940.
• [12] Ullén M., Ljungstedt S., Östergötland medeltida dopfuntar, Riksantikvarieämbetet, Stockholm 2003.
• [13] Reutersvärd O., Paradisets källa och de gotländska “paradisfuntarna”. Ett bidrag till studiet av vattensymboliken på de medeltida dopfuntarna. / The Fountain of Paradise and the “Paradise Fonts” of Gotland. A contribution to the study of water symbolism on medieval fonts, CWK Gleerup, Lund 1967.
• [14] Owczarek A., Walory historyczne i artystyczne kościoła pw. Świętych Wojciecha i Stanisława w Wilamowie, “Biuletyn Uniejowski” 2021, Vol. 10, 249–272.
• [15] KrzymuskaFafius Z., Plastyka gotycka na Pomorzu Zachodnim. Katalog zbiorów, Muzeum Pomorza Zachodniego, Szczecin 1962.
• [16] Jurkowlaniec T., Mittelalterliche Steinskulptur in den heutigen polnischen Ostseegebieten. Denkmälerbestand un Stand der Forschung, [in:] L.-O. Laarsson (Hrsg.), Kunst- und Kulturgeschichte im Baltikum, Martin Carl Adolf Böckler Stiftung, Kiel 2004.
• [17] SulkowskaTuszyńska K., Kamienna misa chrzcielna odkryta przy kościele św. Jakuba w Toruniu, “Slavia Antiqua” 2012, t. 53, 187–206.
• [18] Roosval J., Byzantios eller en gotländsk stenmästare på 1100-talet, “Fornvännen” 1916, Vol. 11, 220–237.
• [19] Svensson S., “Byzantios” stenmästarverkstad och dess stilistiska omvärld, „Fornvännen” 2016, Vol. 111, 243–255.
• [20] Kobielus S., Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, IW Pax, Warszawa 2002.
• [21] Fizjologi i Aviarium. Średniowieczne traktaty o symbolice zwierząt, S. Kobielus (przekł. i oprac.), Wydawnictwo Benedyktynów, Tyniec–Kraków 2005.
• [22] Birecki P., Z dziejów grudziądzkiej fary pw. św. Mikołaja, “Rocznik Grudziądzki” 2016, t. 24, 115–133.
• [23] Meyer K.-D., Taufsteine aus skandinavischen Gesteinen in Schweden und Norddeutschland, “Iconographisk Post Nordisk tidskrift för bildtolkning” 2019, Nr. 1–2, 78–97.
• [24] Sturtewagen I.,“Een gouwen rync ende een ransse”. De gerimpelde hoofddoek in het modelandschap van de Lage Landen der late middeleeuwen Een interdisciplinaire studie, Antwerpen 2009.
• [25] Bartz W., Petrografia (ekspertyza petrograficzna fragmentu skały z chrzcielnicy, 17.07.2023), [manuscript in: author’s archive].
• [26] Szajerka M., Symbolika figuralna na czarze chrzcielnicy romańskiej w bazylice św. Mikołaja w Grudziądzu, “Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza” 2016, nr 14, 1–6.
• [27] Bauerreiss R., Arbor vitae, der “Lebensbaum” und seine verwendung in Liturgie, Kunst und Brauchtum des Abendlandes, Neuer Fliser Verlag, München 1938.
• [28] Dobrzeniecki T., Malarstwo tablicowe, katalog zbiorów, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1972.
• [29] Lauchert F., Geschichte des Physiologus, Karl J. Trübner, Strassburg 1889, doi: 10.1515_9783111498324.

Uwagi

Opracowanie rekordu ze środków MNiSW, umowa nr SONP/SP/546092/2022 w ramach programu "Społeczna odpowiedzialność nauki" - moduł: Popularyzacja nauki i promocja sportu (2024).