Architektura jako narracja znaczeniowa

• Autorzy: Wierzbicka A. M.

Warianty tytułu

EN

Architecture as meaningful narration

• Języki publikacji: PL

Abstrakty

PL

Architektura jest jedna z bardziej demokratycznych dziedzin sztuki, której doświadcza każdy, bez względu na przekonania, pochodzenie społeczne czy wykształcenie. Do współczesnych obiektów związanych z sacrum zaliczamy nie tylko miejsca kultu religijnego - kościoły, kaplice, cmentarze - ale również miejsca pamięci i muzea, które wielokrotnie zastępują dawne przestrzenie sakralne. Będąc miejscami niezwiązanymi z kultem religijnym prowokują odbiorcę do zadawania pytań, o sens i znaczenie człowieka w świecie, sztuki w rozwoju kultury, czy wreszcie o wartości uniwersalne czy transcendentne. Do obiektów związanych z przeżyciami duchowymi możemy również zaliczyć przestrzeń mieszkalną, czyli dom, jako pierwotne miejsce sacrum. Obiekty sakralne, a więc te, w których znaczenie stanowi istotny element przestrzenny, mogą być analizowane pod kątem zaprojektowanej narracji. Definicja narracji w architekturze nie jest sprawą prostą. Podobnie jak w literaturze, psychologii czy filozofii stanowi pojęcie nieostre, wkraczające w obszar badań semiologicznych. W niniejszej pracy narracja w architekturze została potraktowana nie tylko jako struktura badanego obiektu, często mylona ze sposobem budowania danej formy, ale też jako nić spajająca wszystkie elementy znaczeniowe (pola obrazów mentalnych) w wybudowanej formie (filum connectens), W takim rozumieniu każda narracja jest strukturą, ale nie każda struktura jest narracją. Podobnie jak w psychologii narracja architektoniczna pozwala skonsolidować niespójne doświadczenia, dzięki którym człowiek może doświadczyć wyższych wartości. Część badaczy uznało współczesne czasy za czasy narracji, człowieka natomiast za istotę narracyjną (Homo narrans), dlatego że życie ludzkie w gruncie rzeczy jest narracją. Architektura, w której zaprojektowana została celowa narracja, ma za zadanie nie tylko komunikować się z odbiorcą, ale również stanowić drogę do wglądu w dane wydarzenie. Dostęp do doświadczeń wspólnoty gwarantuje poczucie bezpieczeństwa i stabilność danego społeczeństwa. Punktem odniesienia staje się człowiek i jego doświadczenie: JA - TU, JA - TERAZ, JA - W MIEJSCU. Dzięki architekturze sakralnej dawne wydarzenia zyskują nową narrację; źródło aktywności narracyjnej tkwi właśnie pomiędzy następstwem a wynikiem. Zatem badania narracyjne dotyczą w szczególności takich zjawisk jak system powiązań i następstwa znaczeniowe, Podobnie jak w innych systemach semantycznych system powiązań (narrację) w architekturze znaczeniowej charakteryzuje się poprzez tryb działania, przez obszar ważności, naturę, liczbę znaków i przedstawień symbolicznych, poprzez elementy czy zespoły elementów, w których ukazana jest dana opowieść, oraz przez tryb funkcjonowania. Badania narracyjne mogą stać się jednym z narzędzi projektowania obiektów sakralnych i stanowić cenną pomoc przy analizie istniejących obiektów, których krytyka odbywa się zazwyczaj na poziomie weryfikacji formy, funkcji czy estetyki wykonania. Badania narracyjne wykraczają poza badania estetyczne, równocześnie pozostając w zgodzie z przyjętymi kryteriami estetycznymi. Współczesna architektura często sięga do przedstawień iluzorycznych, jednak architektura związana z narracją jest zawsze nośnikiem opowieści i wielokrotnie staje się niewerbalnym komunikatem o charakterze uniwersalnym. Dzisiejsi projektanci przestrzeni sacrum stoją przed wyjątkowym zadaniem stworzenia przestrzeni świętej, która będzie nie tylko upamiętniać czy przywoływać wydarzenia, ale przede wszystkim strukturyzować - scalać i ugruntowywać - wartości uniwersalne: wartość życia i godność każdego człowieka.

EN

Architecture is one of the most democratic fields of art, experienced by everyone, regardless of their beliefs, social background or education. Contemporary objects connected with the sacrum include not only such places of worship as churches, chapels and cemeteries but also places of remembrance and museums, which often replace the former sacred spaces. Living space, i.e. homes as primary spaces of the sacrum, also belong to the objects connected with spiritual experiences. Sacred buildings, i.e. those in which meaning constitutes an important spatial element, can be analysed from the point of view of a designed narration. It is not easy to define narration in architecture; just like in literature, psychology and philosophy, narration is a vague notion, which encroaches on the area of semiological analysis. In the present paper narration in architecture has been treated not only as a structure of an object under study, often mistaken for a way of constructing a given form, but also as a thread which joins all the elements of meaning (areas of mental pictures) in the erected form (filutn connectens). Seen in this way, every narration is a structure but not structure is a narration. Just like in psychology, architectural ration Provides a possibility of consolidating inconsistent experiences thanks to which man can experience higher values. Some reseachers regard contemporary times as times of narration and a human being as a narrative person (Homo narrans) due to the fact that human life is, in fact, a narration. The role of architecture in which intentional narration has been designed is not only to communicate with the viewer but also to provide an insight into a given event. Access to experiences of a community guarantees the feeling of safety and stability of the society. Man and man's experience become a point of reference: I - HERE, I -NOW, I - IN THE PLACE. Thanks to sacred architecture past events gain a new narration; a source of narrative activity is precisely between the result and the outcome. Therefore, narrative analyses concern in particular such phenomena as the system of connections and semantic consequences. Just like in other semantic systems, the system of connections (narration) in architecture is characterized by a course of activity, area of importance, character and number of signs and symbolic representations, elements or sets of elements in which a given tale is presented and by a mode of functioning. Narrative analyses may become a tool to design sacred objects and may constitute valuable help in analysing existing objects whose criticism is usually based on the verification of form, function and aesthetics of performance. Narrative analyses exceed aesthetic analyses while remaining in harmony with the approved aesthetic criteria. Contemporary architecture often uses illusory presentation but the architecture connected with narration is always a means of conveying tales and often becomes a non-verbal, universal statement. Contemporary designers of the space of the sacrum face a unique task of creating a sacred space which will not only commemorate events or evoke memories but, above all, will structuralize - integrate and consolidate - universal values, such as the value of life and the dignity of every human being.

Słowa kluczowe

PL

architektura; narracja znaczeniowa; architektura sakralna

EN

architecture; narrative semantic; sacral architecture

• Wydawca: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej
• Czasopismo: Prace Naukowe Politechniki Warszawskiej. Seria Architektura
• Rocznik: 2013
• Tom: nr 11
• Strony: 9--203
• Opis fizyczny: Bibliogr. 327 poz., rys.

Twórcy

autor

Wierzbicka A. M.

Bibliografia

• 1.Adorno T., Dialektyka negatywna, Warszawa 1986.
• 2.Agamben G., Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek, tłum. S. Królak, Warszawa 2008.
• 3.Agamben G., Homo sacer. Suwerenna władza i nagie życie, tłum. M. Salwa, Warszawa 2008.
• 4.Agamben G., Papież jest świeckim kapłanem, wywiad, "Literaturen" 06/2005.
• 5.Alexander Ch., Język wzorców, Gdańsk 2008.
• 6.Ankersmit F., Narracja, reprezentacja, doświadczenie, tłum. M. Zapędowska, Kraków 2005.
• 7.Arnheim R., Symbole w architekturze, esej [w:] M. Głowiński red. Symbole i symbolika, Warszawa 1990.
• 8.Arnheim R., Myślenie wzrokowe, Gdańsk 2011.
• 9.Arnheim R., Sztuka i percepcja wzrokowa, Kraków 2004.
• 10.Aronson E., Człowiek - istota społeczna, Warszawa 2009.
• 11.Asch S., Social Psychology, New York 1952.
• 12.Augé M., Nie-miejsca: wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności, Warszawa 2010.
• 13.Ayers A., The Architecture of Paris: An Architectural Guide, Stuttgart-London 2004.
• 14.Baingell M., George Segal's Holocaust Memorial: An Interview with the Artist [in:] J. E. Young, Art of Memorials: Holocaust Memorial in History, NY 1994.
• 15.Baldock J., Symbolika chrześcijańska, Poznań 1994.
• 16.Banasiak B., Dekonstrukcja Jacquesa Derridy, Warszawa 1997.
• 17.Banasiak B., Derridiana, Kraków 1994.
• 18.Banasiak B., Filozofia końca wieków, Szczecin 2007.
• 19.Banhamem R., Rewolucja w architekturze, Warszawa 1979.
• 20.Bańka A., Psychologiczna struktura projektowania środowiska, Poznań 1985.
• 21.Baran B., Postmodernizm końca wieku, Kraków 2003.
• 22.Barełkowski R., Kot Schroedingera i antylogie współczesnej architektury [w:] Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Trwanie i przemijanie architektury, „Czasopismo Techniczne”, t. 14, t. 1, Kraków 2011.
• 23.Barthes R., Działalność strukturalna [w:] Mit i Znak Eseje, oprac. J. Błoński, Warszawa 1970.
• 24.Barthes R., Mit i znak, tłum. W. Błońska, J. Błoński, J. Lalewicz, A. Tatarkiewicz, Warszawa 1970.
• 25.Barthes R., Podstawy semiologii, tłum. A. Turczyn, Kraków 2009.
• 26.Barthes R., Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań, tłum. W. Błońska [w:] Studia z teorii literatury. Archiwum przekładów „Pamiętnika Literackiego", red. M. Głowiński i H. Markiewicz, Wrocław 1977.
• 27.Bartosz B., Zubik A., Przez pryzmat małych narracji. Próba ujęcia tożsamości w kontekście doświadczeń autobiograficznych [w:] Badania narracyjne w psychologii, Warszawa 2010.
• 28.Baudrillard J., Duch terroryzmu. Requiem dla Twin Towers, tłum. R. Lis, Warszawa 2005.
• 29.Bauman Z., Globalizacja: i co z tego dla ludzi wynika, tłum. E. Klekot, Warszawa 2006.
• 30.Bauman Z., Globalization: The Human Consequences, Oxford 1998.
• 31.Bauman Z., Modernity and The Holocaust, New York 1989.
• 32.Bauman Z., Nowoczesność i zagłada, tłum. T. Kunz, Kraków 2009.
• 33.Bauman Z., Płynna nowoczesność, tłum. T. Kunz, Kraków 2006.
• 34.Bauman Z., Płynny lęk, tłum. J. Margański, Kraków 2008.
• 35.Bauman Z., Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa 2000.
• 36.Benitez C. P., Faith: Spiritual Architecture, Barcelona, 2009.
• 37.Benjamin W., Kapitalizm jako religia, tłum. P. Mościcki, „Krytyka Polityczna” 11-12/2007.
• 38.Benveniste E., Semiologia języka, tłum. K. Falicka [w:] Znak, symbol, konwencja, Warszawa 1977.
• 39.Bergamo M., del Prete M., Spazi celebrativi. L'architettura dell'ecclesia, Roma 1994.
• 40.Biedermann H., Leksykon symboli, Warszawa 2003.
• 41.Biegański P., Architektura - sztuka kształtowania przestrzeni, Warszawa 1974.
• 42.Biegański P., U źródeł architektury współczesnej, Warszawa 1972.
• 43.Bielik-Robson A., Para-duchowa kultura współczesności, „Magazyn Kulturalny Tygodnika Powszechnego" 12 (30)/1998.
• 44.Bizio K., Narracja struktury w architekturze współczesnej. Wybrane aspekty [w:] Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Architektura dziś, „Czasopismo techniczne" 2001, z. 15, t. 2, Kraków 2010.
• 45.Bogdanowski J., Miasto historyczne w dialogu ze współczesnością, Gdańsk 2002.
• 46.Boguszewicz P., Architekt buduje domy [w:] Architektura i Biznes, 12/2002.
• 47.Bonenberg W., Narracja architektoniczna a kontekst kulturowy, „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura i Urbanistyka" 2007, zeszyt 9.
• 48.Bonta J., Ludwig Mies van der Rohe, Architektura i architekci świata współczesnego, tłum. M. Dobrowolny, Wyd. Arkady, Warszawa 1983.
• 49.Borradori G., Filozofia w czasach terroru. Rozmowy z Jurgenem Habermasem i Jacques'em Derridą, tłum. A. Karalus, M. Kilanowski, B. Orlewski, Warszawa 2008.
• 50.Bouyer L., Architektura i liturgia, tłum. P. Włodyga, Kraków 2009.
• 51.Brandt S., Narrative Design: Meaningful Places for People - A study on the Relevance of Narrative in Spatial Design Education, International Association of Societies of Design Research (IASDR), Seoul 2009.
• 52.Bruner J. S., Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny" 4/1990.
• 53.Brygała E., Zagrożona tożsamość [w:] M. Straś-Romanowska, B. Bartosz, M. Żurko, Badania narracyjne w psychologii, Warszawa 2010.
• 54.Brzozowski G., Plac emocji, plac pamięci, plac intuicji. Analiza przemian warszawskiego placu Piłsudskiego w czasie obchodów żałoby po śmierci Jana Pawła II - w niedurheimowskim ujęciu teorii religii jako pamięci [w:] Miasto i sacrum, red. M. Kowalewski, A. M. Królikowska, Kraków 2011.
• 55.Bułdys B., Czy postmodernizm w Krakowie [w:] „Architektura" 2/1989, s. 16-25.
• 56.Burek R. red., Encyklopedia Krakowa, PWN, Warszawa 2000.
• 57.Burszta W. J., Samotność w świecie nadmiaru. Przedmowa do wydania polskiego [w:] M. Augé, Nie-miejsca: wprowadzenie do antropologii hipernowoczesności, tłum. R. Chymkowski, Warszawa 2011.
• 58.Cappellato G., Mario Botta Öfentliche Bauten 1990-1998, Mailand 1998.
• 59.Cassirer E., Symbol i język, Poznań 2004.
• 60.Chwalibóg K., Co dalej: dlaczego postmodernizm? cz. III [w:] Miesięcznik Architektura, nr 3 (419), 1984, s. 57-58.
• 61.Chwalibóg K., Co dalej: dlaczego postmodernizm? cz. IV [w:] Miesięcznik Architektura, nr 4 (420) 1984, s. 62-64.
• 62.Chwalibóg K., Co dalej: dlaczego postmodernizm? cz. V [w:] Miesięcznik Architektura, nr 5 (421) 1934, s. 63-64.
• 63.Co to jest architektura? Antologia tekstów, red. A. Budak, Kraków 2008.
• 64.Cox H., The Scoular City: Secularization and Urbanization in Theological Perspective, New York 1978.
• 65.Coyne R., Interpretation in Architecture - Design as Way of Thinking, London 2006.
• 66.Culler J., Deconstruction - Critical Concepts in Literature and Cultural Study, Routledge, London, New York 2002.
• 67.Davis N., Smok wawelski nad Tamizą, Kraków 2001.
• 68.Deely J., Sbrocchi L., Semiotyka, Warszawa 2009.
• 69.Derrida J., Meyer E., Labirint und Arch/Textur [W:] Das Abenteuer der Ideen. Architektur und Philosophi seit der industriellen Revolution, Berlin 1984.
• 70.Derrida J., O gramatologii, tłum. B. Banasiak, Warszawa 1999.
• 71.Dimaggio G., Semerari A., Psychopatological Narrative Forms [w:] Journal of Constructivist Psychology, 2001, 14:1-23.
• 72. Długosz. K., red. Profesor Sławomir Gzell: doktor honoris causa Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010.
• 73.Droga neokatechumenalna. Statut. Zatwierdzenie definitywne, Roma-Lublin 2008.
• 74. Dürschke G., Protasis - Epitasis – Katasis [w:] Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Trwanie i przemijanie architektury, „Czasopismo techniczne” z.14, t.1, Kraków 2011.
• 75.Eagleton T., Iluzje postmodernizmu, Warszawa 1998.
• 76.Eagleton T., Po co nam Kultura?, Warszawa 2013.
• 77.Eco U., Pejzaż semantyczny, tłum. A. Weinsberg, Warszawa 1982.
• 78.Eliade M., Mity, sny i misteria, tłum. K. Kocjan, Warszawa 1994.
• 79.Eliade M., Próba labiryntu, Rozmowy z Claude-Henri Rocquetem, tłum. K. Środa, Warszawa 1992.
• 80.Eliade M., Sacrum I profanum, tłum. B. Baran, Warszawa 1999.
• 81.Eliade M., Traktat o historii religii, tłum. J. Wierusz-Kowalski, Warszawa 1966.
• 82.Feireiss L., Closer to God. Religious Architecture and Sacred Spaces, Berlin 2010.
• 83.Fisher A., Heidegeer and the Narrativity Debate "Continental Philosophy Review" 2010, vol. 43, no. 2.
• 84.Forstner D. OSB. Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
• 85.Foucault M., Inne przestrzenie [w:] Coś, które nadchodzi. Architektura XX wieku, praca zbiorowa, Warszawa 2011.
• 86.Frampton K., Głos w sprawie tektoniki [w:] Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Trwanie i przemijanie architektury, „Czasopismo techniczne" 2011, z. 14, t. 1.
• 87.Frampton K., Tadao Andō, The Yale Studio and Current Works, New York 1989.
• 88.Frascari M., The Tell-the-Tale Detail [w:] „VIA" 7/1984, University of Pennsylvania and MIT Press.
• 89.Freeland C., Czy to jest sztuka? Wprowadzenie do teorii sztuki, tłum. R. Bertold, Poznań 2004.
• 90.Frossarde A., „Nie lękajcie się!" Rozmowy z Janem Pawłem II, tłum. A. Turowiczowa, Rzym 1982.
• 91.Furuyama M., Tadao Andō - Geometra ludzkiej przestrzeni, Köln 2008.
• 92. Gębczyńska-Janowicz A., Polskie założenia pomnikowe. Rola architektury w tworzeniu miejsc pamięci od połowy XX wieku, Warszawa 2010.
• 93.Ghirardo D., Architektura po modernizmie, tłum. M. Motak, M. A. Urbańska, Warszawa 1999.
• 94.Giedion S., Przestrzeń, czas, architektura, tłum J. Olkiewicz, Warszawa 1968.
• 95.Gieselman R., Neue Kirchen, Stuttgart 1972.
• 96.Giżycki M., Koniec i co dalej? Szkice o postmodernizmie, sztuce współczesnej i końcu wieku, Gdańsk 2001.
• 97.Giżycki M., Postmodernizm kultura wyczerpana, Warszawa 1988.
• 98.Godfrey M., Abstraction and the Holocaust, New Haven-London 2007.
• 99.Goldberg P., Post- Modernism: an Introduction [w:] Architectural Design, 4/1977, s. 256-259.
• 100.Gössel P., Leuthäuser G., Architektura XX wieku, t. l, Köln 2010.
• 101.Górzyński J., Podstawy teologiczne i liturgiczne przestrzeni Kościoła, Warszawa 2012.
• 102.Gregory R. L., Colman A. M., Czucie i percepcja, tłum. M. Siemiński, Poznań 2002.
• 103.Gregotti V., Wystąpienie przed Nowojorskim Stowarzyszeniem Architektów, „CzasopismoTechniczne" 2011, z. 14, t. 1.
• 104.Guirarud P., Znaki święte, tłum. J. Birkenmajer, Wrocław 1974.
• 105.Guiraud P., Semiologia, tłum. S. Cichowicz, Warszawa 1974.
• 106.Gzell S., Przestrzeń publiczna miana postindustrialnego [w:] red. naukowy M. Kochanowski, Biblioteka Urbanisty, tom 5, Warszawa 2005, s. 234-240.
• 107.Gzell S., [red.] Reurbanizacja: uwarunkowania, Warszawa 2010.
• 108.Gzell S., Na co nam architektura? Po co nam urbanistyka? [w:] Długosz. K., red. Profesor Sławomir Gzell: doktor honoris causa Politechniki Poznańskiej, Poznań 2010.
• 109.Hall E. T., Ukryty wymiar, tłum. T. Hołówka, Warszawa 2009.
• 110.Hani J., Symbolika świątyni chrześcijańskiej, tłum. A. Q. Lavique, Kraków 1998.
• 111.Hansen O., Zobaczyć świat, Warszawa 2005.
• 112.Heathcote E., Moffatt L., Contemporary Church Architecture, London 2007.
• 113.Heathcote E., Monument Buildings, London 1999.
• 114.Heathcote E., Spens I., Church Builders, London 1997.
• 115.Heidegger M., Budować, mieszkać, myśleć, tłum. K. Michalski, Warszawa 1977.
• 116.Hein-Kircher H., Überlegungen zum Verhältnis von „Erinnerungsorten" und politischen Mythen. Eine Annäherung an zwei Modebegriffe [w:] Erinnerungsorten, Mythen und Stereotypen in Europa, Conference publication, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2008.
• 117.Heller M., Ostateczne wyjaśnienie wszechświata, Kraków 2008.
• 118.Helvey T., The Age of Information: An Interdisciplinary Survey of Cybernetics, New York 1971.
• 119.Hermans H. J. M., Dimaggio G., The Dialogical Self in Psychotherapy, New York 2004.
• 120.Hermans H. J. M., The Construction and Reconstruction of Dialogical Self [w:] Psychological Bulletin, 2003, nr 16, s. 89-130.
• 121.Heschel A. J., Człowiek nie jest sam, tłum. K. Wojtkowska-Lipska, Kraków 2008.
• 122.Höffe O., Immanuel Kant, tłum. A. M. Kaniowski, Warszawa 1995.
• 123.Hudnut J., The Post-Modern House [w:] Architecture and Sprit of Man, Cambridge 1949.
• 124.Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i budownictwo, red. W. Szolginia, Warszawa 1975.
• 125.Janion M., Żyjąc tracimy życie. Niepokojące tematy egzystencji, Warszawa 2001.
• 126. Januszkiewicz K., Nie Jencks wymyślił postmodernizm [w:] Miesięcznik Architektura, nr 3 (419) V-VI, 1984, s. 60-64.
• 127.Januszkiewicz K., 7 wizji Nowego Jorku [w:] „Archivolta"2/2003.
• 128.Jarzębowska E., Sztuka wczesnochrześcijańska, Kraków 2008.
• 129.Jencks Ch., Architektura postmodernistyczna, Warszawa 1987.
• 130.Jencks Ch., Genealogy of Post-Modern architecture [w:] Architectural Design, 4/1977, s. 267-271.
• 131.Jencks Ch., The Language of Postmodern Architecture, London 1984.
• 132.Kabrońska J., Architektura jako forma pamięci - rola architektury w tworzeniu współczesnych horyzontów wartości, Gdańsk 2008.
• 133.Kant I., Estetyka transcedentalna [w:] tenże, Krytyka czystego rozumu, tłum. R. Ingarden, Warszawa 1957.
• 134.Kelm T., Architektura sakralna Sahary, Warszawa 2000.
• 135.Kiciński A., Muzea, strategie i dylematy rozwoju, Warszawa 2004.
• 136.Kircher H., Suchoples J., Hahn, H. Erinnerungsorte, Mythen und Stereotypen in Europa (Miejsca pamięci, mity i stereotypy w Europie) Conference publication, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2003.
• 137.Kleihues J., O miejscu, funkcji, porządku i wolności do tworzenia piękna [w:] Co to jest architektura? Antologia tekstów, tłum. M. Urbańska, Kraków 2008.
• 138.Kolańczyk A., Czuję - myślę - jestem. Świadomość procesów poznawczych, Gdańsk 1999.
• 139.Kolańczyk A., Intuicyjność procesów przetwarzania informacji, Gdańsk 1991.
• 140.Kolańczyk A., Trójczynnikowy model intuicji twórczej - niejawna samokontrola. Uwaga ekstensywna i przewartościowanie znaczenia [w:] Nowe idee w psychologii. Psychologia XXI wieku, red. J. Kozielecki, Gdańsk 2009.
• 141.Komorowska M., Architektura pomiędzy wymiarami. Projekty Nizio Design International, "Arche" 01-21/2011.
• 142.Konrad K., Racjonalność i konflikty wierzeń religijnych, Wrocław 2002.
• 143.Koolhaas R., Fuck Context – That’s the Base Rule Bigness, New York 1994.
• 144.Kosiński W., Czy kompozycja urbanistyczna ma sens dziś i jutro? [w:] Kazimierz Wejchert - teoria kompozycji urbanistycznej, red. S. Gzell, "Urbanistyka. Międzyuczelniane Zeszyty Naukowe" 2003, R. VII.
• 145.Kosiński W., Globalizacja i ponowoczesność a tożsamość miasta, „Architektura i Urbanistyka. Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej" 2009, z. 10.
• 146.Kosiński W., O estetyce i urbanistyce [w:] Studia Estetyczne, XI (1975) s.187-204.
• 147.Kosiński W., Przesłanie Witruwiusza - powaga, klasyczność, minimalizm [w:] „Czasopismo Techniczne" 2009, seria „Architektura", 1-A/2009, z. 7, R. 106.
• 148.Kosiński W., Trwanie i przemijanie architektury. Stymulacja twórczości [w:] Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Trwanie i przemijanie architektury, „Czasopismo Techniczne" 2011, z. 14, t. 1.
• 149.Kosiński W., Piękno miasta - dzieło boskie, dzieło ludzkie. Dni papieskie, 2008 Politechnika Krakowska, Sesja Panelowa "Piękno - Człowiek - Technika" Wyd. PK, Kraków 2008.
• 150.Kotula A., Krakowski P., Architektura współczesna, Kraków 1967.
• 151.Kozielecki J., Psychologia w wielkim świecie, Warszawa 2008.
• 152.Kozielecki J., Psychotransgresjonizm – zarys nowego paradygmatu [w:] Nowe idee w psychologii. Psychologia XXI wieku, red. tenże, Gdańsk 2009.
• 153.Kozielecki J., Transgresja i kultura, Warszawa 1998.
• 154.Kozłowski D., Architektura - przestrzeń uwięziona albo pochwała bezużyteczności [w:] Teoria i krytyka, „Architektura & Biznes" 12/2000.
• 155.Kozłowski D., Architektura - sztuka budowania rzeczy [w:] Teka Komisji Architektury i Urbanistyki, t. XXX, 1998.
• 156.Kozłowski D., Dom jednorodzinny w Lublinie. Założenia autorskie [w:] „Architektura-Murator" 05/2011.
• 157.Kozłowski D., Droga Czterech Bram [w:] Figuratywność i rozpad formy w architekturze doby postfunkcjonalnej, „Architektura" 3(6)/1995.
• 158.Kozłowski D., Figuratywność rozpadu formy w architekturze doby postfunkcjonalnej [w:] „Architektura - Murator" 3/1995.
• 159.Kozłowski D., Miasta Niewidziane albo podwójny kolaż z pamięci [w:] Teoria i krytyka architektury, „Architektura & Biznes" 11/2000.
• 160.Kranz T., Edukacja historyczna w miejscach pamięci. Zarys problematyki, Lublin 2009.
• 161.Kucza-Kuczyński K., Nowe kościoły w Polsce, Warszawa 1991.
• 162.Kucza-Kuczyński K., Analiza współczesnej architektury sakralnej w 40 lat po Soborze, Warszawa 2003.
• 163.Kucza-Kuczyński K., Ostatni kościół modernizmu, „Tygodnik Powszechny" 2009.
• 164.Kucza-Kuczyński K., Seminarium Księży Zmartwychwstańców w Krakowie, „Architektura - Murator" 3/1995.
• 165.Kucza-Kuczyński K., Znaki i symbole we współczesnej polskiej architekturze sakralnej, Warszawa 2001.
• 166.Kurokawa K., Metabolizm in Architecture [w:] P. B. Evers, Archritectural Theory - from the Renaissance to the Present, t. 2, Köln 2011.
• 167.Kurtz L., Encyclopedia of Violence, Peace and Conflict, Academic Press, London, New York 2008.
• 168.Kuryłowicz E., Miejsca komemoratywne w miastach i ich rola dla integracji mieszkańców [w:] Architektura. Bezgłośny przekaz głośnych emocji. Integracyjna rola miejsc duchowych dla mieszkańców miast XXI wieku. III Międzynarodowa Konferencja PR UIA Miejsca Duchowe, Warszawa 2007
• 169.Kuryłowicz E., Wprowadzenie [w:] Architektura, Bezgłośny przekaz głośnych emocji. Integracyjna rola miejsc duchowych dla mieszkańców miast XXI weku. III Międzynarodowa Konferencja PR UIA Miejsca Duchowe, Warszawa 2007.
• 170.Kuwałek R., Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin 2010
• 171.LaCapra D., Representing the Holocaust: History, Theory, Trauma, Cornell University Press USA 1996.
• 172.Lenartowicz J. K., Architekt trwogi, „Kontekst" 3-4/2003.
• 173.Lenartowicz J. K., Słownik psychologii architektury, Kraków 2005.
• 174.Leśnikowski W., Kościół na La Defense [w:] „Architektura & Biznes" 12/2001, s. 32-41.
• 175.Leśnikowski W., Wyznanie agnostyka, „Architektura & Biznes" 7-8/2007.
• 176.Lévi-Strauss C., Myśli nieoswojone, tłum. A. Zajączkowski, Warszawa 1969.
• 177.Lévy-Bruhl L., L'Expérience Mystique et les Symboles Chez Primitifs, Paris 1938.
• 178.Libeskind D., Przełom: Przygody w życiu i w architekturze, tłum. M. Zawadka, Warszawa 2008.
• 179. Libeskind D., Ścieżka nadziei, „Gazeta Wyborcza" 12.02.2003
• 180.Lisiak M., Miejsca święte w centrach handlowo-rozrywkowych w Dublinie [w:] Miasto i sacrum, red. M. Kowalewski, A. M. Królikowska, Kraków 2011.
• 181.Lisicki P., Błogosławiona wielkość języków [w:] Miesięcznik Więź, nr 6/1995.
• 182.Loegler R., Z porządku uwolniona forma, Kraków 2001.
• 183.Lynch K., Obraz miasta, tłum. T. Jeleński, Kraków 2011.
• 184.Lyotard J. F., Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, Warszawa 1997.
• 185.Majewski J. S., Bełżec. Miejsce pamięci, „Architektura" 09/2004.
• 186.Majewski J. S., Kościół obywatelski, „Architektura - Murator" 10/1999.
• 187.Mariański J., Nowe formy religijności i duchowości we współczesnym mieście [w:] Miasto i sacrum, red. M. Kowalewski, A. M. Królikowska, Kraków 2011.
• 188.Maruszewski T., Kody reprezentacji, aleksytymia i kontrola emocjonalna [w:] Nowe idee w psychologii. Psychologia XXI weku, red. J. Kozielecki, Gdańsk 2009.
• 189.Maslow A. H., Motivation and Personality, New York 1970.
• 190.Merton T., Nikt nie jest samotną wyspą, tłum. M. Morstin-Górska, Kraków 1989.
• 191.Mitchell W. J. T., On Narrative, Chicago 1981.
• 192.Molicki W. J., Utwór architektoniczny - definicja '98, „Architektura & Biznes" 4/1998.
• 193.Molinari L. editor, The Skira Yearebook of World Architecture 2007-2008, Milano, Italy 2008.
• 194.Moskowitz G. B., Zrozumieć siebie i innych. Psychologia poznania społecznego, Gdańsk 2009.
• 195.Mszał Rzymski.
• 196.Mumford L., The Death of Monument [w:] ed. B. Nicholson, N. Gabo, L. Martin Circle International Survey of Constructive Art, London 1937.
• 197.Nadrowski H., Przestrzeń kościoła między kanonem a bezładem, „Liturgia Sacra" 17, 2(38)/2011.
• 198.Naredi-Rainer P. Museum Buildings: a design manual, Basel 2004.
• 199.Needleman J., Lost Christianity, New York 1990.
• 200.Niemczyk S., Krajobraz pierwotny, wywiad, „Architektura & Biznes" 12/2002.
• 201.Niemczyk S., Zespół sakralny pod wezwaniem Ducha Świętego w Nowych Tychach [w:] „Architektura" 5,6/1984.
• 202.Noffsinger J. P., Kenzo Tange. Modern Japan's Genius Architect. „Architecture series: Bibliography", vol. 305, New York 1980.
• 203.Norberg-Schultz Ch., Znaczenie w architekturze zachodu, tłum. B. Gadomska, Warszawa 1999.
• 204.Norberg-Schulz Ch., Byt, przestrzeń, architektura, tłum. B. Gadomska, Warszawa 2000.
• 205.Norberg-Schulz Ch., Genius Loci. Toward a Phenomenology of Architecture, New York 1980.
• 206.Norris Ch., Benjamin A., What is Deconstruction?, Academy Edition, UK 1993
• 207.Norris Ch., Dekonstrukcja przeciw postmodernizmowi. Teoria krytyczna i prawo rozumu, Kraków 2001
• 208.Nosal Cz. S., Umysł rozbity i zintegrowany - w poszukiwaniu holanu [w:] Nowe idee w psychologii. Psychologia XXI wieku, red. J. Kozielecki, Gdańsk 2009.
• 209.Oleś P. K., Dialogowość wewnętrzna jako właściwość człowieka [w:] Nowe idee w psychologii. Psychologia XXI wieku, red. J. Kozielecki, Gdańsk 2009.
• 210.Ong W., Oralność i piśmienność. Słowo poddane technologii, tłum. J. Japola, Warszawa 2011.
• 211.Orski P., Muzeum Żydów w Berlinie. Mówić prosto o rzeczach trudnych, „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni" 1/2003.
• 212.Orwid M., Trauma, Kraków 2009.
• 213.Otto R., Świętość, tłum. B. Kupis, Warszawa 1968.
• 214.Paczowski B., Dom Natury, dom jako druga natura i świat bezdomny [w:] Zobaczyć, Gdańsk 2005.
• 215.Pallasmaa J., Oczy skóry - architektura i zmysły, tłum. M. Choptiany, Kraków 2012.
• 216. Pankalla A., Kilian A., Psychescapes. Tożsamość naszych czasów, Poznań 2007.
• 217.Pennebaker J. W., Mayne T. J., Francis M. E., Linguistic Predictors of Adaptive Bereavement, „Journal of Personality and Social Psychology", 72/1997.
• 218.Piątek G., Nowa mapa symboliczna Warszawy. Co nam na razie zostało po XXI wieku [w:] Coś, które nadchodzi. Architektura XXI wieku, red. B. Swiatkowska, Warszawa 2011.
• 219.Pomian K., Historia - nauka wobec pamięci, Lublin 2006.
• 220.Propp W., Morfologia bajki, tłum. W. Wojtyga-Zagórska, Warszawa 1976.
• 221.Psarra S., Architecture and Narrative, London 2011.
• 222.Rabiej J., Tradycja i nowoczesność w architekturze kościołów katolickich, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej" 4/2004.
• 223.Rabiej J., Uniwersalna sacrum – architektura kultury metafizycznej [w:] Architektura. Bezgłośny przekaz głośnych emocji. Integracyjna rola miejsc duchowych dla mieszkańców miast XXI wieku. III Międzynarodowa Konferencja PR UIA Miejsca Duchowe, Warszawa 2007.
• 224.Rapaport N., Memoir of the Warsaw Ghetto Monument [in:] J. E. Young, Art of Memorials: Holocaust Memorial in History, New York 1994.
• 225.Rapaport N., Theorie des Juex a Deux Personnes, Dunod, Paris 1969.
• 226.Rasmussen S. E., Odczuwanie architektury, tłum. B. Gadomska, Warszawa 1999.
• 227.Ratzinger J., Duch liturgii, tłum. E. Pieciul, Poznań 2002.
• 228.Rewers E. red., W przestrzeni filozofii i architektury. Osiem rozmów o przeznaczeniu, produkowaniu i konserwowaniu przestrzeni, Poznań 1999.
• 229.Richardson P., XS Extreme: Big Ideas, Small Buildings, London 2009.
• 230.Richter K., Leksykon podstawowych pojęć religijnych, Warszawa 1998.
• 231.Roberts N. W., Building type basics for places of worship, Hoboken, New Jersey 2004.
• 232.Rosenthal J., The Future of Ground Zero, "Policy Review Issue" 125/2004.
• 233.Rosier-Siedlecka M. E., Posoborowa architektura sakralna, Lublin 1980.
• 234.Rossi A., The Architecture of the City, USA 1999.
• 235.Rybczyński W., Dom. Krótka historii idei, Gdańsk-Warszawa 1996.
• 236.Rybczyński W., Najpiękniejszy dom na świecie, Kraków 2003.
• 237.Sacred Narrative. Reading in the Theory of Myth, red. A. Dundes, University of California Press 1984.
• 238.Saussure F. de, Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa 1961.
• 239.Schäfer B., Labirynt Eisenmana. Pomnik dla Pomordowanych Żydów Europy, „Architektura i Biznes" 5/2006.
• 240.Schilson A., Kirchliche Erneuerung aus der Geist der Liturgie. II Kulturelle Dimension kirchlicher Liturgie, „ErA 68" 1992.
• 241.Schwarz R., The Church Incarnate, Chicago 1958.
• 242.Schwarz R., Vom Bau der Kirche, Würzburg 1938.
• 243.Scruton R., Kultura jest ważna. Wiara i uczucia w osaczonym świecie, tłum. T. Bieroń, Poznań 2007.
• 244.Semper G., Die vier Elemente der Baukunst: ein Beitrag zur vergleichenden Baukunde, Brunschewing 1851.
• 245.Sennet R., Upadek człowieka publicznego, tłum H. Jankowska, Warszawa 2009.
• 246.Skowroński M., Nowa kaplica w kościele istniejącym [w:] Architektura i sztuka kościołów w świetle liturgii. Małe formy sakralne IV Seminarium, Warszawa 2012.
• 247.Słownik symboli, oprac. W. Kopaliński, Warszawa 2006.
• 248.Słyk J., Źródła architektury informacyjnej, Warszawa 2012.
• 249.Smak-Wójcicka M., Dialog symboli religijnych w przestrzeni miejskiej. Nowe i stare formy ekspansji kultury [w:] Miasto i sacrum, red. M. Kowalewski, A. M. Królikowska, Kraków 2011.
• 250.Smith D. J., Interior Architecture as a Storied Life: Narrative-Research and the Built Environment [w:] „IDEA 2001 - Australia".
• 251.Smith D. J., Life from the Inside: Perspectives on Social Responsibility and Interior Architecture, Metcalfe 2011.
• 252.Spera S. P., Buhrfeind E. D., Pennebaker J. W., Expressive Writing and Coping with Jobs Lass, „Anatomy of Management Journal”, 37/1994.
• 253.Stec B., Droga - kaplica brata Klausa, „Architektura & Biznes" 7/8 2007.
• 254.Stegers R., Sacred Buildings. A Design Manual, transl. J Reisenbeger, Springer, Basel Switzerland 2008.
• 255.Stern R., At Edge of Post-Modernism: some Methods, Paradigms and Principles for Architecture at End of Modern Movement [w:] Architectural Design, 4/1977, s. 275-286
• 256.Stiasny G., Brama do miasta zmarłych [w:] „Architektura – Murator” 4/1999.
• 257.Stiasny G., Kościół Miłosierdzia Bożego [w:] „Architektura - Murator" 3/1994.
• 258.Stock W. J., European Church Architecture 1950-2000, München-Berlin-New York 2002.
• 259.Stock W. J., Architectural Guide - Christian Sacred Buildings in Europe since 1950, Bonn 2004
• 260.Straś-Romanowska M., Bartosz B., Żurko M. red., Psychologia wobec małych i wielkich narracji, Warszawa 2010.
• 261.Straś-Romanowska M., Bartosz B., Żurko M., Badania narracyjne w psychologii, Warszawa 2010.
• 262.Stróżewski W., Posługa myślenia, „Więź" 5-6/2005.
• 263.Stróżewski W., Wokół piękna, Kraków 2002.
• 264.Szaroszyk P., Założenia autorskie dotyczące projektu Cmentarza Południowego, „Architektura - Murator" 10/1999.
• 265.Szmaglewski S., Przy okrągłym stole „Życia" nad oświęcimskim pomnikiem, „Życie Warszawy",305/1958.
• 266.Ślipko T., 9 dylematów etycznych, Kraków 2010.
• 267.Taylor C., Oblicza religii dzisiaj, tłum. A. Lipszyc, Kraków 2002.
• 268.Tobolczyk M., Narodziny architektury, Warszawa 2000.
• 269.Todorov T., Wstęp do symboli [w:] Symbole i symbolika, Warszawa 1991,
• 270.Tolman E. C., Cognitive Maps in Rats and Men „Psychological Review" 55/1948.
• 271.Topolski J., Ankersmit Franklin Rudolf [w:] Przewodnik po literaturze filozoficznej XX wieku, red. B. Skarga, S. Borzym, H. Floryńska-Lalewicz, Warszawa 1997.
• 272.Treister K., Fagin H., Barg A., Weisberg J., A Sculpture of Love and Anguish: The Holocaust Memorial, Florida 1993.
• 273.Trybuś J., Z widokiem na nadzieję [w:] „Architektura & Biznes" 10/2005.
• 274.Trzebiński J., Drogosz M., Historie, które kształtują nasze życie: o konsekwencjach proaktywnych i defensywnych autonarracji, Gdańsk 2005.
• 275.Trzebiński J., Narracyjne konstruowanie rzeczywistości [w:] Narracja jako sposób rozumienia świata, red. tenże, Gdańsk 2002.
• 276.Trzebiński J., Narracyjne konteksty myślenia i działania, [W:] Polifonia osobowości. Aktualne problemy psychologii narracyjnej, red. E. Chmielnicka-Kuter, M. Puchalska-Wasyl, Lublin 2005.
• 277.Trzebiński J., Zatorski J, Narracja wśród ludzi [w:] „Studia Psychologiczne", 41/2003, (4), s. 169-196.
• 278.Trzebiński J., Zięba M., Narracyjne rozumienie innego człowieka i jakości więzi społecznych, [w:] „Psychologia jakość i życia", 5/2006, 2, s. 143-160, Wydawnictwo SWPS.
• 279.Trzebuniak J., Teologiczny wymiar milczenia: na podstawie autobiografii i wybranych pism Tomasza Mertona, Pieniężno 2006.
• 280.Trzeciak P., Historia, psychika, architektura, Warszawa 1988.
• 281.Tschumi B., Architecture and Disjunction, MIT Press USA 1996.
• 282.Tyloch W., Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne Bliskiego Wschodu i judaizmu [w:] Zwyczaje, obrzędy i symbole religijne, red. J. Keller, Warszawa 1974.
• 283.Venturi R., Complexity and Contradiction in Architecture, New York 1966.
• 284.Venturi R., Learning from Las Vegas (with Denise Scott Brown and Steven Izenour), Cambridge MA 1977.
• 285.Venturi R., Preface [in:] P. B. Evers, Architectural Theory - front the Renaissance to the Present, t. 2, Köln 2001.
• 286.Wallis M., Wybór pism wybranych, Kraków 2004.
• 287.Wasyluk P., Kategoria filozofii dziejów, [w:] kwartalnik Kultura i Edukacja, red. Ryszard Barowicz, Toruń 2007, nr 4/2007, s. 7-24.
• 288.Wąs C., Antynomie współczesnej architektury sakralnej, Wrocław 2008.
• 289.Weber M., Racjonalność, władza, odczarowanie, tłum. M. Holona, Poznań 2004.
• 290.Welsch W., Estetyka poza estetyką. O nową postać estetyki, tłum. K. Guczalska, Kraków 2005.
• 291.Welsch W., Nasza postmodernistyczna moderna, tłum. R. Kubicki, A. Zeidler-Janiszewska, Warszawa 1998.
• 292. White H., Topics of Discourse. Essays in Cultural Criticism, Johns Hopkins University Press, USA 1985.
• 293.White H., The Content of the Form: Narrative Discourse and Historical Representation, Johns Hopkins University Press, USA 1987.
• 294.White H., The Fiction of Narrative Essays on History, Literature and Theory, Johns Hopkins University Press, USA 2010.
• 295.Whitehead A. N., Symbole i symbolika, Warszawa 1991.
• 296.Wierciński A., Magia i religia. Szkice z antropologii religii, Kraków 1997.
• 297.Wierzbicka A. M., Architektura miejsc pamięci jako forma strukturyzująca doświadczenia zbiorowe na przykładzie obiektów świadectwa holokaustu [w:] Czasopismo Techniczne, Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Trwanie i przemijanie architektury, Politechnika Krakowska, Kraków 2011, 4-A/2011/2, z. 108, t. 2, s. 446-451.
• 298.Wierzbicka A. M., Detal i narracja we współczesnej architekturze sakralnej [w:] Czasopismo Techniczne. Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Detal architektoniczny dziś. Politechnika Krakowska, Kraków 2012, nr 5A/2/2012, z. 15, t.2, s.628-632.
• 299.Wierzbicka A. M., Modern Church Architecture. Ethical and Non-Ethical Manner of Creation [w:] „Architectus" 2011, nr 2(30), s. 29-35.
• 300.Wilkinson P., 50 teorii architektury, które powinieneś znać, tłum. K. Knap-Paszkowska, Warszawa 2011.
• 301.Witruwiusz, O architekturze ksiąg dziesięć, tłum. K. Kumaniecki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2009.
• 302.Wojtyła K., Osoba i Czyn, Lublin 2000.
• 303.Wudarski Sz., Odideologizowanie nowoczesnego terroryzmu [w:] Terroryzm – anatomia zjawiska, red. K. Liedel, Warszawa 2006.
• 304.Wujek J., Mity i utopie architektury XX wieku, Warszawa 1986.
• 305.Young J. E., Art of Memorials: Holocaust Memorial in History, New York 1994.
• 306.Zeto A., Spazi celebrativi, figurazione architettonica, simbolismo liturgico, Venezia, Italia 1994.
• 307.Zimbardo P., Johanson R. L., Mc Cann V., Psychologia - kluczowe koncepcje, tłum. J. Kowalczewska, A. Wilkin-Day, PWN, Warszawa 2012.
• 308.Zin W., Piórkiem i węglem, t. 3: Piękno Utracone, Warszawa 1974.
• 309.Zumthor P., Myślenie architekturą, Kraków 2010.
• 310.Zuziak I., Reinkarnacja Architektury. „Definiowanie przestrzeni architektonicznej. Trwanie i przemijanie architektury" 2011, z. 14, R. 108.
• Źródła internetowe
• http://www.sztuka-architektury.pl/index.php?ID_PAGE=27321
• http://archinect.com/features/article/31142637/showease-vlp-chapel-in-grand-bigard
• http://ctlcathedral.org/visit/cathedral-history-and-art-1
• http://www.archdaily.com/80836/de-la-piedrachapel-nomena-arquitectos-ximena-alvarez
• http://www.adherents.com/largecom/com_atheist.html
• http://redemptorismater.pl/
• http://www.oklahomacitynationalmemorial.org/secondary.php
• http://www.lowermanhattan.info/construction/project_updates/freedom_tower_26204.aspx
• http://www.whs.mil/memorial/
• http://www.core.form-ula.com/2008/09/11/pentagon-memorial-by-kbas/
• http://www.plataformaarquitectura.cl/2007/03/12/inaguran-monumento-homenaje-a-las-victimas-del-11-m-en-madrid-estudio-fam
• http://www.buj-colon.com/projects/monumento-11m-madrid/
• http://przestrzen.krakow.pl/content/1324
• http://bryla.gazetadom.pl/bryla/1,85298.5558832,Nakgin_Capsule_Tower_do_ rozbiorki.html
• http://www.krakow.twoje-miasto.pl/wiadomości,7ju.rozstrzygnieto-konkurs-na-pomnik-plk-kuklinskiego-w-krakowie
• http://www.holocaustmmb.org
• http://www.palmiry.mhw.pll