Mineralogiczno-petrograficzna charakterystyka utworów zubru czerwonego (Na4t) występujących w rejonie otworu M-34 w wysadzie solnym Mogilno

• Autorzy: Natkaniec-Nowak L. , Wachowiak J. , Stach P.

Warianty tytułu

EN

Mineralogical and petrologic characteristic of Red Zuber (Na4t) deposits from the borehole M-34 of the Mogilno Salt Dome

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Ewaporaty solno-ilaste – zubry osadziły się w górnym permie wraz z innymi skałami solnymi, w osiowej części wschodnio-europejskiego basenu górnopermskiego i są osadami charakterystycznymi dla polskiej prowincji cechsztynu na obszarze środkowej Polski. Wskutek silnej subsydencji skały te zostały pogrzebane na głębokość kilku kilometrów i tam zostały poddane przeobrażeniom diagenetycznym i/ lub metamorficznym. W wyniku tych procesów powstało wiele nowych, towarzyszących halitowi, minerałów epigenetycznych. W badanych skałach zubrowych, oprócz halitu, stwierdzono minerały ilaste, naniesione do cechsztyńskiego zbiornika sedymentacyjnego z otaczającego lądu. Na podstawie analizy rentgenograficznej najdrobniejszej frakcji osadu nierozpuszczalnego w wodzie, stwierdzono występowanie illitu i chlorytu. Illit może być słabo przeobrażonym minerałem pierwotnym, natomiast chloryt jest produktem wtórnych, postsedymentacyjnych przeobrażeń geochemicznych. Wyraźny refleks od płaszczyzny dhkl = 1,54Å wskazuje, że jest to chloryt trioktaedryczny. Oprócz minerałów ilastych, stwierdzono występowanie kwarcu, anhydrytu, magnezytu i hematytu. Minerały te wykształcone są w formie idiomorficznych lub/i subidiomorficznych kryształów. Ich wielkość waha się od setnych części milimetra do 2 mm. W składzie chemicznym soli ilastej, wydzielonej z warstwy zubru czerwonego, wśród oznaczonych pierwiastków zdecydowanie przeważają sód i chlor (ponad 94% wag.). Pozostałe 6% wag. stanowią: siarczany (SO4 2-), wapń, magnez, glin, potas, żelazo oraz w bardzo małej ilości krzemionka (SiO2) i brom.

EN

Clayey-salt evaporites, called zubers, were deposited in the axial part of the Eastern European Zechstein (Upper Permian) basin . Zubers are the most characteristic rocks for the Polish province of Zechstein on the Polish Lowlands. As a result of strong subsidence, the rocks were buried down to the depth of several kilometers and afterwards subjected to diagenetic and metamorphic transformations. Consequently, many epigenetic minerals have developed in the presence of halite such as: anhydrite, quartz, magnezite and hematite. These minerals were developing mostly in the form of idiomorphic and/or sub-idiomorphic crystals from hundredths parts of millimeter up to 2 mm in size. In addition to halite, the main component found in zuber’s rock was a clay matter, delivered into the Zechstein basin from the surrounding land. Based on the X-ray analysis of the finest water insoluble fractions, two clay minerals were identified: illite and chlorite. Illite could be a poorly transformed primary mineral, while chlorite is a secondary one, produced during post-sedimentation geochemical transformations. A clear reflex dhkl = 1.54Å indicates that it is a trioctaedral chlorite. In addition to clay minerals, the finest fraction also includes quartz, anhydrite, magnezite and hematite. The chemical composition of clay salt, a component of the Red Zuber (Na4t) unit, is strongly dominated by sodium and chlorine among the identified elements (over 94 weight%). The remaining ca. 6 weight% includes: sulfates (SO4 2-), calcium, magnesium, aluminum, potassium, iron and a small amount of silica (SiO2) and bromo.

Słowa kluczowe

PL

minerały solne; sole ilaste; zuber czerwony; górny perm; cechsztyn; wysad solny Mogilno

EN

salt minerals; clayey salt; Red Zuber; Upper Permian; Zechstein; Mogilno salt dome

• Wydawca: Polskie Stowarzyszenie Górnictwa Solnego
• Czasopismo: Przegląd Solny
• Rocznik: 2014
• Tom: T. 10
• Strony: 13--24
• Opis fizyczny: Bibliogr. 23 poz., rys., tab., wykr.

Twórcy

autor

Natkaniec-Nowak L.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Mineralogii, Petrografii i Geochemii, Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

autor

Wachowiak J.

• Geosalt – Badania i Ekspertyzy Geologiczne Złóż Soli, ul. Rzepichy 42, 30-240 Kraków

autor

Stach P.

• Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska, Katedra Mineralogii, Petrografii i Geochemii, Al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków

Bibliografia

• CEBULAK S., LANGIER-KUŹNIAROWA A., CZAPOWSKI G., BZOWSKA G., 2003. New Aspects of TA Application for Studies of Ca-Mg Carbonate Minerals Exemplified by Upper Permian Rocks. Jour. of Thermal Analysis and Caloriomentry, 72: 405-411.
• CZAPOWSKI G., BUKOWSKI K., 2002. Genesis of clayey salt (zuber) facies (Upper Permian and Middle Miocene case studies from Poland). 16th International Sedimentological Congress Abstract Volume (2002), Johannesburg 8–13 July: 71-72.
• CZAPOWSKI G., BUKOWSKI K., TOMASSI–MORAWIEC H., LANGER-KUŹNIAR A., PERYT T. M., 2003. Generation of Mixed Salt-Siliciclastic Rocks. Abstracts Book of 22nd Meeting of Sedimentology, Opatija, 17-19 Septemeber 2003: 38
• CZAPOWSKI G., BUKOWSKI K., TOMASSI-MORAWIEC H., 2006. The clayey salts of epicontinental and foredeep basins (examples of the Upper Permian and the Middle Miocene from Poland). Abstracts of RCMNS Interim Colloqium, 7-9 September, Parma, Italy. Acta Naturalia de “L”Ateneo Parmense”, 42 (2): A.16 SS.2. Parma.
• CZAPOWSKI G., LANGER-KUŹNIAR A., PERYT T. M., TOMASSI-MORAWIEC H., STARNAWSKA E., FIJAŁKOWSKA-MADER A., S. CEBULAK, MISIEK G., KOLONKO P., KOWALEWICZ W. M., WOWNIUK S., BUKOWSKI K., TOBOŁA T., SKOWROŃSKI L., DOBROSZYCKA T., 2002. Geneza zubrów cechsztynu (górny perm) z obszaru Polski. Projekt KBN nr 9T12B 00219; 1-138. Warszawa.
• CZAPOWSKI G., TOMASSI-MORAWIEC H., LANGER-KUŹNIAROWA A., PERYT T. M., 2002. Salt facies evolution of declining evaporitic basin (history of the Upper Permian succession in Poland). 16th International Sedimentological Congress Abstract Volume (2002), Johannesburg 8–13 July: 73.
• CZAPOWSKI G., TOMASSI-MORAWIEC H., MISIEK G., 2008. Podział i występowanie górnopermskich skał zubrowych w Polsce. Gospodarka Surowcami Mineralnymi i Energią, 24 (3/2), (Przegląd Solny): 304-307.
• DADLEZ R., MAREK S., POKORSKI J. (red.) 1998. Atlas paleogeograficzny epikontynentalnego permu i mezozoiku w Polsce w skali 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa.
• DADLEZ R., MAREK S., POKORSKI J., 2002. Mapa geologiczna Polski bez utworów kenozoiku 1: 1 000 000. Ministerstwo Środowiska i Państwowy Instytut Geologiczny, Wydawnictwo Kartograficzne Polskiej Agencji Ekologicznej, Warszawa.
• DROGOWSKI J., TADYCH J., 2006. Budowa geologiczna i zagospodarowanie wysadów solnych „Mogilno I” i „Góra” - stan aktualny i perspektywy. Przegląd Geologiczny, 54 (4): 306.
• MANECKI A., MUSZYŃSKI M. (red.), 2008. Przewodnik do petrografii. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków.
• KRZYWIEC P. 2006. Tektonika solna na Niżu Polskim – wnioski z interpretacji danych sejsmicznych. Przegląd. Geologiczny, 54 (4): 303-304.
• KRZYWIEC P., 2006. Structural inversion of the Pomeranian and Kujavian segments of the Mid-Polish Trough – Lateran variations In timing and structural style. Geological Quarterly, 50: 151 – 168.
• MIZERSKI W., 2014. Geologia Polski. Wydanie 5 zm. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• MUSZYŃSKI M., GAWEŁ A., 1992. Tablice do identyfikacji minerałów metodą rentgenograficzną. Uczelniane Wydawnictwa Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków.
• STASIK I., 1988. W sprawie nomenklatury, terminologii i nazewnictwa skał solnych. Prz. Geol., 6.
• SOKOŁOWSKI J., 1966. Rola halokinezy w rozwoju osadów mezozoicznych i kenozoicznych struktury Mogilna i synklinorium mogileńsko-łódzkiego. Pr. Inst. Geol., 50, 112. Warszawa.
• ŚLIZOWSKI K. (red.), 2005. Badania laboratoryjne zubrów (iłowców solnych) dla oceny możliwości składowania odpadów promieniotwórczych w polskich wysadach solnych. Wydawnictwo IGSMiE PAN, Kraków.
• PAWLIKOWSKI M., STASIK I., 1980. Studium nad zubrami Inowrocławia. Prace Mineralogiczne, 66: 35-43. Kom. Nauk Miner., PAN Kraków.
• TOMASSI-MORAWIEC H., CZAPOWSKI G., 2006. Brom w skałach ilasto-solnych cechsztynu Polski. Prz. Geol., 54 (6): 488-495.
• WACHOWIAK J., 1988. Studium mineralogiczne skał chemicznych i silikoklastycznych wysadu solnego Kłodawa. Pr. Dokt., maszynopis, Arch. Katedry Geologii Złożowej i Górniczej: 1-171.
• WACHOWIAK J., PAWLIKOWSKI M., WILKOSZ P. 2012. Litostratygrafia ewaporatów cechsztyńskich w centralnej i północno- zachodniej części wysadu solnego Mogilno, na podstawie danych z otworów Z-9 i Z-17. Geology, Geophysics & Enviroment, 38 (2): 115 – 151.
• WACHOWIAK J., PITERA H., 2013. Analiza mineralogiczno-petrograficzna skał solnych otworu M-34 w złożu „I” pod kątem optymalnej eksploatacji soli kamiennej oraz przydatności Mogilno kawerny poeksploatacyjnej do magazynowania i składowania substancji. Archiwum Wydziału GGiOŚ AGH i IKS Solino S.A. Inowrocław.

Uwagi

Opracowanie rekordu w ramach umowy 509/P-DUN/2018 ze środków MNiSW przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę (2018).